SOTIR ATHANASIU
"POLEN GRUAJE"
Ora, në dorën e poetit, shënonte dymbëdhjetë pa dy a tri minuta. Po të vareshin në një kep atje më tutje, do të zbrisnin pak me vështirësi, por do të zvogëlonin goxha nga ajo largësi, ku në një pozicion krejt tjetër, do t’u duhej një a dy orë ta zinin. Aty do të kishin mundësi edhe të shihnin, si në tepsi edhe çadrat e kampingut.
Ata e rrahën dhe Ortepi, i cili e miratoi kuturu idenë, duke mbushur gojën me një grusht manaferra. Duart dhe buzët ia tregonin çehrenë si maskë nga bluja e errët.
Poeti u kacavjerr dhe, ... këmba i shkau. Ose më mirë të themi se, këpucët e tij alpine, dhuratë e një shkolle ushtarake, ishin nga poshtë si me nallça dhe ato, kur hasën në një copë shkëmbi, si të qe dru i prerë me një goditje shpate, qenë ngjitur me të, si të ishin salduar në metal.
Poeti ndjeu diçka që e rrëqethi të tërin. Se fillonte me dridhjen e dhëmbëve dhe përfundonte te gishtërinjtë, të cilët tentonin të shkëputeshin nga këmba. Ndaj shtrëngohej fort.Atij, menjëherë i shkoi mendja te ndonjë linjë ushtarake tensioni, ku ca më tutje, ata kishin parë një tabelë, për një zonë të tillë, por e kishin shpërfillur. Prandaj lëshoi një zë.
-Ortep! Më duket se rashë mbi korrent..
Dhe s’pati kohë të thoshte më tepër se i duhej të bënte përpjekje të jashtëzakonshme për t’i shpëtuar këtij kurthi të çuditshëm natyror. Tjetri, nga ana e tij, e harroi ‘ndrydhjen’ e këmbës dhe ia mbathi me të katra nga një shteg lepujsh. Poeti besonte vërtet se s’qe korrent. Ndryshe, me ato hekura në këpucët e tij, do të qe kthyer në një skelet të djegur e shkrumbuar, si plot drurë të përzhitur në forma të frikshme, aty rrotull. Korrenti do të shkaktonte ndonjë shkëndijë, por edhe një lloj zhurme në çastin kur bëhet masë. Prandaj, me gjithë forcën, shkuli këmbën e djathtë, e cila iu duk se qe salduar. Sa kaq, trupi u shkëput dhe u rrokullis. Në fillim ra mbi një kaçube. Nga frika apo nga tronditja, i humbi ndjenjat. Më pas, për shkak të inercisë, por edhe mbase të vrullit që të jep lartësia, erdhi e u plandos si një thes me kashtë në një lëndinëz, bari i së cilës, mbase edhe për të njëjtin shkak, ishte ende i paprekur. Faqja e djathtë i ra, së pari, mbi një kashturinë. U përmend pakëz dhe ndërroi disi vend. Kur u shtriq koka iu mbështet në një nënkresë guri, sipër së cilës bari ishte tërësisht si i thatë. Ai qe ende i pavetëdijshëm. Tabani i këmbëve, në çastin që u shtriq, sikur kishte marrë forcë e shtytje. Këtë ia kishte dhënë mbështetja mbi atë gur, me këpucët alpine. Ose më mirë, hekurat si potkonj që rrethonin tabanin e alpineve, ishin ngjitur pas këtij guri dhe për t’u çliruar prej këtij çarku, gracke a merimange të hekurt magnetike, që e kishte mbërthyer, ai përpiqej në gjendje-gjumi, a me ndërgjegje të fjetur. I dukej vetja si peshk i zënë në rrjetën e një vozitësi dhe trupi i dridhej ethshëm. I tillë do t’i shfaqej në ëndrrën e parë, një plak mjekrosh me rrjetën e peshkut hedhur supeve. Më pas, një qen, ndonëse me pamje ujku, sikur i erdhi pranë dhe i merrte erë nga të gjitha anët. Madje, me turinj i binte te këmba e majtë, që ta shkëpuste nga guri-stol. Pastaj kur e pa se nuk ia
mbërriti, vajti i futi feçkën nën zverk. Por kjo qe edhe më e vështirë për të. Njeriu me rrjetë iu paraqit me një trastë shajaku, i cili nxitonte për te poeti. Por edhe s’mundej për shkak të moshës, se me vështirësi ngopej me frymë. Prandaj përkëdheli qenin-ujk, që kishte pranë dhe i tha:
-Vrapo te miku ynë. Lëpije në faqe që të zgjohet, se unë, dua edhe një cazë të gjatë kohe të mbërrij deri aty dhe kam frikë se do të bëhet vonë. Ndihma e vonuar kthehet në peng të përjetshëm, kur nuk është tradhti, por vërtet e tillë.
Qeni u nis gjuhëjashtë me nxitim. Kur arriti te poeti, vajti menjëherë te këmba e majtë. Ia futi mirë dhëmbët cepit të pantallonave dhe e tërhoqi. Sakaq këpuca u shkëput nga shkëmbi-stol. I gjithë trupi sikur u shqit, por edhe për shkak të një energjie të brendshme rrotullohet. Koka u zhvendos nga copa e gurit nën atë bar të thatë. Poeti ndjeu t’i dridhen sërish dhëmbët e të bjerë në qetësi. Qe shkulur përfundimisht nga të dy: shkëmbi-stol dhe guri. Ata sikur ia shtrëngonin kryet me tërheqje nga poshtë. ‘Elektroshokut’ imagjinar i qe hequr priza. Qeni tejet i kënaqur, që ia mbërriti ta çlirojë këtë njeri, u ul dhe me gjuhë lëpinte pëllëmbën, krahun, gjithë dorën. Djaloshi, edhe ashtu në ëndërr, e ndiente shpëtimtarin dhe nisi ta përkëdhelë kafshën te zverku. Langoi, i kënaqur, jargëzonte, por edhe angullinte duke tundur bishtin, ashtu rrafsh me njeriun e shtrirë, i cili qe ende në kllapi.
Plaku, kësaj here, iu shfaq djalit në gjumë, ashtu siç edhe ishte në të vërtetë: me një mjekër si babagjyshi i Vitit të Ri dhe me një torbë lëkure, hedhur mbi sup, nën të cilën kishte një veshje shajaku. Edhe pse gjithë kjo qe një vegulli, djalit s’iu duk aspak e frikshme. Buzëqeshja e tij i shëmbëllente një filxhani të palarë nga kafeja e sapombaruar dhe dhëmbët mund të trembnin këdo.
Kurse buzët, si të përlyera me kafe, dukeshin edhe ato. Por njeriu ka vështrimin. E, ky qe shumë paqësor, madje sikur kërkonte falje për vonesën, edhe pse vetullat i kreshpëronin një pezm të vjetër e idhnak si i njeriut që i është prishur gjumi i mesditës nga një shkak që s’ka të bëjë fare me të. Por mund të qe edhe vështrimi i një njeriu, që kishte mbajtur mbi trupin e tij një dënim për një faj që s’e kishte bërë kurrë. Apo nga një arsye që vetëm ai e dinte se ashtu si tejlodhja e vazhdueshme trupin kërrus, shtypja e pandërprerë, shpirtin ndrydh. Dhe shikimi vrenjtet doemos.
Ky qe Luan Majlindi, që lexuesi e pa kur votoi.
- Më duket se këtë behar do të ndahemi, babushi im besnik, - i tha qenit. Kafsha u ngrit nga pozicioni dhe vajti i lëpiu këmbët. Pastaj u shtriq, si edhe më parë, me fytyrë nga i aksidentuari. Me bisht përkëdhelej duke e tundur në këmbët e plakut, i cili u përkul dhe me pëllëmbën e dorës i përkëdheli feçkën, zverkun, trupin për të nënqeshur dhimbshëm: - E kuptova. Ti s’je dakord, - dhe tundi kryet.
Qeni lëvizi bishtin si të qe kjo shenjë miratimi. Plaku vazhdoi: -Domethënë do të vish me mua? Qeni lëvizi, sërish, bishtin si të qe dakord me një plan të fshehtë, që u përkiste vetëm atyre të dyve. - Të lumtë! - tha plaku,
- e paske kthyer si duhet. Ai tani lipset të lihet i qetë se jam i sigurt, që i dëgjon, si në ëndërr, bisedat tona. Dhe këto ia mundësojnë qielli dhe yjet me të cilët është lidhur. Ç’thua ti, miku im? Por langoi nuk tundi bishtin. Thjesht bëri një të lehur me kryet drejtuar qiellit. Kjo do t’i thoshte plakut se ai s’qe aspak i një mendjeje.
-Dakord, miku im. Bëj atë që të duket më mirë ty,
- dhe hapi trastën e lëkurës. Nxori aty, një faqore të spërdredhur si qafë gjarpri me kokën e tij. Ia hoqi tapën dhe ia vendosi pranë hundës, vetëm për një a dy sekonda
dhe pastaj e largoi. Sa u mënjanua ta mbyllte grykën e petashuqes, djali jo vetëm që u përmend, por edhe u ngrit menjëherë në të ndenjura me teshtima. Aspak i trembur. Assesi i befasuar. Për të qe një vazhdim ëndrre, sido që në një dyzim, po ndiqte tragën e vegullisë, apo ishte zgjuar gjatë gjithë kohës, ndonëse disi i pamundur për t’u futur në kontakt me këtë plak babaxhan dhe qenin e tij?
I moshuari i hodhi një vështrim të ëmbël:
-Është pak i rëndë ky lëng, - tha, - ka erë të ndyrë. Por një erëmim të tillë ka edhe fara që ngjiz një jetë. Këtë erë duhet të kishte patjetër edhe ky kundërmim, ndryshe s’do të ta risillte ymrin. Se e barrshme dhe dëshpëruese ishte dhe ajo që të zuri e u shkëput falë këtij langoi të zgjuar.
Djalit iu duk me mend kjo thënie, por s’u përgjigj menjëherë. E ndiente se ishte më i matur e fjalëkursyer se aty më parë, kur u var te ai kep dhe përfundoi në këtë lëndinëz. Kjo për hir të së vërtetës, ngjante paksa e çuditshme, për të mos thënë si përrallë. Hodhi sytë rreth e rrotull dhe gjithçka i shëmbëllente e pazakontë. Se:
qe behar dhe ai s’shihte flutura të tundnin krahët. As lule aty rrotull s’kish. E, aspak cicërima zogjsh. Edhe gjinkallës zërin s’po ia dëgjonte. Apo s’jemi në kohën e tyre se s’është vapë, por ç’kohë është dhe ç’muaj jemi? Pse bimësia duket si e djegur nëse s’jemi në zhegun e gjinkallave? Po bletë që të gumëzhijnë se shoh bimë dhe s’i njoh në këtë copëz disi të veçantë të kësaj lëndine?
Tek-tuk syri i kapi djegësi të bimësisë dhe nuk e bindte arsyetimi se qe punë e rrezeve të diellit. Aspak. Ideja, se bari që, vende-vende, dukej si i zhuritur, vështirë se qe moskundërshtuese për atë, që këtu flitej për të pazakontën. Veç kësaj diçka e veçantë duhet të vepronte aty. Po çfarë pikërisht?
Atë çast iu ndërkëmbye pamja. Plaku iu zhbë nga sytë dhe një si mjegull, a si vegulli, që zëvendësoi figurën e tij e nxiste, që ai të hiqte dorë nga arsyetimi mbi çka po shihte dhe çka dëshironte të shprehte duke parakaluar në mendje si në algjebër: të njohurat në një anë e të panjohurat, në anën tjetër. Pikërisht kjo nuk i lejohej të bënte. Të arsyetonte mbi fenomenin. Atë turbullirë tejet joshëse për diçka më tokësore, për diçka të rëndomtë dhe të shmangte detyrimisht arsyetimet e thelluara darviniane. Kështu e mori poeti mesazhin e asaj shtojzovalleje dhe u bind plotësisht, kur i hodhi, disi tinëz, një vështrim sahatit të dorës. Vjedhurazi pa akrepat e tij: tregonin orën gjashtë, kur donte dhe dy minuta të shkonte dymbëdhjetë, në çastin e rrëshqitjes nga ai kep. Dhe duhet pranuar: u tremb aq sa s’guxonte të pyeste nëse ora kishte shkuar përpara, apo qe kthyer prapa në kohë. Fshehtas i hodhi një sy sekondëmatësit: ai ecte rregullisht në fushën e tij. Poeti nuk qe në hapësirën e lejuar për njerëz të zakonshëm. Natyra, këtu kishte, me sa dukej, të tjera ligje. Edhe tiktakun ia dëgjonte sahatit kur çoi dorën pranë veshit, ashtu si pa dashje. Por ai s’e dinte që në tëmthin e djathtë qe gjakosur.
I moshuari, atë çast, nxori nga torba një tufë lesh si ato të furkave të plakave dhe ia fshiu ballin. Pastaj i tha:
- Mos u tremb. Por lëre qenin të ta lëpijë, që plaga të mos mahiset.
Djali u bind. Përkëdheli zagarin në zverk dhe ky, duke qëndruar mbi të dy këmbët e pasme, ia lëpiu plagën me gjuhë. Vendi jo vetëm u pastrua nga gjaku, por vraga më shumë kishte gjurmën e nxirë nga përplasja me gurin, sesa atë të së çarës. Veç kësaj, atij i doli plotësisht frika qoftë nga i moshuari, apo edhe nga qeni i tij.
-Të prisja, - tha plaku.
-Mua?
-Po, ty.
Djali ngurroi ta pyeste për shkakun. Aq më pak edhe se si quhej ky vend dhe kush ishte ky njeri. Frika e ndërlikjes së figurës e largonte nga pyetjet e rëndomta. Shprehu: - Duhet të keni ndonjë shkak bindës për këtë dhe..., nuk e di nëse jam i denjë dhe i zoti për shërbimin që mund t’ju kryej. - Edhe pa shkak s’jam. Por ndihmë s’dua se s’më mungon kuraja të bëj vetëm me qenin tim, atë që dua, - tha plaku.
-Atëherë çfarë prisni nga unë, gjysh?
-Të lë amanetin.
Djali hapi sytë i hutuar. Plaku shkundi kryet. Atë çast iu kujtua prindi me të njëjtën diagnozë si të tijën i një shoku burgu. Mjekët e dërguan në shtëpi njëzet e katër orët e fundit. Por atij Zoti i dha edhe një javë jetë ngaqë kishte merak mbjelljen e ca fidanëve. Po mua?
-Të lë amanetin po pres një vit kohë, - tha.
-Nuk ju kuptoj, o shpëtimtari im.
-Nuk do që të më kuptosh. Se... po ta vrasësh pak mendjen, pas asaj që t’u përplas koka në atë gur dhe këmbët t’u tendosën, në atë ‘Fron Qiellor’, - dhe plaku tregoi me krye të dy pozicionet, - sytë mund të të bëjnë xixa, por atje ku re ti, edhe pesë minuta të qe vonuar qeni, tani ti nuk do të dije çfarë të kishte ndodhur. Do të flisje e flisje pa mbarim duke nxjerrë gjithë mllefin, karshi dikujt e të gjithëve se, do të kishte ikur mendja dhe nuk do të kontrolloje dot fjalët. Mendimet gjithashtu. Poeti shqeu sytë.
-E kuptoj, gjysh. Ky qen, - dhe djali zgjati dorën ta ledhatojë kafshën, - më tërhoqi nga pala e pantallonave dhe trupi im, menjëherë u rrotullua.
-Ekzakt, - e ndërpreu plaku, - por nuk ndodhi kështu
me atë tjetrin.
-Cilin?
-Një moshatarin tënd.
-Vitin e kaluar, mbase?
Plaku shkundi, sërish, kryet përpara se të përsëriste:
-Ekzakt... Edhe një vit i vajtur dëm. Peshqesh i padëshiruar nga Petrua, adashi yt... Si koha e fidanëve.
-Pse? Ç’ngjau me të? - pyeti djali pa dashur t’i japë rëndësi emrit, ndonëse tejet i befasuar për këtë përkesë me emrin e tij.
-Qe rrëzuar si dhe ti. Se qe i gjatë sa një lis, por mendjeshkurtër sa një dhi.
-Si dhe unë.
-Jo. Se ti s’je sa një lis. Ty të rrëshqitën këmbët nga ai kepi-kurth, ngaqë këta potkonj u thithën si magnet nga ai copë shkëmb, ku deshe të vareshe poshtë. Adashi yt nuk kishte këpucë të tilla. Por ai s’kishte as mend që të mbahej fort për kaçubesh.
-Thatë për kepin-kurth? Po. Ashtu ishte. Unë me vështirësi u shkëputa.
-Ekzakt. Po u shkëpute, ama, - pranoi plaku dhe shtoi, - nuk duhet mallkuar Kepi. Se nuk është dhe aq kurth. Qielli mbase do të gjente tjetër formë që të sillte dikë këtu. Duhej përfituar nga të mirat e këtij guri si dhe fuqia e atij copë-shkëmbi, që unë e kam quajtur “Fron Qiellor”. Se nga kupa e qiellit duhet të ketë rënë, për të na thënë ne, të vdekshmëve, se: sa lart aq edhe poshtë. Se ka bërë që arabët ta shprehin te numri 8. Dy zero, njëra mbi tjetrën, duan të thonë, ekzakt këtë që po dëgjon. Por nuk u kuptuan nga romakët. Ndryshe qenë helenët. Nuhatja e tyre s’mbërrinte më kot në caqet e Odisesë.
Djali mbeti i befasuar. Plaku nxori kutinë e duhanit dhe e mbushi llullën. Me strall dhe uror vuri zjarrin. Era e këndshme e eshkës, sikur i freskonte mendjen. Ndërsa djali ktheu kokën nga ai copë shkëmb, që dukej se qe me kreshtë edhe pse gjembat e shumtë e mbulonin dhe ia hiqnin shëmbëllimin me majën e një mullari.
-Fantastike! - tha djali.
-Ekzakt, - përforcoi mjekroshi. -Është i tillë që të mos ulet dot njeri. Fuqinë le t’ia marrë kush të jetë i zoti, por vendin e Perëndisë të mos e zërë. Se Qielli s’ka vrima, por megjithatë diç rrjedh në tokë prej tij për njerëzit. Djalin e befasonte niveli i këtij plaku.
-Mendja jote, tani e tutje, bir, do të punojë më me vrull e do të marrësh vesh edhe për gjëra që s’i ke mësuar. Po si? do të pyesësh ti. Po ja: di unë diçka dhe s’kam ndër mend të ta rrëfej? Ja se s’kam besim te ti, se nuk e flet me të tjerë bisedën; ja se s’është për t’iu treguar kujtdo, ngaqë është nga ato sekrete, që përcillen gojë më gojë e jo me të shkruara. Se edhe në u hedhshin në letër, fshihen me ca sekrete, ashtu si bravat e shtëpisë, që s’mund t’i hapë çdo çelës. Se ç’u kuptua pastaj! Kurse ti, me zgjuarsinë tënde, me shpejtësinë e mendjes, e nuhat si të kishin një shqisë që s’e kanë të tjerët. Dhe..., pyetjet që do të më drejtosh do të jenë të tilla që unë vetë do ta nxjerr në shesh atë që mbaj të fshehur. Ose: një vështrim t’u hedhësh librave duke i lexuar me vëmendje ato, do të të mjaftojë që t’i mbash mend. Se e thamë: mendja jote do të punojë shumë më shpejt se e kujtdo me të cilët do të kesh të bësh. Askush nuk do të jetë në gjendje të të mposhtë me forcën e argumentit dhe plaku thithi llullën para se të shtonte:
-Ti, edhe me heshtjen tënde më bën të të hapem. Domethënë të mbjell atë që do të korrësh ti. E, që ta ngas muhabetin, kur isha në shkollë të mesme, se atë e kam bërë në Francë, ekzaktësisht në Paris, kisha një shoqe. Por qemë me të shok e shkuar shokut. Shokë për kokë. Se kështu më quante edhe ajo. Të tillë qemë për njëri-tjetrin. Jo si ai shoku yt, që ia mbathi sapo u rrezikove.
Bashkë rrinim në bankë, tok dilnim edhe pasditeve e shoqërisht edhe dëfrenim. Një herë u rrezikua keq të mbytej. Se edhe s’dinte mirë not. Edhe u fut, menjëherë, në lumë, pa mbërritur akoma ne të tjerët. Unë, se kur niset të bëhet e keqja, mbase edhe ti duhet ta kesh vënë re, krijohen kushtet. Është djalli që përgatit rrethanat, ose siç e kërkon shkenca: rastësia dhe domosdoshmëria. Unë, rastësisht, si asnjëherë tjetër, isha ndonja gjashtë a shtatë hapa pas saj, i ndalur të dëgjoja ç’më tregonte një tjetër shok, kur Marseli, se kështu e thërrisnim të gjithë Marsejezën time, bërtiti: -Lu... an! Mua m’u ngjeth mishi dhe, pa kthyer ende kokën, u turra me vrap në drejtim të lumit. I ulërita që t’i jap kurajë:
-Mbahu, Marselë se erdha, - dhe largësia më bëri mirë. Sena nuk është det. Është lumë që rrjedh. Dhe unë, atë sekondë, vrapova në drejtim të saj, siç edhe ishim mësuar me Vjosën tonë, kur isha akoma në fillore dhe përgatiteshim t’i vinim në ndihmë njëri-tjetrit, duke ngarendur në drejtim të rrjedhës. U hodha, siç isha, me gjithë rroba. Se vrulli im s’përmbahej me asgjë. Më vonë, me habi rikujtoja, se si në fluturim përshkova tre metra në brendësi të lumit, me një kërcim. Mbërrita përpara se ajo të fundosej dhe e kapa nga shpatullat për ta nxjerrë, në fillim mbi ujë dhe pastaj, ata tre metra, nuk i kisha të vështirë, që njërën dorë të saj ta mbaja mbi zverkun tim.
Kështu, noti i mësuar te Vjosa e gjyshërve të mi, e shpëtoi-paq dhe ajo, më shumë nga frika sesa nga ndonjë pasojë, qe zbehur në fytyrë. Por shakatë e të tjerëve ia skuqën faqet, vesh më vesh dhe ia ngjyrosën fytyrën paparunë. Ata më bënë edhe mua të skuqem më shumë se një lulëkuqe, po të them. Pse? - do të thuash ti. Po sepse ata djem e vajza bashkë, thoshin si në korr:
Pu-the, pu-the, pu-the! Dhe nuk është se më drejtoheshin mua, por Marsejezës. Ajo, siç edhe do ta mësoja më vonë, më donte siç e doja edhe unë, por s’ia kishim thënë njëri- tjetrit. Ajo kishte menduar të ma shfaqte pas një jave, që do të festonte ditëlindjen. Ky qe edhe shkaku i ngurrimit.
Të thirrurat për puthje vazhdonin pa ndërprerje, kur ajo u qas pranë meje. Ishte e veshur. Edhe unë gjithashtu. Por isha qull dhe që të mos e qullosja edhe atë, e mora përpara duarve. Brohoritjet u shtuan e u kompletuan me duartrokitje të zjarrta.
-Marsejeza, - i thashë, - ti je jeta ime!
-Edhe ti je imja, Luan. Por, që tani e mbrapa do të të thërras “Tigër” se si tigër u hodhe të më shpëtoje jetën.
Pastaj, doemos, që më puthi. Edhe unë do t’ia ktheja të puthurën dhe, nga nxehtësia, që më hipi, m’u duk se u thanë rrobat në trup. Këtë e ndihmuan edhe duartrokitjet e shokëve. Turpi i atymëparshëm, qe kthyer në kënaqësi. Ka qenë dita më e gëzuar e jetës sime. Më e ngrohta, edhe pse isha bërë i gjithi qull. Sena, atë ditë, për mua qe kthyer në rrymën e ngrohtë: Gollf-String.
Edhe për Marsejezën ka qenë dita më e lumtur e jetës së saj. Familjen e kishte në gjendje të mirë, prandaj organizoi në mbrëmje, një festë, ku ftoi gjithë shokët e klasës sonë, si dhe prindërit e mi, që ishin personel në ambasadën tonë në Paris. Para mbarimit të mbrëmjes, Marsejeza më tregoi sekretin e suksesit të saj në mësime. Ajo kishte një kapelë tip ‘berete’, që ndonjëherë edhe e mbante mbi flokë, në krahun e djathtë. Këtë e bënte më shumë në pushimin dhjetëminutësh. E nxirrte nga xhepi i pasmë i pantallonave dhe e vinte, jo më shumë se dhjetë minuta, për ta futur në xhep përsëri. Askujt s’i shkonte ndër mend se ç’efekt magjik fshihte ajo kapelë. Ndonëse të gjithëve na kishte rënë në sy fanatizmi, që rrëfente, kur dikush kërkonte t’ia merrte me shaka. Qoftë edhe kur ajo e harronte në bankë dhe dilte me ne në pushim.
Do të kthehej vetë të shkonte ta merrte. Edhe unë s’bëja përjashtim për atë kapelë dhe pse i kisha kërkuar ta ndihmoja. Përligjja për ‘beretën’ kishte këtë shpjegim: e kam kujtim nga gjyshi, ashtu siç kam edhe emrin. Ai ka qenë partizan me De Golin. Unë, në intimitet e kisha pyetur: - Dhe gjyshi ka qenë i shkëlqyer në trigonometri? Ajo pati vënë buzën në gaz, duke e kaluar me këtë mënyrë përgjigjen. Se kur njeriu s’do të tregojë të vërtetën, duhet patjetër të gjejë një formë të butë rrugëdaljeje, gjë që Marseli im e zotëronte me buzëqeshjen e saj dritëplotë. Me të unë kuptoja se në qoftë se ‘bereta’ sillte fat, s’kishte arsye që ajo ta hiqte nga koka e saj për ta vënë në një tjetër kokë. Dhe unë kuptoja se gjyshi i saj partizan, me atë beretë i shpëtoi luftës dhe ia mbërriti ta pagëzojë edhe mbesën e tij, Marsejezën. Kapela dhe emri ishin muza, kënga e parë e menduar, mbase përpara ngjizjes. Fati i saj i dytë ishte kënga e përditshme: avazi.
Marseli im ishte nxënësja më e mirë e klasës. Librat, edhe pse i merrte me vete në çantë, i shfletonte vetëm në kohën e pushimit midis orëve. “Sa t’u hedh një lexim të shpejtë”, thoshte kur e pyesja nëse e kishte mësuar lëndën. Këtu bëhej fjalë për histori, gjeografi, latinisht, a diçka tjetër të kësaj kategorie. Se, sa i takonte matematikës, gjeometrisë a fizikës apo kimisë, për të mjaftonte shpjegimi i profesorit. Ajo ia thithte nga goja, kaq e përqendruar ish. Madje, qe gati ta përsëriste në tabelën e zezë gjithçka u shpjegua në orën e mësimit. Ç’i shihte syri e fiksonte mendja. Memoria vizuale qe e shkëlqyer tek ajo.
Një herë, profesori i trigonometrisë ngriti dikë dhe i tha të zgjidhte në tabelë problemin që na kishte dhënë si detyrë shtëpie për ta zbërthyer. Nxënësi u ngatërrua: ca nga hutimi e ca se ushtrimin asnjë nga klasa nuk e kishte “shkopsitur”, siç thoshte profesori, që e uli në vend me një notë pakaluese.
Profesori, në këto raste, nevrikosej shumë dhe nisi t’i ngrejë nxënësit sipas regjistrit e ata ktheheshin në bankën e tyre me notë negative. Marsejeza shtrinte dorën për t’u ngritur e për ta shpëtuar klasën nga kjo kasaphanë vlerësimesh poshtëruese. Por më kot, derisa i erdhi radha e saj. Ajo e zgjidhi problemin duke shpëtuar të tjerët që vinin pas saj. I pari isha unë. Mbiemri im, Majlindi, siç dihet, vjen më pas Fini-t që kishte ajo.
Kështu, që ta ngas llafin, u zgjata se ti po jeton çdo ditë me ata djem e vajza, që nesër do të bëhen gjimnazistë, aty ku edhe është shoqëria më e pastër në jetën e njeriut. Se të japësh mësim me adoleshentë është si të jesh fyelltar dhe culja duhet të jetë në mëngën tënde, ashtu si dhe ajri në mushkëritë e tua. Po kënaqësia do të mbushë shpirtin tënd...
Atë ditë, Marsejeza më tregoi sekretin e ‘beretës’. Në tegelin e saj kishte një copë gur-magnetik. Jo metal. Gur i nxjerrë nga një shkëmb i tillë: magnetik. Tamam si ky copë-gur që të ra koka ty, biri im, por edhe si ai që të mbërtheu për këmbe ty. Marsejeza më shpjegoi se ajo qe: sa e mirë, aq dhe e rrezikshme. Se njeriu po ta mbajë gjatë në kokë, më shumë se dhjetë-pesëmbëdhjetë minuta, mund të shkallojë fare nga trutë. Prandaj, biri im, disa gjëra nuk bëhen me të shkruara.
- Që të mos imitohen?
- Ekzakt!
Djalin e ngriti peshë ky episod, a ky idil gjimnazisti dhe, po ta pyesje ato çaste, patjetër se do të pohonte zilinë për fatin e këtij plaku, në rininë e tij të hershme. Dhe, si për të kërkuar se ku kishte nisur plasaritja e asaj që dukej se kishte ardhur ashtu, pa asnjë shkak nga ato, për të cilat jemi mësuar të themi: ja ku është fillesa e kësaj apo asaj të keqeje, sytë i shkuan te gjembat e atyre shkurreve te ‘Froni Qiellor’. Në çast iu kujtua se ç’kishte lexuar në vitin e shkuar, kur ra zjarri në një librari, e cila qe ngjitur me një tjetër objekt të braktisur. Se kish qenë gjithashtu librari, por private. U shqyen dyert nga policia zjarrfikëse, e cila arkat me libra të vjetër i largoi duke i flakur tutje, pa vlerë. Poetit i ra në dorë vetëm një fashikull, në krye të të cilit shkruhej ‘Alchera’.
Si ta kishte lexuar një ditë më parë, poetit i kujtoheshin edhe tipi i germave dhe, sigurisht, përmbajtja. Aty flitej për një periudhë kohore, mitologjike. Mjedisi natyror ka marrë trajtë dhe qeniet mitike nisën të ecin mbi Tokë. Disa mendonin se ishin krijuesit e jetës njerëzore, e cila ka po atë fuqi jetike si edhe krijuesit e saj dhe gjithë natyra.
Aborrigjenët australianë këtë periudhë e kanë quajtur ‘koha e ëndrrës’. E, mbase edhe titulli ‘Alchera’ e shpreh këtë në australishten autoktone. Dhe atij i kujtohej se ‘koha e ëndrrave’ nuk kishte ndonjë fund të parashikueshëm, por ai sillte gjithashtu ndër mend se: qeniet mitike, të kaluara tashmë në një tjetër substancë dhe të metamorfozuara në trajtë natyrore si shkëmbinj, vrella uji ose objekte rituale, janë të përjetshme.
Por le të kthehemi te ‘Froni Qiellor’ dhe nën dritën e kësaj mendësie. Shkurt: majat te ‘Froni Qiellor’nuk duhej të ishin aspak gjemba. Të tilla mbase i bënte ngjyra e tyre si në të verdhë. Pra, qe një rre-mendje se mund të ishin shpuese.Një kësodore ai e kishte prekur, kinse, rastësisht, me dy gishta dhe ajo s’i qe dukur gjëkundi thumbuese. Veç kësaj ai vërejti folenë e këtyre “gjembave”. Ata, me gjasë, afroheshin me vendin e kicave që kanë dhëmbët e qumështit të fëmijëve. Mosha e tyre e jetës, siç dihet, është shtatë vjeç. Gjithashtu trashja s’tregonte aspak kohën se ata duhej të zëvendësoheshin.
Përmbledhtas: Ato “kërcënonin” këdo që mund t’u afrohej dhe këtë e bënin me ngjyrën e tyre. Tipar ky shpirtëror e psikologjik e assesi lëndor.
Plaku, pa u thelluar në ato që thamë, sipas intuitës së tij, e kishte quajtur “Froni Qiellor”. Dhe për poetin i tillë ai qe. Se ishin po aq befasuese edhe rrënjët. Se ato vërtet zbrisnin në drejtim nga toka, por s’e mbërrinin atë. I përdridheshin shkëmbit si të ishte trung peme, a kade vere. Poetin e mrekullonte sidomos shtrirja e tyre përgjatë trupëzimit: shëmbëllimi me kordonin e këpucëve të tij alpine qe krahasimi më i gjetur për të. Dhe... e pabesueshme, por e vërtetë: numri i tyre, dyzet e tetë.
Ç’përfaqësonte vallë kjo shifër?
Plakut, natyrisht, nuk mund t’i shkonte në mendje të vërente gjembat në ishin shpues apo jo. Aq më pak të shihte rrënjët e tyre nëse arrinin në tokë apo jo. Dhe, kurrsesi t’i numëronte e t’i krahasonte me vitet e tij që përkonin plotësisht.
-Më duket se mediton për “Fronin Qiellor”?
-Po, - tha djali.
-Mendja jote tashti do të ketë tjetër mprehtësi gjykimi. Ajo do të punojë më me vrull dhe nuk do të lejojë të kalojë asgjë jashtë filtrit të arsyetimit e pse jo? Edhe të filozofimit mbi sendet, fenomenet dhe zhvillimin e tyre. Do të të mprihet edhe dinakëria. Veçse mos e përdor për keq e përfitim, por vetëm për t’u mbrojtur. Se edhe miu, në këtë botë, është qerrata: atë që s’e merr dot me gjuhë, e merr me bisht; mos u bëj tinëzar si shumëkush në këtë rruzull. Gjithashtu duhet të jesh syçelë dhe, para se të pranosh një gjë të mirëqenë, lipset të dyshosh dhe të bësh pyetjen: si është e mundur? Për shembull, çfarë ka të veçantë për ty ai ‘Froni Qiellor’, përveç asaj që është magnetik si dhe ai copë-guri në atë bar?
-Dy gjëra, gjysh.
-Po.
-Shkurret e tyre nuk duhet të jenë gjemba.
Plaku shqeu sytë. Djali u ngrit dhe shkoi pranë shkëmbit.
Vuri pëllëmbën e dorës në majat e tyre, që sigurisht ishin thuajse të gjitha të njënjëjshme dhe tha:
- Nuk të shpojnë.
Plaku ra në mendime. Tundi kryet i befasuar. Djali vazhdoi:
-Edhe rrënjët, gjysh, nuk i ka në tokë.
Plaku u afrua dhe kur pa se ato e rrethonin trungun, gjetiu i shkoi mendja, si në kohë dhe hapësirë. Pikërisht në vitet e rinisë së tij në Paris.
-Se këto, ndryshe nga bimët e tjera, rreth e rrotull, - vazhdoi djali, - janë edhe si ngjyrë më jeshile. Gjë që tregon se duhet të jenë edhe më të ushqyera. Kush i mëkon këto? Ku e gjejnë energjinë për të qëndruar në këmbë, përderisa rrënjët nuk i kanë në tokë?
Ajo, që për djalin shihej si e jashtëzakonshme, për të mos thënë mrekulli, për plakun analizohej në funksion të jetës së njeriut. Se ishte i dyti rast që ndeshej me të njëjtën dukuri, ‘të jashtëzakonshme’.
Rasti i parë, i kthente në kohë kujtesën...
Kishin mbaruar vitin e dytë në fakultet. Marsejeza në fizikën atomike, Luani, domethënë plaku, në mjekësi. Ky u kishte dhënë fjalën shokëve se do të kthehej pranë tyre, me pushime, për të kujtuar fëmijërinë bashkë me ta, buzë Vjosës, veçse e kishte shtyrë këtë udhëtim pasi qe ndodhur përpara një të papriture. Gjithsesi edhe ajo qe një përudhje e cila do të bëhej në Greqi.
Gjyshi i Marsejezës, partizan i De Golit, ishte teolog. Ai kishte një besim të verbër te mrekullitë. Edhe pse vazhdimisht përsëriste si fjalë të urtë: misteri, në fillim, bëhet histori dhe historia kthehet në mister. Megjithatë kërshërinë e kishte të madhe. Këshillën e tij e dëgjonin vazhdimisht dhe, meqenëse shëndeti nuk ia lejonte udhëtimet e gjata, iu lut të birit, domethënë babait të Marsejezës, të shkonte te Shën Theodhora. Ky vend ndodhej në Greqi. Diku në Sparta, para se të mbërrije në Kallamata. Pra, adresa ishte e saktë. Organizimin e një grupi besimtarësh që ishin të interesuar për të, do ta përgatiste gjyshi. S’mbetej vetëm dakordësia.
Nga ana tjetër, babai i Marsejezës nuk qe mësuar t’ia bënte-dy fjalën të atit.Edhe pse,qëkur ishtekthyer ngalufta‘lutjen’ për diçka e thoshte për edukatë, por ajo duhej marrë si fjala e butë për një kërkesë të fortë. Shkurt: urdhër për veprim. Dhe kishte edhe të drejtë. S’hynte në zakonet e tij të urdhëronte për një gjë të cilën mund ta kryente vetë. Përfundimisht, prindërit e Marsejezës biseduan, madje edhe parapaguan biletat. Luani, që konsiderohej si i shtëpisë, tashmë u ndodh i befasuar, para faktit të kryer. Këmbëngulja e Marsejezës, për t’iu bashkuar prindërve në këtë turizëm, qoftë edhe...
‘teologjik’, u mjaftonte atyre që të ishin së toku dhe ta shijonin atë. Për më tepër, nën këtë petk ‘hyjnor’. Nga ana tjetër, në qoftë se për gjyshin e Marsejezës e gjithë jeta e mbetur s’qe veçse një dëshirë, për Luanin jeta e saponisur, kjo dëshirë i kalonte caqet e një udhëtimi ‘teologjik’:
Qe plotësimi i një ëndrre të kahershme fëmijërie: ai ngjitej me shokët në atë që quhej “Qafa e Evgjitkës” për të parë dritat e makinave të Kosturit dhe përfytyronte një botë krejt tjetër: “monarkofashiste”, por ama me shumë vetura.
U tha dhe u vu në veprim përgatitja e valixheve. Prindërit e Luanit do të pushonin në gusht.
-Po ambasada?
-Do të raportojmë se është një udhëtim i praktikës mësimore në... Normandi, - tha babai, i cili e shikonte me shumë kënaqësi këtë lidhje.
-Po Beladin Gorishta, që është në të njëjtin fakultet me djalin, ndonëse një vit më përpara?
-Mbase nuk e merr vesh, ai ia kalon edhe peshkopit në mësime.
-Se kërkon të bëjë karrierë, prandaj.
-Mua më duket se më shumë bën zhurmë.
-Ky është hapi i parë i karrieristit. Do të na djegë, burrë!
-Lëre Kasandrën, grua.
Kështu u mbyll biseda atë natë, si dhe valixhja e Luanit që të nesërmen do të fluturonte për në Greqi, si zog i lirë me të ngjashmen e vet.
Gjithsesiatij nuk mund të mos i ndërmendeshin etapat e atij pelegrinazhi turistik. Vizita në Akropol, fotografitë në Parthenon e më pas në Monastiraq. Suvllaqet, për të përfunduar te Sintagma. Para atyre rojave me veshje karakteristike greke, ku xhufkat ishin në kapelë apo edhe në këpucë.
Sidoqoftë, Marsejeza nuk harroi t’i filmojë e fotografojë të gjitha këto.
Më tutje, hoteli “Hilton” dhe e nesërmja me një autobus turistik drejt Spartës. Gjyshi i Marsejezës kishte të drejtë kur thoshte se Kallamata ishte më tutje.
Rruga për në Shën Theodhora kalonte përmes maleve të veshur me ullinj si dhe zbritje në një gropë. Aty, një guvë e gjitha e gurtë. Poshtë saj rridhte një burim. Brenda ishin ikonat e shenjtores, si dhe vend për ndezjen e qirinjve. Sipër guvës kishin mbirë shtatëmbëdhjetë pemë, të cilat simbolizonin moshën e shenjtores në çastin e flijimit për një faj të pabërë.
Ciceronia nuk dinte të thoshte se çfarë pemësh ishin ato. Se për frutore as që bëhej fjalë. Edhe lisat përjashtoheshin. Plepat gjithashtu. Sidoqoftë ishin goxha të lartë si të donin të shprehnin një zemëratë me atë egërsim rritjeje.
Për Luanin ato ishin mështekna.
Mrekullia qëndronte te fakti që pemët, mbi atë gur shkëmbor,
rrënjët i kishin në pjesën e gurtë të guvës.
Autori i këtij libri ka qenë personalisht në këtë vend dhe është befasuar kur i ka parë dhe numëruar, të shtatëmbëdhjeta pemët, të cilat, çuditërisht, rrënjët i kishin në pjesën e ngurtësuar të guvës-shkëmb. Lëvoren nuk e kishin të bardhë. Pra, nuk mund të ishin mështekna, siç iu dukën Luanit të dashuruar.
Legjenda:
Në kohën e Perandorisë Osmane çdo shtëpi ishte e detyruar të nxirrte për nizam një djalë. Në familjen e saj, Theodhora shtatëmbëdhjetëvjeçare s’kishte vëlla. Për të shpëtuar prindërit nga dënimi i rreptë, i cili mund të qe fatal, vendosi të vishej si djalë. I lidhi mirë flokët, që të mos binin edhe aq në sy, ndonëse edhe burrat mbanin leshra të gjata për t’i shtuar ca pikë burrërisë. Vajti ushtar.
Në rrethana të pashpjegueshme, mbase kur njësia e saj ushtarake vepronte në një truall ku u lipsej një sjellje tejet korrekte, ndodhi një përdhunim. Gishti i dyshimit ra padrejtësisht mbi Theodhorën. Përbetimi i saj për pafajësi qe i kotë. Egërsia, me të cilën u soll, sidomos komandanti i saj më i afërt, me gjasë, e kishte shkakun te një dëshirë e tij e paplotësuar. Se ajo, si vajzë, kish fytyrën më të bukur në atë mori ushtarësh, përgjithësisht të egër. Dhe, nuk ishte i panjohur seksi mashkull-mashkull në ato kohëra. Madje, në lashtësi, një veprim i tillë, jo vetëm qe i përhapur, por trumbetohej si diçka që ndikonte në mbrojtjen e njëri-tjetrit, në luftë nga dëshira për kënaqësitë seksuale.
Kështu, u mor dënimi më i rëndë. Ai fatali.
Zbatohej kësisoj parimi; kur s’më përmbush qejfin tim, të heq të drejtën për të jetuar. Dhe dënimi niste me demaskimin përpara ushtarëve. I pari, komandanti. Ky, atë që s’kishte mundur ta puthte, e pështynte. Pas tij, të gjithë ushtarët, sikur s’ishin ata që më shumë shihnin prapanicat e njëri-tjetrit dhe i vriste pamja-ikonë, e këtij ushtari, i verbonte ajo.
Prandaj kaluan, një nga një, përpara asaj bukurie stoike, për të shprehur më shumë përbuzjen për fisnikërinë, sesa urrejtjen për veprimin. Se e kuptonin që ishte hakmarrje e komandantit dhe shtangeshin përpara qëndresës përbuzëse të saj. Stoli kjo krejt e huaj për ta, që gjithsesi nuk e shpëtonin dot Theodhorën-nizame.
E lidhën me zinxhirë dhe e tërhoqën zvarrë, deri në atë gropë tërësisht të bokërimtë ku, edhe përfundonin dënimet e kësaj kategorie. Në prag të agonisë vinte edhe tortura më çnjerëzore: tredhja, duke i shtypur kokrrat me gurë.
Kur e zhveshën, shtangën nga befasia.
E akuzuara ishte vajzë dhe jo djalë. Por qe tepër vonë për ta ndrequr gabimin. Theodhora po jepte shpirt. Të paktën të dëgjonin amanetin e saj:
Varrosmëni nën këtë guvë. Flokët e mi (të cilët asaj i qenë shpleksur tashmë), le të bëhen shtatëmbëdhjetë pemë. Gjaku im le të kthehet në ujë për t’u shuar etjen shtegtarëve dhe vendi të shndërrohet në një oaz çlodhës për të gjithë endacakët e kthyer nga luftërat e humbura në rrugën e tyre të gjatë, për në shtëpi. Prifti, gjithmonë i pranishëm në këto raste, kreu shërbesat e tij dhe kur u kthye për të dyzetat, mbi guvë pa se kishin dalë, si fidanë të mbjellë me dorë, shtatëmbëdhjetë të tillë. Do të vinte gjashtëmujori dhe viti që të bindej se ajo qe një e shenjtë. Fjalën e saj e dëgjoi Zoti dhe e përmbushi.
Poetit iu ndërmend sërish alchera (koha e ëndrrave sipas aborrigjenëve australianë.)
...Plaku s’kishte si të mos e vlerësonte vëzhgimin tejet domethënës të djalit. Ashtu siç nuk duhej qortuar vetja për këtë pakujdesi të tij. Ai e kuptonte që kishte mbetur larg vrojtimeve të kësaj natyre edhe pse ato, dikur, ishin pasioni i tij.
Ndihej i pezmatuar për më tepër se fenomeni përkonte me rastin Theodhora. Nuk është nevoja që njeriu të jetë çudibërës e as i jashtëzakonshëm. Aq më pak shenjtor. Jo, s’duhet të jesh i tillë që të krahasosh fatin e vajzës Theodhora, që i ulet dinjiteti faqe të tjerëve, e zvarritur derisa jep shpirt, me qindra e mijëra gjyqe, ku vlera e njeriut jo vetëm rrëzohej për tokë, por atë e prisnin të tjera tortura galerie, ku vdekja në mos të " dhurohej ", luteshe për të.
Parë nga ky prizëm, plaku (flokët e vajzës Theodhora, për një faj të pabërë që shndërrohen në një pemë për çdo vit të saj) shtyhej të mendonte se: pyje të tëra duhet të jenë ngritur për shokët e tij të burgut, dënuar për faje të pabëra.
E, shkallëzimi i kësaj mendësie e çonte te qindra pallate.
Te miliona vagonë me krom.
Te dhjetëra kanalizimee bonifikime.
Të gjithë këta shokë të tij s’kishte gropë që i nxinte.
Dhe paguximi për kundërshtim nuk duhet parë gjithaq te frika nga diktatura, sido që edhe kjo qëndronte. Pasi djallëzia e saj fshihej pas kurtheve të tilla që të mos i krijoheshin kushtet ku parimi
“dy duar për një kokë” të gjente zbatim.
VAZHDON
SOTIR ATHANASIU
Athinë!
