SOTIR ATHANASIU
" POLEN GRUAJE "
Gjithsesi plaku hapi çantën dhe nxori që andej një
fletore të shkruar në frëngjisht. - Ky është amaneti im! - tha pa ndonjë hyrje të veçantë. Djali i hodhi një sy, duke e shfletuar, faqe më faqe. - Qenka e gjitha në frëngjisht.
-Ekzakt! - u përgjigj plaku, - sepse s’duhet të bjerë në duart e paditurisë. Ashtu siç nuk duhet të shihet nga sytë e shpifësit a spiunit. Se, pas kësaj, s’është aspak mirë të pyesësh, ç’janë këto krisma e as të habitesh nga vijnë këto britma e ulërima.
Djali hodhi, sërish, një tjetër vështrim. Jo gjithaq për të parë bukurshkrimin, sesa apostrofat, shenjat e pikësimit e, madje, rrokjezimin e fjalës në mbarim të rreshtit. (Pas disa vjetësh, Petroja, me frëngjishte të mësuar, do ta kishte vazhdimisht pikë referimi atë fletore si një metodikë saktësie, gramatike po ashtu).
-Sidoqoftë e gjithë kjo më ngarkon me përgjegjësinë e mësimit të frëngjishtes dhe ju jap fjalën si shpëtimtarit tim, se do ta bëj, madje me shumë kënaqësi. Por... ç’keni shkruar në këtë fletore?
-Atë që mezi prisja ta dorëzoja.
Plakut nisi t’i dridhej llulla ndër dhëmbë. Prandaj nxitoi ta heqë se e ndjeu, por nuk është se ky veprim e përmirësoi gjendjen. Përkundrazi. Fërgëllima e tij i ngjethi kurmin djalit dhe fjala nisi t’i dalë si e valëzuar nga goja.
-Juuu, mbase keni shkruar historinë tuaj?
I moshuari tundi kryet dhe thithi sërish llullën. Por ajo s’kishte më duhan, veç hi dhe shpuza e saj e mbante ende të ngrohtë drurin, si shpirti i të zotit brengën.
Ai e shkundi, më në fund, atë tym thithës, por tani s’kishte aspak dëshirë ta mbushte sërish, ndonëse, instinktivisht, po e ngjeshte me gishtërinj për ta rrafshuar se e kishte rimbushur pa e kuptuar. Në të vërtetë, të dy u befasuan nga shpejtësia me të cilën mbaroi së djeguri duhani. Qe një pakuptueshmëri mbi kalimin e kohës, apo një nxitim në shndërrimin e kësaj gërxhalle në hi?
-Pak e çuditshme, gjysh. Unë s’mbërrij ta kuptoj. E pitë shumë shpejt, me dy a tri të thithura? - e pyeti djali më shumë për ta ndryshuar klimën, por s’mund të mos shtonte edhe: -apo vendi këtu e djeg ndryshe atë gjethe të grirë?
-Ekzakt! - sqaroi plaku. - Shoh se ke filluar të arsyetosh edhe për atë që s’më ka vajtur mendja. Edhe pse e di fare mirë se këtu kot nuk ka rënë ky gur. Më duket se jemi në një vijë me kryqëzimin e meridianit, në mos qoftë ai stol që mua më ka vajtur mendja ta quaj “Froni Qiellor”.
Për poetin këto arsyetime qenë jashtë interesimeve të tij, për të vetmen arsye se i mungonin informacionet e duhura dhe për t’iu shmangur temës vërejti: - Megjithatë, mua më duket se ju e pini shumë.
-Ekzakt, xhanëm. Është e vërtetë se e pi dhe prapë s’mund të më helmojë akoma i mallkuari. U bë gjatë që e kërkoj këtë. Por siç shoh s’qenka dhe aq me të thirrur. Fati i mirë m’u qas në vitet e pjekurisë dhe s’di se ç’pa tek unë që iku. Por mbase s’qe nisur për mua dhe erdhi tek unë për të kaluar tek ti. Se më shpuri në Paris, kur isha ende çunak. Pse, do të thuash ti? Që të njihesha me Marsejezën dhe të dashurohesha me të ashtu siç pëlqeva dhe
dashurova një jetë të lirë, në një shoqëri të hapët.
Të mësoja shkencë, por edhe ca gjëra të tjera si sekretin e gurit magnetik dhe të vuaja më pas gjithë peripecitë e Odisesë. Por ky, më në fund, u kthye në Itakë. Kurse unë do ta mbyll në këtë humbëtirë. Itakën time do ta ndjekësh ti.
Mos u çudit! Mbas katër, e shumta pesë vjetëve, do ta takosh Marsejezën time. Ajo është gjallë. Ma thotë zemra mua, - tha tek po e ndizte duhanin. Thithi sërish llullën dhe tymin e hodhi si mjegull drejt fshatit:
-Ata atje poshtë, - dhe zëri, sërish, mori dridhje më keq se hallakatja e atij tymi me shtëllunga, - se, jo për faj të tyre, s’njohin asgjë përveç stallave të lopëve dhe ahurëve të gomarëve, megjithatë, mua më quajnë të çmendur... Dhe mirë më bëjnë se nuk janë në gjendje të kuptojnë çmendurinë e tyre pas cilit shkojnë.
U mor sërish me llullën duke dashur ta mbushë edhe pse s’qe e nevojshme. Iu dogjën pak gishtërinjtë ndonëse edhe ashtu tejet të përcëlluar ata qenë dhe vazhdoi: -Ta ngisja llafin te ylli, bir: Ty, për shembull, të bëri mirë takimi ynë. Mua më bëri keq mostakimi në kohë me adashin tënd. Pse, do të më thuash ti? Se më la edhe një vit të zvarritesha bashkë me qenin tim, këtyre gërxheve e të prisja të vije ti. Po, mbase qe më mirë për të dy.
Djali gjeti rastin ta pyesë për emrin. Se ai, njëmend, quhej Petro, ashtu si pararendësi i tij, fatligu i vitit të shkuar. Por i dukej e çuditshme kjo përkesë. Madje mund të merrej edhe si përzgjedhje për të dy drejtimet e kundërta të fatit.
-Po emrin tim nga e mësuat, gjysh?
-Ma tha Ortepi.
-Cili, cili? - shqeu sytë Poeti.
Shoku yt, Ortep, - tha plaku, duke e kthyer përgjigjen në një formë të tillë që të ishte i pashquar emri: Ortep. Djali s’donte t’u besonte veshëve, ashtu si aty më parë që s’donte t’u besonte syve, kur pa atë langua në ëndërr dhe një plak më pas. Se të dy do të ishin po ata... që po shihte në jetë. Kjo fliste për diçka që s’i kish ndodhur kurrë më parë dhe, që tani e më pas, këto të pangjara s’duhet ta habisnin më.
-Kur erdha në këtë fshat m’u desh t’u shpjegoj njerëzve se ç’është bari i brengës. Se për këtë kishin më tepër nevojë ata, pas barkut që ngopet dhe me bar. Dhe u tregova se është një barishte me gjethe si të shelgut e me lule të imëta si të trëndafilit. Se trishtimi dhe vuajtja nuk i janë ndarë njerëzimit që kur është krijuar bota. Filloi me “Kompleksin e Edipit” derisa erdhi tek... unë. Domethënë tek ne. Se barin e djathit, ai që është baxhoxhi, në mos sot nesër, do ta gjejë vetë. Ato barishte me gjethe të çara edhe rreth baxhos së tij mund të kenë mbirë. Por puna është të kesh qumësht e jo të jetë me recetë doktori e vetëm për gra me fëmijë... pa gji.
Ti më pyete për emrin tënd, do të dal edhe atje, por dua që të përpiqesh ca vetë. Logjika jote, thamë që tani e më pas, duhet të ketë tjetër kapacitet të cilin ti ende s’po përpiqesh ta shfrytëzosh.
-Unë po mbetem pa gojë me gjithë këto njohuri dhe s’më besohet që ju keni mbaruar vetëm të mesmen në Paris.
-Ekzakt. Është e vërtetë, bëra dhe nja dy vjet për mjekësi. Por s’deshi fati ta mbaroja se erdhi dhe shkatërrimi. Përfundova këtu, siç më sheh. S’më lanë të bëja as punën e infermierit, edhe pse ky vend ka pasur shumë nevojë për një të tillë. Se këtu gjeta shumë kafshë. Që të mbarështoheshin ato kishin sjellë një ndihmës veteriner. Kurse njerëzit duhej të bënin njëzet kilometër për një vizitë te doktori. Po kështu edhe për të bërë një gjilpërë. E... përsëri ata njerëz, atje poshtë, duartrokasin. Në këtë fletore do të gjesh, aty nga fundi, ndihmën me barëra që u kam dhënë njerëzve, të cilët i kam dashur ashtu siç janë e i kam mbështetur në lëngatën e tyre.
Se njeriu duhet përkrahur edhe kur nuk e njeh në është i mirë, a i lig. Se nuk të ndih Qielli, kur ti në Tokë nuk i shtrin dorën njeriut që ka nevojë për të.
Ti, biri im, u gremise dhe thirre në ndihmë shokun tënd, Ortep. Ky ia mbathi nga sytë-këmbët. Edhe pse rrezikove të drejtën e studimit për të. Unë shihja në ëndërr se është drekë e jam mësuar të dremis pak sa për të copëtuar ditën, që më duket shumë e gjatë. Po shihja atë ikanakun që ia mbathte. Ty, që thërrisje emrin e tij, Ortep, Ortep, ... dhe s’e kisha, hiç të vështirë ta gjeja emrin tënd, që është njeriu i vërtetë. Kurse ai - e përmbysura jote. Ktheva së mbari emrin e tij dhe e kuptova emrin tënd. Emri i tij, ç’ironi therëse për atë të mjerë, mund të quhet me refleks. Prandaj thuhet edhe ajo tjetra: jo çdo gjë që reflekton është flori. Ai është hekur i ndryshkur se dhe zgjyrosja ndrit.
Djali, ashtu siç nuk i kishte shkuar mendja kurrë, renditi së prapthi germat e emrit Ortep, sapo ky plak mjaft i ditur shpjegoi një anë tejet të panjohur në analizën e gjërave, po ende edhe të emrit.
-Kam katër vjet plot që pres dikë t’i dorëzoj amanetin, përpara se të lë këtë botë dhe ja, më në fund, mbërrite ti.
-Të më falësh, gjysh, por pse kërkon të ikësh nga kjo botë, të cilën jam i bindur se nuk ka qenë e mirë me ty, sidoqoftë...
-Sepse... - tha ai dhe buzëqeshi kinse kur shtoi: -Në periudhën e burgut-ferr më ka mbajtur gjallë ‘shpresa- shok’, se dikur do të takohem me Marsejezën dhe Julietën, për të cilat jam i sigurt që më presin. Por ky ‘shok’përgjatë këtij kalvari, pësoi krisje si qelqi dhe më la në rrugë si potkoi kalin me tendinit.
Dhe plaku ndaloi cazë për t’u mbushur me frymë.
E di, - tha përmes një kolle tejet të thatë. - Kjo dispne, - dhe ai përdori një fjalë mjekësore, - do të më marrë shpirtin. Por s’ka për t’ia arrijtur...
Dhe aipërplasi llullën për guri. Vështrimin e ngriti lart si skllavi pas hekurave që kundron lirinë në... përjetësi.
Djali, tek shihte atë vështrim, i dukej se lexonte shumë më tepër nga ajo çka dëgjoi dhe atë çast mendoi se te ky njeri qe vulosur një vendim i tmerrshëm dhe ai vuante ballafaqimin me të. Dhimbja, që si një virus (le të përdorim edhe një fjalë mjekësore) s’kishte se si të mos e prekte edhe atë.
Llulla e përplasur qe gremisur mbihirine mëparshëm. Qeni, me putrat e tij e mori dhe ia solli të zotit. Kjo ‘harmoni’ i ra në sy djalit dhe sepse atë çast mendoi se edhe fati i këtij plaku të mirë duhet të jetë përmbysur nga një gjasë e përkundërt: ‘dis-harmonia” shtazore.
-Nuk ma copëtuan trupin kur më shoqëruan në avion, ndonëse pistoleta e tyre në hijet e mi e kishte grykën. Dhe jo një, por dy, sikur të isha krimineli më i madh i kohërave.
-Cilët? - e ndërpreu djali.
-Ata që s’dinë të bëjnë gjë tjetër, përveç kësaj pune. Se, edhe po të ndodhte që njëra nga pistoletat, rastësisht të shkrepej, ata do të dinin ta gjenin rrugëdaljen se ato grykëgjata pa zhurmë qenë. Po më copëtuan shpirtin se këtë nuk e njohën në kontrollin që më bënë. Për ta shpirti ishte përherë, një fqinjë e munguar dhe e panjohur. Porta e saj qëndronte mbyllur për t’u hapur ditën e fundit të jetës së tyre kriminale. Pra: më pyete për cilin? Po të them se qenë dy kufoma të armatosura, që përcillnin një trup në agoni, që ecte me kokën e kthyer pas.
Plaku vari, për një çast, kryet mbi gjoks dhe ashtu si somnambul mbushi sërish llullën; ritualin me strall e uror dhe, si të donte të ndizte flokë e mjekër bashkë, thithi duhanin dhe u përfshi nga tymi si të qe një trung, ku sapo kishte shkarkuar rrufeja mllefin e saj idhnak.
Gjithsesi për sytë e djalit, pamja e plakut kryeulur, mbi mjekrën e tij, seç kishte diçka të përbashkët me atë shkëmbin që ai e quante “Froni Qiellor”. Mbase gjembat e mbirë mbi të, rrënjët e të cilëve qenë nën të, apo maja e këtij shkëmbi, që s’të lejonte të uleshe në të? Sidoqoftë vetë përqasja me një shtëllungë që ngrihej nga tymi i llullës, të bindte për një vetëndezje dhe, natyrshëm, për një vetëshkatërrim.
Megjithatë, ai do të ngrinte më në fund kryet dhe djali do të dallonte, pas atyre fjollave, një dritëzë që po zvogëlohej dhe dy sy të njomur e të skuqur si dielli i dubluar nga refleksi perëndimor mbi ujin e detit. Ky paralajmëronte një natë pa mbarim. Djalin e digjte dëshira për të lexuar tani në shqip, atë që ky njeri i mirë s’e kishte shkruar në gjuhën amtare. Mbase sjellja e disa njerëzve të këqij të vendit të tij, e kishte ftohur edhe me gjuhën e nënës, apo brenga për francezen e kishte detyruar ta shkruante në gjuhën e saj. Se qe amanet e ky për djalin merrej edhe si një testament. Po kujt i lihej? Është ende herët për të gjykuar. Poeti duhej të mësonte gjuhën frënge. Dashur pa dashur i riu pyeti: -Amanetin mund ta linit edhe në shqip, si i thonë, në gjuhën e nënës.
-Po, bir, por kujt nëne, asaj që e detyruan të helmohet bashkë me tim atë, kur e kuptoi se do ta arrestonin për spiunazh të trilluar.
Djali heshti i befasuar. Luani vazhdoi:
- Apo asaj, që do t’i jepja mundësinë çdo zabërhani, pushti a zuzari, që ka kryer kursin e analfabetizmit apo diç më tepër, sa për të ditur të lexojë e të zgërdhihet me to? Ndryshon puna me ty. Se kur njeriu gjen vullnetin, ka edhe durimin të mësojë një gjuhë të huaj, pa qenë në atë vend. Një njeriu që di të bëjë gajret, mbase mund t’i besohen edhe sekrete, si ato që do të gjesh në fletore të shkruara frëngjisht.
Kanë thënë, biri im, se gjuha e huaj është një dritare dhe s’kanë gabuar. Por kur kjo gjuhë është frëngjishtja, bëjnë mirë të thonë se ke pushtuar një planet të ri, si: Marsin, Jupiterin, Saturnin e këdo tjetër.
Dhe nuk e teproj po të shtoj se përveç Volterit e Hygoit, do të gjesh edhe Floberin e madh e Mopasanin, gjithashtu. Dhe, po të të them se ti do të zotërosh edhe teknikën e gurit magnetik, gur që ka rënë nga qielli në Francë, do ta ndiesh veten, jo vetëm që s’ke ardhur kot në këtë botë, por do të kuptosh se lartësinë tënde do ta rrokë vetëm binjaku yt shpirtëror dhe mendor. Nuk duhet të jetë e vërtetë thënia se, shkenca ia than shpirtin njeriut. E kundërta - po. Ka shumë të ngjarë. I jep më shumë hapësirë shpirtit. E zgjeron atë në një përmasë të re. Në qoftë se për mendjen flitet si për një shqisë të gjashtë, kjo do të duhet të pranohet edhe për shpirtin si një ndijesë ekstra.
-Ç’ndodhi me adashin tim para një viti, gjysh? - pyeti djali jo aq për të shuar kuriozitetin sesa për të zgjeruar njohuritë lidhur me gurin magnetik.
-U prish nga mendtë.
Djali u drodh. -Nga ai copë gur, - tha ai dhe për të disatën herë u mor me ritualin e llullës: zbrazjen, mbushjen, ndezjen. -Ai qe goditur rëndë në tëmthin e djathtë. Jo se kishte këpucë alpine me hekura si të tuat. Por se, siç të thashë, s’e kishte mendjen për të parë larg, si trupin që shihte lart.
[115 ] VAZHDON
SOTIR ATHANASIU
Athinë, 16 Dhjetor, 2015
