Krijuesi i vlerave shpirtërore, qoftë shkrimtar e artist, është
si vetvete në ide e në shpirt, përparimtar dhe vazhdues, i cili në çdo fjalë të
shkruar përpiqet të krijojë një përmbajtje të re letrare e artistike. Nëse vemë
në dukje misionin e tij, këtë e shikojmë nëpërmjet veprave të tij, vlerave të
tyre estetike dhe emocionale. Në themel të tyre është krijuesi si prurje të
mesazheve për jetën dhe njeriun në mënyrë të natyrshme, reale dhe jo imituese
apo stisjeje. Piktori krijues në peizazhin e bukur natyror, si një gjetje apo këndvështrim
poetik, sjell përceptimin vizual të tij si artist, i cili, nëpërmjet
interpretimit sugjeron një mesazh të besueshëm nga ai që nuk ekziston. Ai me
mjetet e shprehjes artistike, pikturon apo vizaton poezinë e natyrës dhe gjithë
koloritin e saj emocional. Ai e ka gjetur këtë bukuri natyrore, sepse i ka
ngacmuar ndjesitë e shpirtit, pamje të shfaqur. Me këtë gjetje, artisti, sjell
në mënyrë direkte nga natyra impresione të papara si vetvete dhe adhurues i
natyrës. Në këto hapësira sikur gjen shpirtin e frymëzimit dhe kthjelltësinë e
mendimit, sikur ka marrë klorofilin e botës piktorike dhe poetike, sikur ajo
(natyra) është një energji artistike e shpirtërore e tij. Për piktorin,
shkrimtarin, poetin, muzikantin, hapësirat natyrore kanë qenë hapësirat e frymëzimit
lirik, një peisazh në kohën e tashme, një projektim i shpirtit dhe hapësirës
emocionale në gjithëkohësi.
Kjo krijimtari me këtë konstrukt të mrekullueshëm, me këtë
rrjedhë të bukur estetike, ka një rrjedhë të bukur shpirtërore edhe për
shkrimtarin, poetin, prozatorin, që ngjet si një simfoni e mrekullueshme
emocionale dhe humane.
Për të krijuar vlera artistike dhe letrare, krijuesit i
duhet të vërë në lëvizje, veç të tjerave edhe simbolet, metaforat, alegoritë
etj. si fjalë magjike, që shtresojnë kuptime të thella filozofike. Në të njëjtën
sens krijon edhe subjekte letrare dhe artistike që përçojnë natyrshëm traditën
dhe parimin se arti i ri krijohet gjithnjë nga shtrati i të vjetrit. Subjekti i
veprës së tij, në këtë rrjedhë krijuese është një reflektim brilant i botëpërceptimit
ndjenjësor dhe moral. Krijuesi e vë firmën e tij të pashlyeshme mbi vepër dhe i
jep një bukuri të pashpjegueshme imagjinatës krijuese dhe fantastike. Në vijimësi,
krijuese të tij, për sa kohë që karakteri shpirtëror i periudhës i jep energji
krijuesit dhe gjen rezultatin pozitiv në veprën e tij, ai natyrshëm do të ketë
madhështi të caktuar vlerash e në të njëjtën kohë do të përfaqësojë për
lexuesit dhe artdashësit e ardhshëm të panjohurën, të pashmangshmen dhe
hyjnoren. Pra, ai hedh konceptin, dukurinë, qënien me mendimin e veprimin e
dukshëm, që bëhet zëdhënës i një koncepti të shëndoshë e përfaqësues vlerash
artistike. Gjithëçka është e drejtë e krijuesit dhe askush nuk mund të
paragjykoj këtë zgjedhje efektive për punën e tij. Ai në saj të aftësive të tij
krijuese, në kohën dhe jetën që jeton realisht, ndërton një model gjithëpërfshirës
për edukimin, zakonet, artet e kohës së tij e gjithëçka njerëzore. Në mënyrën më
origjinale e të vullnetshme vendos në veprën e tij çdo gjurmë të ideve,
mendimeve, gjetjeve si një dukuri e qënësishme dhe e ndjesive emocionale.
Me vullnetin dhe këndvështrimin e tij, krijuesi i zgjuar, kërkon
nevojën e thithjes së mendimeve të bashkëkohësve të tij, për të ndërtuar platëformën
e menduar seriozisht prej tij, në mënyrë që të formësojë një koncept të qënësishëm
vlerash.
Detyra e krijuesit në përhershmëri krijuese ka qenë dhe është
të prodhoj vlera shpirtërore e artistike për të tjerët. Në saj të talentit
individual, të penës, penelit e daltës, krijuesi i çdo fushe qoftë, në mënyrën
më efektive e produktive, lëndën materiale letrare e artistike ta kthej në
ndjesi emocionale. Kjo mendësi u jep vlerë çdo fenomeni njerëzor, sado
abstrakte dhe pa formë të jenë.
Pra, vlerësimi i tyre në të mirën e misionit të letërsisë e
artit, marrin seriozisht një përshtypje të thellë në ndërgjegjen e krijuesit, i
cili me një koncepsion vizionar ndërton edhe veprën artistike në të tashmen apo
në të ardhmen e afërt. Në vazhdimësi të kësaj mënyre të shprehjes dhe ndërtimit
letraro-artistik të krijimtarisë, krijuesi do të udhëtoj pambarimisht në udhën
e kontrasteve fenomenale me mjeshtëri, i cili tashmë di dhe ka njohje se në jetë
dhe në natyrën njerëzore, ndodhin fenomene të çuditshme, ku subjekti lirik i
lindur nga realiteti i gjallë, zgjojnë vetëdijen e tij për veprime të reja
krijuese. Krijimtaria si vetvete është një potencial i pakrahasueshëm vlerash në
shkallën më të lartë të bukurisë, e cila është në kërkim të zellshëm drejt
lumturisë së qënieve njerëzore në këtë jetë. Historikisht, ka qenë detyra e letërsisë,
arteve dhe krijuesëve shpirtëror, të edukojë njeriun (njerëzit) me përceptimin
e së bukurës, e kësaj energjie hyjnore, që mban gjallë moralin, këtë madhështi
kuptimore për jetën njerëzore, në gjithëkohësi.
Virtyti i artit, për krijuesin, në krijimtarinë e tij
artistike, përbën konceptin filozofik të së mirës, njerëzores, të natyrshmes
dhe shpirtërores. Dashuria dhe gjithë pasionet për jetën, janë vargëzues të
ekzistencës si ekzistencë sepse rreth një strukturë të vetme është
materializuar ndjenja në nivele sipërore të njeriut dhe krijuesit të mirë. Është,
pikërisht energjia e mendjes njerëzore, që t’i japin plotësinë gjithëpërfshirëse
mendimit, idesë, fjalës si ndriçues të botës, në bashkëveprim me shkrimtarin,
poetin, prozatorin, piktorin etj. si zëdhënësa shpirtëror dhe artistik të shoqërisë
dhe kombit të tyre.
Aftësia për të krijuar dhe për të dhënë vlera shpirtërore,
përbën thelbin e krijuesit, si një gjetje e duhur rrezatimi dhe komunikimi që
nga vetvetja, deri tek të tjerët.
Ajo (ato) varet nga thellësia e perceptimit të krijuesit
ndaj jetës, njeriut, botës dhe rrethanave që e plotësojnë atë si qenie njerëzore
që jeton, asimilon dhe prodhon të mira dhe shumë të mira emocionale, ku gjetja
e frymëzuar nga realiteti krijon imazhe
të mrekullueshme. Çdo objekt apo fenomen jetësor e ka rrënjën e vet në shtratin
tokësor dhe si e tillë ato me zhvillimin e tyre në forma e trajta të reja e
interesante tërheqin çdo njeri e në mënyrë të veçantë njeriun gjuetar,
shkrimtarin, poetin, piktorin, muzikantin, si ngacmime ndjenjësore për t’u
kthyer në subjekt krijues artistik. Pra, çdo vepër e lindur si krijesë
letrare-artistike është produkt i përqëndrimit mbi vetveten dhe në të njëjtën
kohë, është e vetmja mundësi e vlefshme drejt zbulimeve apo kërkimeve si
krijues.
Në këtë pafundësi gjetjesh të shkëlqyera nga jeta njerëzore,
krijuesi formëson një koncept të qëndrueshëm prej lidhjeve të afërta që ka
vendosur me njeriun, sepse ai e njeh mirë konceptin filozofik të tij, i cili
vjen edhe si estetikë, që përputhet me vizionin e vetë krijuesit. Prej kësaj
eksperience ai mëson epigramën si një dukuri e qenësishme, sepse ai priret nga
zbulimi i fenomenit veprues dhe i gjërave që kulmojnë si emocionalitet i
pakrahasueshëm. E më tej si vijim, krijuesi në këtë shqetësim, ka menduar dhe përsëri
mendon që dukuritë njerëzore t’i përafrojë me ato natyrore, me qëllim që cilësitë
njerëzore të bëhen më të perceptueshme dhe madhore. Dukuritë më të mira mund të
thonë cilësisht të fshehtën e tyre të fundit. Ato janë pjesëza nga realiteti
dhe pikërisht ky realitet njerëzor në bashkëveprim me atë natyror krijojnë marrëdhënie
ndërvartësie, midis të cilave krijuesi edhe ne të tjerët, jetojmë e veprojmë.
Krijimi letraro-artistik me këto raporte dhe trajta të reja zhvillimi duket si
dy tablo që vihen përballë njëra-tjetrës, njëra është e panjohura si fenomen,
ndërsa tjetra si një periudhë e re që lëviz midis njërës dhe tjetrës, njëra sipërore
dhe tjetra inferiore. Gjetjet më të mira si shfaqje fenomenale na thonë me lehtësi
të fshehtën e tyre të fundit. Ato janë pjesëza interesante të disa prej nëndukjeve,
nën kërkim për të gjetur diçka të rrallë, të cilat krijojnë brumin e gatueshëm
me vlera, dhe të panjohur më parë. Krijimi letrar dhe artistik i ngjason një
miniere të pasur me vlera shpirtërore të florinjta, që asnjëherë nuk ka mbarim
në rezervat e saj, por, kërkon përhershmërisht nga minatori krijues, shkrimtar,
poet, prozator, artist, kërkime dhe zbulime e në shtresat dhe nënshtresat e saj
të panjohura. Tek ajo krijuesi i vërtetë, gjen begatinë e pakufishme të frymëzimit
dhe botën e madhe të objektit e subjektit ndjenjësor si moral, si letërsi, si
art, dhe botëpërceptim i tij si vetvete.
Nëse ka temë që shqetëson krijuesin e kohës sonë, është ajo
e subjektit të realitetit. Një subjekt i tillë, që shpreh më shumë shqetësime
dhe sjell probleme nga e vërteta e gjallë njerëzore, është një hapje e një
dritareje të veçantë drithme dhe reflektuesé për krijuesin shkrimtar dhe
artist. Letërsia dhe arti që në kohët më të lashta janë marrë me këto tema
sociale, dramatike, sepse ato janë shpirti i njeriut që jeton, por edhe që
vuan, janë gjuha dhe fjala që flasin, janë ndjesia që shpreson, janë arësyeja e
ndjeshmërisë, janë nevoja për të jetuar, dashuria për veten dhe të tjerët. Në
qoftë se një krijues ka zgjedhur një subjekt nga ky realitet dramatik, na lind
e drejta të mendojmë, se ai e bëri nga humanizmi. Nëse ai zbuloi një fenomen,
ne themi se përgjegjësi për këtë mban edhe njeriu, edhe shoqëria. Shpesh në
historinë njerëzore, mjerimi material, ka sjellë bashkë me natyrën e tij edhe
mjerimin moral. Subjekti, që është marrë nga krijuesi, në rrethanat objektive të
jetës së përditshme njerëzore ka në qëndër të strukturës së tij njeriun dhe kohën
që ai e vë në përdorim për të nxjerrë të mirat material për jetesë. Në këtë mënyrë,
ai si shpirt njeriu, gjykon dhe shkruan rrethanat në të cilat jeton njeriu si
njeri dhe ekzistencë, qënie njerëzore. Bota njerëzore me jetën e saj i afron
krijuesit, një e shumë shfaqje aq të larmishme, saqë krijimtarisë letrare e
artistike asnjëherë s’kanë për t’i munguar temat. Natyrshëm, ajo me natyrën dhe
karakterin e saj dramatik, do të quhet një temë e rrethanave njerëzore e ardhur
me vullnet e dëshirë në procesin krijues letrar e artistik nga vetë realiteti i
gjallë i përthithur nga shkrimtari dhe artisti si esencë shpirtërore. Tema e
rrethanave jetësore dhe njerëzore duke ardhur si gjetje tipike e veçantë depërton
në brendësi të krijuesit si një reflektim shpirtëror, përpunohet në laboratorin
e tij emocional dhe kthehet në një dukuri përgjithësuese si fenomen shoqëror.
Realiteti i gjallë është hapësira më e ngopur dhe e gjithëanëshme
me tema apo subjekte interesante. Realiteti të jep motivin, pikënisjen e pikëreferimin
si gjetje, bërthamën e krijimit letrar e artistik. Letërsia dhe arti i vërtetë
shpirtëror e artistik është vlerë mbresëlënëse vetëm atëherë kur është pasqyrë
e një reflektimi të botës reale, ekzaminimit të qënies njerëzore në rrafshin
shpirtëror dhe social. Krijuesi për këtë realitet mendon, që dukuritë njerëzore
me botën reale të jenë sa reale aq edhe të besueshme, sepse gjithëçka para syve
të tij është fakt i prekshëm dhe absolutisht i ndjeshëm. Krijimtaria si vetvete
është energji veprimi, një marrëdhënie me jetën dhe njeriun, një vlerë shpirtërore
e përjetshme. Puna me krijimin është një gjetje e asaj teme që ruan filozofinë
e thelbin popullor, fabulën, frymëzimin si emocional, si një jehonë i përmallshëm
dhe vazhdimësi e pashtershme.
Ndini
R.Bardhi
Piktor, shkrimtar
·
SUBJEKTI, SI GJETJE EMOCIONALE
Për shkrimtarin e vërtetë, si një kërkimtar gjetjesh në përditësinë
e kontaktit me jetën, çdo gjë është për të një pohim, që përbën subjekt me vlerë,
e bën të vetëdijshëm se duhet të përpunohet deri në arritjen e gjetjes finale,
para se të marrë penën në dorë e të filloj të shkruaj. Duke patur në dorë pikërisht
atë gjetje që i duhej dhe e emocionon ecën me gatimin e subjektit, formën e
strukturën e tij, atmosferën kohore, vendin e ngjarjes, episodet direkte e
rrethanore, me ngjyrimet e të gjitha detajeve, në mënyrë që të arrij synimin e
shumëkërkuar e të shumëpritur.
Kërkimtaria e tij tashmë merr një udhëtim të vazhdueshëm e
të menduar mirë. Ecën natyrshëm në marrëdhënie me njeriun, me botën e tij
mendore e shpirtërore, të cilën e vazhdon si një bashkëbisedim të domosdoshëm e
të dobishëm, si një tregim e histori reale të ditës. Shkrimtarit kjo lidhje me
jetën dhe njeriun i jep tema shpirtërore dhe ndjenjësore të spikatura që
hera-herës i vijnë si një gjetje rastësore të një dite, të një rrethane mbresëlënëse
dhe e detyrojnë autorin të ulet e të shkruaj i mbushur me frymëzim, duke gërshetuar
ndodhitë që e kanë emocionuar, të konceptoj strukturën e rrëfimit e më tej në
vijimësi, skicon në mënyrë të përgjithshme subjektin, përshkruan me dialogje e
komente e gjithëçka këtë konceptim e trupëzon në vepër.
Krijuesi duke patur parasysh se subjekti i tij i zgjedhur
dhe i ndërtuar artistikisht, është hapësirë kohore, origjinale, angazhon veten
dhe guxon të veproj drejt këtij burimi kaq të dukshëm dhe lehtësisht i kapshëm
si efektë dhe mbresa që prekin zëmrën dhe shpirtin e tij. Në vijimësi të udhëtimit,
me ngjarjen, që ka në dorë me intelekt mediton rreth vetes dhe fenomenit
ngjarje, duke zbuluar më në brendësi shumësi ndjenjash, që ziejnë botën e
brendshme të tij dhe të tyre.
Shkrimtari, duke zgjedhur pikasje gjendjesh të reja dhe me
efekte të forta, nis të gjykoj e të shkruaj mbi bazën e një episodi apo detaji,
qoftë ai i zakonshëm apo i veçantë, që do ta orientoj në krijimin sa më
emocional të një efekti mbresëlënës dhe estetik. Ai dhe shumë krijues shkrimtar
e artist rrethanash krijojnë në saj të ngacmimeve të mrekullueshme emocionale,
e një intuite dalldisëse, që e bënë njeriun e ndjeshëm në këtë jetë, të rrënqethet
prej mendimit e prej feksjeve të një ideje kulmore estetike, prej fantazisë së
përsosur, të cilat shprehin ndjenja si një imazh, si një dukuri në brendësi,
duke krijuar natyrshëm një emocionalitet me intensitet të lartë shpirtëror për
njerëzit. Gjendja shpirtërore dhe krijuese përfshihet nga autori i veprës
letrare prej efekteve të ndjesive njerëzore dhe jetësore, të cilat në procesin
krijues artistik e letrar, krijojnë një pështjellim dhe nxisin një gjendje si
vizion emocional të ndjeshëm, të vërtetë, origjinal, të gëzueshëm, që hap pas
hapi e fjalë pas fjale, shndërrohet në një subjekt fantastik. Kjo vepër e
ideuar dhe e konceptuar si një hapësirë tregimtare rrethanore merr atributet e
një hapësire krijuese që të afron ta shfletosh me etje e me një zell dhe, më
pas përfshihesh prej ndjesisë dhe humbet nëpër imazhe të shkruar në tregime si
ngjarje dhe rrëfime origjinale.
Rrethana si hapësirë kohore, reale, njerëzore, tregimtare si
nxitëse e frymëzimit krijues letrar e artistik, duke u përjetuar së brendshmi
nga krijuesi, shndërrohet në një subjekt tregimtar të precipituar, e cila
shpreh ndjenjën si një emocion, si një dukuri që jeton e që ecën si
bashkëudhëtare njerëzore.
Ndini R.Bardhi
Piktor, shkrimtar
