Të
duash një person në mënyrë produktive do të thotë të lidhesh me bërthamën e tij
njerëzore, krijuese vlerash shpirtërore dhe artistike, me njeriun si njeri, si
vetvete, si përfaqësues i shoqërisë, kombit dhe njerëzimit.
Shkrimtarin
dhe artistin e lartëson dashuria e madhe për njeriun, për jetën dhe natyrën.
Për
çdo krijues të vërtetë nuk ka asgjë më artistike sesa dashuria për njeriun.
Shkrimtarin
dhe artistin ngrihet si një individualitet i fortë artistik, atëherë kur mbush
veprën me vlera letrare e artistike.
Në portretet e shkrimëtarëve
shqiptar,
është një botë e tërë, janë mendimet e thella, brengat e artit, letërsis e të
dashurisë njerëzore.
Në
serinë e portreteve të realizuara, përmes botës së tyre, shfaqet jeta e tyre
plot dashuri, dramë, sakrificë, vuajtje.
Në
çdo portret është bota e shkrimëtarit në shoqërinë e sotme shqiptare, që nuk e
ka lidhur kurrë veprën e vet me fitimin (paranë), me erotizmin e sensualizmin e
shfrenuar, që predominon në artin konformist pa shpirt e pa jetë njerëzore.
Si
piktor i portretit, e kam parë njeriun krijues vlerash, produktiv me vepër, e
kam dashur dhe e dua me një dashuri sublime, duke sakrifikuar shumë për të. Të
gjitha ndjenjat, respektet, dashuritë, mendimet e frymëzimet ia kam kushtuar
njerëzve të produktit letrar e artistik. Për çdo portret, para se të jepja
ekzaltimet estetike për botën dhe psikologjinë e personit konkret e të njohur
publikisht kam pasur parasysh përmbajtjen filozofike të veprës krijuese letrare
e artistike. Është kjo shtysa e së vërtetës që në veprën time portretiste
vizatimi nuk është ndjerë si trill apo sajesë artistike për të hedhur viza për
efekte moderne, por nëpërmjet portreteve të realizuara jam përpjekur të bëj atë
që bën Zoti, natyra kur jep dashurinë hyjnore për njeriun, kur ndriçon shpirtin
dhe mendjen e njeriut krijues e produktiv vlerash për individin, shoqërinë dhe
kombin e tij. Në çdo portret të vizatuar pulson jeta, dashuria dhe vlera e të
qenit njeri në këtë jetë njerëzore dhe botë universale.
Ndini R. Bardhi
Piktor
Arti i shpirtit
tim - poezia e natyrës shqiptare
Si piktor më
pëlqen që në krijimtarinë time të kem stilin piktorik sipas koncepteve të mia
artistike.
Admiroj artin
tradicional. Jam i lidhur ngushtësisht me të dhe përpiqem të bashkoj
trashëgimninë klasike me shpirtin tim krijues. Them se këtë e kam shprehur në
krijimtarinë time të deritanishme. Gjithmonë tek unë shqetësimi kryesor ka qenë
dhe është peisazhi, bukuria e natyrës shqiptare, ardhja dhe ikja e stinëve,
magjia e natyrës, të cilat ashtu thjesht dhe me modesti përpiqem t’i hedh në
telajo.
Fushat me grurë
të pjekur, deti me dallgë, pyjet me variacionet e lojës së të gjelbërtave e të
dritës, vjeshta e thellë dhe magjepsëse plot tinguj jete, janë shqetësim dhe
impostim në stinë dhe në situata të ndryshme. Në punën time përpiqem që të jem
i thjeshtë, por i vërtetë, të shpalos mjedise me të cilët dashurohem përpara se
t’i pikturoj, njerëz të cilët punojnë, i japin madhështi dhe qëllim final
veprës.
Pa iu trembur
aspak imitimit të natyrës, si krijues bëj një simbiozë, për të përfituar në
duart e mia një jetë të re, një butësi dhe harmoni duke e zbuluar vetëm tek
realiteti.
Në pikturë mendoj
se nuk është gjithçka ngjyra që flet për artin, por shpirti dhe thjeshtësia e
mesazheve poetike që i nënshtrohet një disipline të caktuar.
Veprës i jap jetë
dhe lëvizje, asgjë të mos e bëj kot e rastësisht, por atë ta ngre në shkallën e
domosdoshmërisë dhe funksionales.
Estetikisht
shpreh ndjenjat e mia, njëkohësisht përpiqem që ato të shkojnë tek artëdashësi
sipas shijeve të tij artistike. Dhe kjo të shërbejë si frymëzim.
Më pëlqen që me
gjuhën e poezisë t’i këndoj njeriut të lirë, shpirtit të tij, natyrës dhe
vendit që zë njeriu kudo në botë, sepse vepra mishëron artistikisht idetë e
larta të humanizmit.
I rrëmbyer, me vendosmërinë
e një kërkimtari për këndvështrime në formë e në përmbajtje poetike, natyrës i
jap një kuptim dhe shpjegim se ç’është e bukura, njeriu dhe jeta. Pikërisht
këtu e gjej të nevojshme pasqyrimin nëpërmjet veprës, penelit dhe shpirtit tim,
emocionit dhe ngacmimit që kjo lëvizje të marrë formën e veprës së artit.
Siç çdo artist,
dhe unë, tek populli, tek njeriu, tek puna e tij, tek natyra, gjej, jo vetëm
objektin, por edhe subjektin e artit.
Për
mua, gjithë jeta bashkë me të jeta artistike, nuk vegjeton, por vepron. Veprimi
është çelësi i lumturisë, ashtu sikurse edhe kjo vetë është çelësi i jetës.
Artin
dhe veprën e krijoj nga jeta, për t’i shërbyer asaj. Ai duhet të mbartë karakterin popullor, sepse ai
krijon historinë.
Tek unë
vërtetësia e artit buron nga e vërteta e jetës së gjallë, nga materiali
jetësor, të cilin unë e çmoj si brum i shkëlqyer për veprat e mia.
Origjina, kushtet
natyrore dhe shoqërore përcaktojnë shpirtin, përmbajtjen e veprës artistike,
stilin dhe formën e të pikturuarit tek unë. Pasqyrimi i realitetit me vërtetësi
vendos përmbajtjen ndaj formës: poezinë e përmbajtjes ndaj poezisë së formës.
Lidhja me natyrën
dhe jetën e gjallë më jep ndjeshmërinë kundër pseudorealitetit akademik,
sipërfaqësor dhe simbolik
Nga studimi i
natyrës mar modelin, frymëzimin dhe një përfytyrim origjinal për veprën e
ardhshme. Dhe si e tillë si piktor marr jetë nga zemra e njerëzve.
Për t’ia arritur
kësaj më është kërkuar një punë e lodhshme dhe dashuri e madhe.
Pikturoj me
shpirt e dashuri dhe jo me ngjyra
Për mua krijimi
artistik niset nga entuziazmi që më ngjall një temë a një subjekt, të cilat i
zbuloj në jetën e gjallë.
Natyrën e dua me
gjithë zemër dhe bukurinë e saj, duke iu larguar sa më pak. Me tërë vëmendjen
përqëndrohem te veçantitë dhe karakteri i saj.
Unë i besoj plotësisht natyrës. Duke marrë
kasetën ngulem para natyrës dhe vetëm para asaj, duke mos e ndërruar takimin e
drejtpërdrejtë me të me asnjë lloj ndërmjetësie.
Çfarë më intereson? Ndërtimi i thjeshtë i
objekteve, vlerat tonale, gjysmë tonale dhe drita, pa pretenduar ndonjë cilësi
të veçantë të vizatimit dhe të simfonisë së tij plastike. Më pëlqen të
regjistroj në telajo, letër e kudo me thjeshtësi ato që më interesojnë dhe i
shërbejnë idesë dhe pikturës time.
Pikturën nuk ia besoj vizatimit, sepse do
të krijoj në vetvete thatësi dhe manierizëm.
Për mua e bukura
është konkrete, reale. Ajo ndodhet para syve të mij dhe s’ka kurrfarë nevoje
për fantazi dhe shpikje.
Kërkoj të zgjedh
dhe çfarë të zgjedh.
Tek peisazhi i ri
shkoj me vetëdije, i zhveshur nga çdo paramendim, duke iu nënshtruar
plotësisht, me ndërgjegje, asaj që gjej aty, në gjirin e natyrës, pa u munduar
ta shtrëngoj natyrën, të futem në skema vizuale kompozicionale të mësuara dikur
më parë. Në këtë mënyrë më vjen dhe shkaku i emocionit dhe i së papriturës, së
peisazheve, i vërtetësisë së kompozimeve, i vendosjes së planeve dhe objekteve
të caktuara më parë.
Rëndësi për mua
në pikturë, ka qartësia, vështrimi dhe këndvështrimi artistik, brenda stilit
dhe shijes së kohës, të njerëzve dhe times.
Preferenca për
mua është piktura që i përshtatet temperamentit, botëkuptimit, fjalëve dhe
gjesteve të mija. Ajo të jetë e thjeshtë, e qetë, e përmbajtur dhe optimiste.
Më pëlqen dhe
kënaqem me gjetjet natyrore. Përpiqem t’i përmbahem një rregulli të caktuar që
të konceptohet, të shijohet dhe të kapet nga syri normalisht. I qëndroj afër
ngjyrave që gjej tek natyra dhe zbuloj tek ato pafundësinë që përmban secila
prej tyre, të cilat me aq bujari natyra na i servir (propozon) me pasuri të madhe
nuancash.
Në natyrë dhe
vetëm tek ajo gjej lidhje të caktuara ndërmjet toneve dhe harmoninë kromatike.
Kuadrin në
tërësinë e tij e ndërtoj, në tone dhe
gjysmë tone, të cilat së bashku krijojnë një simfoni ose harmoni kromatike të
vërtetë dhe jo toni të qëndrojë me tërësinë.
Në pikturën time thelbësore janë drita dhe
hija. Hijet i ndërtoj sipas parimit tonal.
Drita, për mua, me fluksin e saj në
pikturë, ka rëndësi të dorës së parë, sepse ajo është jetë.
Natyra e vendit tonë ka një diell të fortë
dhe dritë të shkëlqyer. Në krijimtarinë time më kanë tërhequr të katër stinët e
vitit: pranvera, vera, vjeshta dhe dimri, por parapëlqimi ose tendenca
karakteristike, për mua (këtë gjë e shikoj dhe tek shumë piktorë të sotëm)
është vjeshta. Nga piktorët dihet se vjeshta përfaqëson “ngjyrat e pjekura”,
okrat, të kuqet terra, terrat vetë, me një fjalë të kundërtat e ngjyrave të
pastra.
Nëse thuhet se pikturohet me shpirt e
dashuri dhe jo me ngjyrë, çdo krijues në punën e vet ka parasysh traditën,
trashëgiminë dhe, mbi të gjitha, karakterin popullor të veprës së vet.
Te shpirti i artistit piktor duhet të
mishërohet karakteri popullor i veprës dhe jo tek ndonjë strukturë vizive apo
sllogane etj.
Në pikturë modeloj me kënaqësi nëpërmjet
dritës dhe hijes dhe pikturoj nëpërmjet të ngrohtës dhe të ftohtës.
Me angazhim dhe konsideratë të lartë punoj
për tejdukshmërinë e ngjyrës. Ngjyrën e kuptoj të zbërthyer në tone, të
ngjeshur ose të plotë në çdo detaj të tabllosë. Kjo bëhet për efekt të
thjeshtësisë së saj praktike. Kjo për mua është e rëndësishme.
Në krijimtarinë time, me mprehtësi
vështrimi, pamjen reale, e kthej në art nëpërmjet një përkushtimi dhe
ndjeshmërie të jashtëzakonshme. Shkallëzoj tonet e ngjyrave që paraqet pamja
reale e zgjedhur dhe e studiuar më parë nga ana ime.
Në veprën e zgjedhur me të mirat dhe mangësitë e saj, mund të gjej pa
fund parathënie, fjalë e vargje të palidhura mirë me tërësinë, sepse shpirti
herë lulëzon, herë ngrohet dhe herë ftohet, aq më tepër kur themi se arti është
shpirt.
E rëndësishme për mua është kur vepra është
e frymëzuar, me këmbëngulje e pasion të madh gjatë jetës, nga drita e fortë dhe
ngrohtësia e natyrës shqiptare, nga thjeshtësia dhe përzemërsia e shpirtit të
popullit tënd. I tillë mbetesh në gen piktor shqiptar.
E bukura dhe e shëmtuara
Dëshira prej krijuesi më ka nxitur
vazhdimisht të shpalos nga njëra ekspozitë pikture në tjetrën pamje të bukura
të natyrës shqiptare. Tek ajo përfitoj vlera të mëdha për të zhvilluar më tej
traditën e bukur të peisazhit shqiptar në pikturën time. E bukura për mua është
vlerë pozitive e realitetit dhe shfaqje konkrete e artit tim.
Në krijimtarinë time artistike një vend të
rëndësishëm, si antipod i së bukurës, zenë temat e dramës, tragjedisë dhe
dhimbjes njerëzore në ditët e sotme. Ato janë pleksur thellë në jetën tonë dhe
vet realitetin. Madje, ato me karakterin e tyre negativ, të bukurën e
shndërrojnë në të shëmtuar. Tek njeriu shkaktojnë pakënaqësi, mërzi, trishtim,
indinjatë, urrejtje etj.etj.
Në mënyrë krejt të veçantë si qytetar dhe
si artist jam përpjekur të sjell momente më pikante të fenomeneve të shëmtuara
si droga, prostitucioni ose tregu i mishit të bardhë, dhuna dhe krimi ndaj
femrës dhe familjes, përdhunimi fizik i të miturve, mbajtja e armëve tek të
rinjtë, braktisja e shkollës nga ana e fëmijëve etj. etj. Ato janë të ulëta dhe
shfaqje imorale për shoqërinë tonë shqiptare. Janë në armiqësi me progresin dhe
antihumanizmin. Dhe këto i sjell njeriu që është tepër i rrezikshëm, i dëmshëm
për të tjerët, krimineli, tirani, egoisti etj.
Si një kërkimtar dhe vëzhgues i realitetit objektiv kam realizuar në veprat
e mia dukuri të shëmtuara dhe të ulëta të realitetit social. Duke pranuar
kategoritë e shëmtuara sjell në vepër dukuritë e artit tim. Ato janë gjëra të
padëshiruara për njerëzit. Historia e artit që në lashtësi ka dëshmuar se
trajtimi i dukurive të shëmtuara nuk i ka munguar artit. Ai është edhe sot në
shek. e 21-të i freskët dhe aktual.
Me trajtimin e tyre në art krijoi vlera dhe
kënaqësi tek njeriu duke i qëndruar origjinal realitetit objektiv dhe jo
zbukurimit artificial të tij. Sjell një karakter tjetër emocionesh negative
ndaj shfaqjeve të shëmtuara, të cilat kur pleksen me kënaqësinë veprojnë si një
e vetme në një vepër arti, sidomos kur pasqyrohen me origjinalitet dhe artistikisht.
Tjetër. Kur ato evidentojnë qartë të
bukurën dhe si artist mbaj një pozicion qytetar dhe mbarëshoqëror. Me formën e
veprave transplantoj të bukurën.
Në periudha të ndryshme të zhvillimeve
shoqërore e shëmtuara u bë tema kryesore e artit dhe zuri një vend kryesor në
krijimtarinë e artistëve. Ata jetuan, jetojnë edhe sot në raporte të
padrejtësive sociale që sjell sistemi kapitalist, i mbushur me plagë dhe
kontradikta që e asfiksojnë njeriun.
Mbi bazën e marrëdhënieve mall-para sundon
në të gjitha anët e jetës fryma e fitimit, që ndez instiktet më të fuqishme
antinjerëzore. E vetmja gjë me shumë vlerë është paraja. Në këtë rast arti dhe
artisti janë të humbur. Afarizmi është në kundërshti me artin, i cili është i
pandarë nga misioni i së bukurës. Kaosi i luftës për ekzistencë apo për t’u
ngopur zhvillohet i veçuar duke qënë i frikësuar në çdo moment nga ata që i
qëndrojnë afër se mos e kapin për fyti! Frika, forcat intelektuale, krijimtaria
përdoren për qëllime vetëmbrojteje. Pra, ky lloj afarizmi, që është në
kundërshtim me çdo gjë të bukur, sjell të shëmtuarën si lypsarin, drogmenin,
prostitutën, kriminelin etj. etj. duke i shndërruar si shfaqje e shëmtuar e
jetës së përditshme shqiptare. Ngushton të bukurën reale dhe shton shëmtirat e
ditës.
Si piktor, në kushtet e rrethanat shoqërore
brenda të cilave jetoj e krijoj më janë imponuar me forcën e një domosdoshmërie
objektive, të realizoj vepra me tema të tilla, për të cilat do të realizoj
hapjen e një ekspozite.
Duke e përqëndruar vëmëndjen në anët e
shëmtuara të realitetit të sotëm, të jetës në kompleks të shoqërisë
shqiptare,artit të sotëm dhe të djeshëm nuk i mungoi bukuria.
E bukura si një cilësi estetike që ve re
dukuritë pozitive në jetë pasqyron në vepër edhe anët e shëmtuara, të ultën e
jetës së sotme. Artistët në kohë të ndryshme i kanë pasqyruar ligjet e të
bukurës, në forma të përsosura dhe estetike. Mjaft artistë realist mbrojnë
mendimin se s’ka asgjë përveç së bukurës, duke mos dashur të mohojnë dukuritë e
shëmtuara në realitetin e sotëm për t’i parë në një këndvështrim të tij dhe për
t’i pasqyruar në mënyrë të bukur.
Nëpërmjet krijimtarisë së tyre artistët në
anët e shëmtuara kanë zbuluar natyrshëm burimin dhe shkaqet e tyre, lidhjen e
ngushtë me shfaqjet shoqërore e sidomos raportet e ngushta individuale dhe
ambicioze që krijon prona. Arti dhe artistët i kanë stigmatizuar dhe kritikuar
anët e shëmtuara dhe burimet e tyre. I shikojmë dhe lexojmë veprat e Gojës dhe
Domjesë, të shkrimtarëve botërorë dhe shqiptarë, të Dikensit, Balzakut, të
Gogolit, Tolstoit dhe Çehovit etj. dhe të Migjenit të madh.
Dukuritë e shëmtuara të realitetit artistët
në tërësi, por edhe unë si pjesë e kësaj shoqërie, i vlerësoj në veprat e mia
si bazë sociale, i dënoj dhe i kritikoj ato duke afirmuar pozicionin tim
demokratik dhe vlerën e padiskutueshme të së bukurës si antipod i të
shëmtuarës.
Dashuria dhe dhimbja ime
Sot, në sistemin e marrëdhënieve ekonomike
kapitaliste ku sundon afarizmi kanë ardhur mënyra të reja jetese dhe mendimesh.
Evolimi i ndërgjegjes shoqërore sjell me
vehte edhe ndryshimin e formave dhe të përmbajtjes së artit tek piktori.
Arti dhe artisti janë të lidhur me jetën
shoqërore. Si pjesëtar i kësaj shoqërie jam angazhuar drejtpërdrejt me jetën
shpirtërore të saj, duke krijuar marrëdhënie me fenomene të bukura edhe të
shëmtuara të saj, nëpërmjet krijimtarisë sime.
Çdo ditë duke e parë jetën drejt në sy marr
dhe sistemoj materialin jetësor për ta përdorur si pikëvështrim në krijimet e
mia artistike.
Arti im e merr përmbajtjen e tij nga
shoqëria dhe koha e sotme në të cilën jetojmë. Ai merr vizione të gjëra kur
përfshihem deri në përkatësinë sociale të saj si droga, prostitucioni, trafiku,
dhuna, armët në duart e njerëzve, braktisja e shkollës nga fëmijët, pra
analfabetizmi, ngujimi i familjeve shqiptare etj. etj.
Për këto fenomene kam realizuar nga një
vepër, të cilat do t’i ekspozoj në ekspozitë personale. Për të realizuar këtë
më është dashur si piktor të ndjej, të mendoj, të përjetoj emocione njerëzore.
Objekti në këtë rast është drejtpërdrejt bota shpirtërore e njeriut. Në vepër
vizatoj dridhjet e shpirtit të tij dhe të shoqërisë. Ato janë konkrete, reale, me një botë dhe
psikologji universale. Interpretimi nga ana ime në këtë rast është në një
mënyrë dhe mjet të veçantë, me një letër dhe laps (karbon). Realitetin e sotëm
nuk e shikoj si një kronikë (kronikan) e kohës moderne të shekullit të 21-të,
por për të depërtuar tek e dukshmja dhe e padukshmja. Për ta kuptuar këtë botë
më është dashur të kërkoj rrugë dhe mjete origjinale dhe përherë të reja. Vetëm
në këtë mënyrë si artist me artin tim shpreh ndërgjegjen e ditës dhe të kohës
sime.
E vlen të
theksoj, se këto tema në vartësi të raporteve midis sferave të ndryshme të
jetës shpirtërore janë trajtuar nga shumë mjeshtra botërorë të penës dhe të
penelit në kohë të ndryshme.
Ato, si probleme
të jetës morale, kanë zënë një vend të rëndësishëm në artin e tyre.
Sot në shoqërinë
pluraliste jeta shpirtërore e njerëzve është e mbushur me ngarkesa dhe pasione
negative, të cilat reflektohen edhe në artin e sotëm. Vë re nëpërmjet
ekspozitave që hapen ngarkesa politike dhe prirje formaliste, që janë përpjekje
për të fshehur paaftësinë dhe snobizmin e artit të vërtetë, real dhe objektiv.
Me shumë kujdes
dhe nuhatje si piktor u jam shmangur abuzimeve të tilla të dëmshme për artin
dhe shoqërinë.
Në artin tim, një
ndikim të veçantë ka njeriu - individi me ndërgjegjen e tij në realitetin e
sotëm. Ai në mënyrë spontane dhe direkte është pleksur me ndryshimet dhe
raportet e jetës sociale, ku ato janë bërë ndërgjegja e tij. Këtu mund të
përmënd lypsarin, drogmenin, prostituten, trafikantin etj. Pra, këto fenomene
tek njeriu konkret bëhen pasione, emocione, dëshira dhe formojnë ndërgjegjen
reale të tyre. Këta individ i shikojmë të gjithë në rrugë, parqe, shkolla,
gomone etj.
Arti në tërësinë
e vet, por edhe unë në veçanti si qytetar shqiptar dhe artist, jam interesuar
për të kapur tema të tilla të ndërgjegjes së zakonshme ordinere, duke e
vendosur atë në shkallën e ndërgjegjes ordinere.
Në veprat e mija,
që kam realizuar posaçërisht për këto, është në qëndër të krijimtarisë njeriu
me botën e tij shpirtërore.
Atë e kam
pasqyruar me tërësinë e vet fizike dhe të botës shpirtërore në realitetin e
sotëm.
Duke parë
konkreten dhe individin kam arritur të realizoj mbi treqind vepra të këtij karakteri, për të
përgjithësuar artistikisht dhe jo politikisht këto shfaqje që rëndojnë në
ndërgjegjen e çdo shqiptari.
Ndjesit konkrete
në tërësi janë emocionale tek veprat e mija. Temat që kam realizuar mbartin
element të psikologjisë dhe të botës reale dhe strukturës së saj. Zhvillimi
spontan ekonomik dhe shoqëror i sotëm sjell edhe ndryshime të jetës sociale,
polarizime shoqërore, padrejtësi, dhimbje dhe tragjedi njerëzore. Këto fenomene
kanë qënë dhe janë tek unë objekt i krijimtarisë me temat e dashurisë dhe të
dhimbjes.
Në vepër, në
mënyrë të gjallë e të plotë, kam sjellë profile, tipa, individë me psikologjinë
sociale dhe gjendjen konkrete shpirtërore në ditët e sotme.
Vepra artistike e
realizuar me shumë përgjegjësi dhe koshiencë nga ana ime sjell veçori, nuanca
të papërsëritshme dhe në mënyrë konkrete, që nuk mund të vijnë me mjete të
tjera.
Trajtimi i temave
sociale tek unë, kanë sjellë në vepër edhe ndryshime në formë. Një vend të
rëndësishëm, krahas individit të “shëmtuar”, kanë zënë edhe kategoria ekstreme
e njeriut të pasur. Ai përpiqet që të shpreh ndjenjën e tij të izolimit. I
pasuri ka frikë nga problemet sociale, se sa ka dhimbje për njeriun e varfër.
Edhe këtë fakt e kam trajtuar në veprat e mia.
Pra, veprën
artistike e kam nxjerrë nga përmbajtja e drejtpërdrejtë, nga jeta. Ajo mer një
kuptim dhe interpretim estetik të jetës.
Si artist, me
artin tim specifik bëj njohje estetike të jetës, krijoj vlera të reja dhe në
mënyrë të përqëndruar shpreh interpretimin e realitetit të sotëm.
Arti dhe artisti
i sotëm
Sot shikojmë dhe
diskutojmë për llojet e arteve figurative, për modernizimin e gjuhës artistike
dhe përvojës postmoderniste në dëm të cilësisë. Përpjekjet që bëhen nga njëra
ekspozitë në tjetrën e kanë çuar artin në një kaos të kohës sonë. Që nga
ekspozitat “Onufri”, “Bienalja” e Tiranës apo të hapura në hapësirat e
pallateve që po ndërtohen e vënë artistin në ankth përballë konkurencës, tregut
dhe shoqërisë së konsumit. Piktura abstraksioniste si dhe rrymat e tjera
bashkëkohore në vendin tonë e kanë asfiksuar pikturën figurative nga e cila ajo
mbështetet në pikturën e kavaletit. Mënyrat dhe metodat krijuese në pamje të
parë të duken normale dhe të lira në një vend demokratik. Ecje të reja në
krijimtarinë artistike nuk janë vetëm instalacionet, kolazhet, performanca, por
edhe piktura e mirëfilltë e kavaletit dhe skulptura figurative. Dhe këtë gjë
nuk e vendosin as organizatorët, as kritika e ekspozitave që hapen sot në
vendin tonë, por vetë artistët. Organizatorët dhe kritikët e artit kanë për
detyrë që t’i shërbejnë artit dhe kulturës kombëtare. Deri tani shikojmë beteja
në sferën e arteve vizive, nga artistët ku është demonstruar forca, eleminimi i
kundërshtarit dhe njëri-tjetri. Ata janë bashkuar në grupe, “klane”, “rryma”,
“shkolla”, “drejtime” të ndryshme artistike.
Eshtë fakt që
pikturën figurative sot e shajnë shumë artistë në Shqipëri, pikërisht këta që
merren me këto rryma, sepse duan ta shfrytëzojnë për interesin e tyre. Megjithë
risitë dhe spekullimet ndaj artit dhe pikturës së mirëfilltë, ato jetojnë dhe i
rezistojnë zhvillimeve të reja shoqërore, kulturore dhe zakonore. Një vepër
arti e krijuar dhe e ndërtuar mbi parime bazë të qëndrueshme mbetet e
përjetëshme dhe e kolauduar në shekuj! Koncepti i sotëm nga ai i djeshmi, në ndërtimin
e një vepre arti, mbetet uniteti i shprehjes. Këtë nuk e lëkundin dot as
teoritë eklektike, konfuze dhe mediokre.
Nuk mund të
krijojmë një vepër arti, pa pasur një ide vizive të qartë, pra një ide
artistike. Dhe kjo s’mund të merret e thjeshtë, si një “gjetje”. Artistët viziv
këtë fjalë e përkufizojnë si ide artistike, gjë që në rastin konkret është
spekullative. Çdo njeri me zgjuarsi dhe përvojën e tij realizon një gjetje. Ajo
mund të jetë metaforike por e natyrës vizive. Një vend të rëndësishëm, në
veprën vizive zë harmonia. Kjo ka të bëjë me rregullimin e marëdhënieve vizive
të pjesëve, zonave, detajeve apo të ndonjë gjymtyre me tërësinë.
Harmonia shpesh
ngatërrohet me njëtrajtshmërinë. Ajo, përkundrazi, pa ekzistencën e të
kundërtave s’ka kuptim. Artisti i vërtetë veprës së tij i jep jetë nëpërmjet të
të kundërtave. Ato janë shpirti i veprës së artit. Vepra e artit, po të shikosh
në një farë kuptimi është lojë. Lojë e ngjyrave, e formave vëllimore, e
personazheve, ideve etj. Eshtë ndjenja e lojës thelbi i atij gëzimi të
brendshëm që ndjejmë nga çdo vepër arti e mirëfilltë.
Tipari i artit të
sotëm është ndjenja e provokimit.
Krahasa ironisë,
përqeshjes, talljes, absurditetit, artisti i sotëm modern (dhe sidomos
post-modern) ka në veprën e tij dozën e provokimit. Vlen të theksohet se
ndjenja e provokimit ka qenë dhe është edhe për artistin klasik, antik, por me
dimensione të ndjenjës së edukatës dhe e sjelljes së mirë. Pra jep provokimi,
estetik-artistik. Kërkesë kryesoe, përcaktuese mbetet individualiteti artistik
i autorit. Ajo lexohet në veprën e artit. Eshtë një personalitet që i jep
veprës peshën e vërtetë.
Pra, një gjë
është shumë e rëndësishme të thuhet se pavarësisht nga stinët moderniste,
postmoderniste të sotme në vendin tonë; pavarësisht nga zbulimet e reja
teknike, konceptuale, ekzistojnë në shekuj parametra, që nuk mund t’i tundin
nga vendi jo shekulli i njëzetë e një, por as njëzetë shekuj të tjerë që do të
vijnë.
Botës dhe kohës
së sotme i duhen
dhe artistët
Artisti piktor
nuk është politikan por një potencial intelektual që hap horizonte krejt
ndryshe për botën aktuale.
Shoqëria jonë
përjeton sot një gjendje me shumë probleme dhe trazira, e cila kërkon një
metodë për daljen nga kjo situatë. Nga vëzhgimet e përditëshme dëshmohet fatkeqësisht
se artistët nuk janë të mbrojtur dhe të garantuar.
Mendoj se
shoqëria jonë që është duke u rinovuar në të gjitha drejtimet duhet të
ndërgjegjësohet se asnjë metodë e aplikuar qoftë nga brenda vendit ose nga
jashtë vendit nuk është në gjendje që të merret si model për të garantuar
shtresat e popullit dhe të artistëve të tij. Ndoshta mendimet dhe idetë e mia
në pamje të jashmte duken utopike, por që në të vërtëtë janë esencialisht të së
ardhmes, e ndërkaq, plotësisht të realizueshme.
Dhe kjo konsiston
në bindjen time të plotë që kam tek populli ynë i mrekullueshëm, i cili përbën
kapitullin kryesor fillestar, tek uniteti i popullit, respekti që ka ai për
artistët dhe artin si shpirtin e vet, dashurinë për ata që jetën e tyre jua
kushtojnë popullit, zhvillimit ekonomik e kulturor dhe për emancipimin e
gjithanshëm të tij.
Sakrifica e
këtyre intelektualëve, shkrimtarëve, dhe artistëve do të gjejnë shpërblimin e
tyre vetëm tek lidhja shpirtërore me popullin, të cilët mendoj se ende duhet
edhe pak kohë të sakrifikojnë.
Eshtë reale të
themi se si gjithë populli ynë dhe artistët kanë sakrifikuar dhe po
sakrifikojnë për politikanët e tij.
Lind pyetja:
Ç’kanë fituar?
Asgjë prej gjëje.
Por mendoj këtë
rradhë ja vlen të sakrifikosh sepse ka një kuptim dhe të ardhme tjetër.
Sakrifica këtë
herë do të jetë e kurorëzuar me sukses për kombin tonë.
Të gjithë
intelektualët artistë dhe veçanërisht piktorët në këtë kohë duhet të luajnë një
rol të madh sensibilizues rreth horizonteve të reja që mund të hapen për
popullin. Piktori artist është në gjendje të zbuloj në tërësinë e vet aspekte
të ndryshme të realitetit.
Intelektualët që
janë me të vërtetë të preokupuar për realitetin e sotëm ekzistues, kanë mundësi
të përcaktojnë rrugëzgjidhje me popullin, për ta sensibilizuar atë në një
shkallë dhe mundësi më të lartë se sa ata intelektualë që drejtojnë në
administrata.
Ata kanë mundësi
të mendojnë për problemet e ndryshme, dhe kompleksitetin e tyre, të përcaktojnë
zgjidhjet e të hartoj projekte konkluzive konkrete; sepse ata i janë kushtuar
me shpirt e me mendje diçkaje të caktuar.
Piktorët,
shkrimtarët, artistët, shkencëtarët, muzikantët, etj punojnë për vendin e vet
dhe për gjithë njerëzimin, pa menduar për shpërblime. Ata e marrin shpërblimin
kur e ardhmja e njerëzimit dhe e vendit të tyre bëhet më e mirë.
Ata janë më të
besueshëm për njerëzit dhe më të pranueshëm. Politikanët nuk janë më të
besueshëm. Ata kanë bërë shumë skifo kudo në botë.
