RESMI OSMANI
ROMAN
Në proces krijimi
KRE I IV
ANËDETI TOKË ARMIKE
1
Skodër, qershor 230 para erës së re.
Kishin kaluar dy stinë që Teuta ishte në
krye të Ilirisë. Buena dhe Ourundi kishin përcjellë shumë ujë për në det dhe
stinët i kishin zenë vendin njera tjetrës. Edhe ngjarjet rridhnin si uji dhe
ndryshimet vinin si stinët.
* *
*
U bënë bisedime me Dardaninë, u qetësuan
fiset kufitare dhe u sigurua paqja me fqinjin verilindor. U përtëri besëlidhja
me Maqedoninë. U dërguan ambasadorë në Romë, me letra të mbretëreshës, për të
mikluar senatin dhe shprehur dëshirën për të jetuar në paqe me fqinjin e përtejdetit.
Në qendrat e fiseve të Taulantëve, Atintanëve dhe Bylynëve u vendosën garnizone
për të ruajtur rendin dhe shmangien e prirjeve për shkëputje. Në rrugët e
brendshme që shkonin në malësitë e veriut u vendosën patrulla ruajtëse për të
ndaluar plaçkitjen e karvanëve. Në minierat e xeheve,në Damastion dhe te Pirustët,
u dërguan skllevër për të shtuar nxjerrjen e xeheve sidomos argjendit në
Damastion dhe Arit te Pirustet. Nga taksat dhe prerja e monedhave të
argjendit,thesari I mbretërisë po siguronte mundësitë e kuturisjeve të
ardhshme, shtimin dhe armatosjen e anijeve për flotën. Vendosja e taksave për
mallrat e konsumit që tregtarët sillnin nga toka greke dhe Roma,bëri që në
qytetet e Ilirisë të ngjallej veprimtaria prodhuese e artizanatit dhe armëve.
Kufinjtë ishin siguruar dhe shteti po fuqizohej. Mbretëresha e hodhi vështrimin
jashtë kufijve të mbretërisë së saj dhe bregdetin. Kolonitë e Dyrrahu dhe
Apolonia, ishin si dy shushunje që thithnin gjakun e ekonomisë ilire dhe me
tregëtinë e tyre nxirrnin fitime të majme që i shkonin Romës. Garnizonet e
legjioneve romake në roje të këtyre qyteteve, ishin rrezik i përhershëm për
Mbretërinë. Në veri perëndim, ishulli i vogël i Isës, që duhet të ishte roje e
bregdetit, ende nuk ishte pushtuar,por mbahej i rrethuar dhe laku i ishte shtrënguar
sa po i merrte frymën.
* *
*
Teuta e kishte bërë zakon që për fillim
jave , shtronte një mëngjes ku hante sillën bashkë me zonjat e shquara të
dinjitarëve të oborrit, aristokracisë ushtarake dhe të pronarëve të mëdhenj të
tokave qe zotëronin me mijëra bujkrobër.
Shërbenjëset e ndihmuan të
lahej, e lyen me vajra dhe kremra të erëndshme, e ndihmuan të vishej dhe flokët
gërsheta ia lidhën mbi ballë kurorë,ashtu si asaj i pëlqente. Uji i ngrohtë dhe
fërkimi i trupit me shparcë i bëri mirë dhe i shkrifi gjymtyrët.E dinte që
ishte pak e vonuar por nuk ngutej. Zonjat le të prisnin ca, kështu ato e
kuptonin më mirë atë vijën ndarëse midis tyre dhe fronit. Kur hyri në sallën e
bukës, zonjat u ngritën në këmbë, dhe duke u përulur me hijeshi nisën ta përdhëndesnin.
-Mirmëngjes, Madhëri!
-Mirmëngjes,Lartësia juaj
Mbretërore!
-Mirmëngjes,Mbretëreshë e
Ilirisë!
-Mirmëngjes,Shkëlqesi!
-Mirmëngjes,zonja fisnike, si
keni qenë?
-Lutemi për shëndetin tuaj,
madhëri!
-Uluni dhe ju bëftë mirë.
Teuta hante pak e me masë se
kishte filluar trupi ti mbushej. Provoi djathin e njomë me mjaltë, piu pak qumësht
dele me ajkë dhe një rriskë bukë me
gjalpë të freskët dhe ullinj të kripur, ca kokrra qershi, pastaj porositi ti
sillnin një kupë çaj me lule bliri.Mëngjesi
për të kishte mbaruar, por nuk u ngrit. Ishte zonjë shtëpie dhe mikpritësja.
Zonjat ishin mirë me oreks, hanin dhe
bisedonin me zë të ulët për thashethemet e ditëve të fundit,për të njohurit e të
panjohurit. Ishin gra.Forca e tyre ishte te gjuha dhe trimëria te kureshtja.Teutës
si hiqeshin nga mendja gjith ata tituj që ia përmëndën kur e përshëndetën: “Lartësi”, “Mbretëreshë”, “Shkëlqesi”, “Madhëri”. Apo
ajo fjala e zakonshme”Lutemi për shëndetin tënd!”,gjoja se ai ishte shqetësimi
I tyre I përhershëm. E ç’duheshin gjith
ato profka, si pjesë e mirësjelljes? Thjesht për ti bërë qejfin, gjasme për ti
rrëfyer sa shumë e nderonin, e donin dhe e respektonin!
* * *
Asaj nuk i hiqej nga mendja biseda e shtruar dhe e mençur që kishte bërë
me të mbrëmjen e shkuar, Lalë Zoradi, kujdestari i saj nga Rizoni, që e kishte
rritur dhe tërhequr për dore qëse ishte fëmijë. Ajo e kishte thirrur se kishte
nevojë për fjalën e tij të urtë e të mençur. Ai erdhi: I plakur,me
breroren e flokëve dhe mjekrën borë të
bardhë, por ende i fortë.
Teuta i puthi dorën e rreshkur,ai i ngashëryer
e rroku dhimsurisht në gjoksin e plakur . Nuk mundi ti thoshte veçse:
-Bija ime!
-Të lodhi rruga,lalë Zorad?
-Ti
e di,unë jam mik i Redonit, është hyu im. Detin e paqësoi dhe erën e shtroi që, udhëtimi im të
ishte i qetë.
Pas darke, kur nisi të freskohej dhe në
qiell dolën yjet e parë, teksa xixëllonjat, si të zëna për dore hidhnin vallen
e tyre të hallakatur të shënjuar nga dritëza
e ftohtë dhe e zbehtë dhe nata ishte e mbushur me zërin e gjonit dhe të
qyqes,që përjetësisht kërkonin njeri tjetrin po nuk takoheshin, ata vetëm të
dy,u ulën në tryezën e gatitur, posht hijes së pjergullës.
Ajo i foli për ato gjashtë muaj që kishin
kaluar. Përpjekjet për ta qendërzuar pushtetin, qetësimin dhe paqtimin e fiseve
kundërvënëse, ndalimin e prerjes së monedhave duke ja lënë këtë të drejtë vetëm
Rizonit, ndihmat për zhvillimin e zejeve dhe tregjeve të gjithë qyteteve,
monopolin e kripës,drithit dhe minierave të xeheve të hekurit,bakrit,arit dhe
argjendit, forcimin e ushtrisë dhe ndërtimin e anijeve të reja.
Lalë Zoradi e dëgjoi dhe asnjëherë nuk e
ndërpreu. Kur ajo e përfundoi rrëfimin, ai i tha me zë të shtruar e të qetë:
-Teutë, o trimëresha dhe e mençura ime që
të ra shorti të mbretërosh Ilirinë. Për gjithë sa më the, ti ke këshilltarë dhe
“Miqtë e Mbretit”, unë dua tët të them ato që ata nuk ti thonë, se ose nuk dëshirojnë,
ose nuk guxojnë.
-Më thuaj,Lalë Zorad, dhe çdo fjalë e
jotja do të zerë vend në mëndjen dhe zemrën time.
-
Pushteti është fuqi, një bekim dhe vullnet që e japin Zotat. Pushteti, për
mbretin është barrë e rëndë dhe përgjegjësi, për fatet e vendit dhe njerëzve.
Mbreti sundon me zemër,mendje, vullnet dhe ligjet e trashëguar nga të parët.
Mbreti është si ajo drita e pishtarit rreth se cilit turen dhe vijnë rrotull
fluturat e natës. Ata ishin oborrtarët, dinjitarët e shtetit. Jeta e kishte
bindur atë se duhej të mos u besonte dhe të ruhej nga ata që vetem i buzëqeshnin dhe i puthnin
dorën. Pasi shpesh pas buzëqeshjes dhe shtirjes, në zemër kishin helmin, por
nga goja nxirnin mjaltë! Por duhet ta dish se , goja asnjë herë nuk flet para
mendjes dhe nuk linte të delnin nga gardhi i dhëmbëve, atë që ndjen me të vërtetë zemra dhe mendja,
por atë që duhet, edhe pse ai apo ajo që e thotë nuk e dëshiron apo beson. Nuk
duhet të zemërohej me ata që guxonin ta kundërshtonin dhe t’i thoshin të vërtetën.
Ata ishin guximtarët, të ndershmit dhe guximtarët janë të drejtë. Atyre mund tu
besosh.
Plaku lagu gojën me një gllënjkë verë dhe
vijoi bisedën e tij që më shumë I ngjante një bisede me vetveten:
-Sinqeriteti dhe dashuria janë të largta,
në mos të huaja në majat e pushtetit. Prapa atyre buzëqeshjeve të rreme, të
shtira e të ëmbëlsuara nga drita e rreme e syve, e dinin vetëm zotat se çfarë
mendime dhe shestime të errta fshiheshin. Mendja e njeriut është pus i thellë, ku askush nuk e di se çfarë
fshihet. Kjo ishte forca e pushtetit: bënin në dukje sikur të donin e të nderonin edhe ata që të urrenin e të
donin të vdekur, hiqeshin sikur
bindeshin ata që në heshtje ishin të pabindur e kryekcyem! Ajo duhet të ishte e
bindur dhe e sigurtë se pushteti i mbretit jepej nga zotat që të udhëhiqte
grigjën. Një fjalë e saj hidhte mijërat në luftë,në gjak e vuajtje, lufta ishte
si një mallkim, por e nevojshme kur duhej. Po një fjalë tjetër sillte paqen, rendin
e qetësinë. Dhe paqja ishte si një bekim. Jeta e njerëzisë s’ishte veç një këmbim
i luftës me paqen.Një rrugëtim i pandërprerë në kërkim të fatit, i fitoreve me
humbjet. Kur flet mbreti, te gjithë duhet të heshtnin, fjala e tij ishte ligj,
urdhëri i pakundërshtueshëm dhe zbatimi i tij i detyruar qoftë edhe nëse kërkohej
jeta! Prandaj mbreti duhet të matet dhe përmbahet në ato që thotë dhe vendos. Ndëshkimet
që ai jep pranohen si fatalitet dhe padrejtësia si drejtësi. Mbreti nuk
gabonte. Mbreti kishte gjithmonë të drejtë. Mjerë kush mendonte ndryshe! E
drejta e tij hyjnore ishte të urdhëronte
dhe komandonte,të tjerët të bindeshin dhe të vepronin. Ajo me mëndjehollësinë e
saj duhet ta rrokte kuptimin e pushtetit
në gjithë plotërinë e vet: Pushtetin nuk mjaftonte ta fitoje apo trashëgoje, por
duhet të dije ta mbaje, me çdo çëmim e mjet. Pushteti ishte fuqi. Pushteti
ishte përgjegjësi për fatet e vendit dhe popullit tënd. Dhe që ta mbaje, veç
vullnetit të hekurt e dorës së fortë, atë duhet ta shpërndaje,t’ua jepje edhe të
tjerëve, që ishin krahët, veglat e tua të bindura e besnike dhe kjo shpërndarje
ishte si burimi i ujit, që ndahet në rrëkeza dhe shkon e ujit çdo rrënjë bime në
truallin e shtetit.Për ty,shteti dhe pushteti janë një e të pandarë dhe duhet ti njësoh me jetën tënde, jetë që, ashtu siç më
the, e ke vënë në altarin e shënjtë të
Ilirisë.
Sa për mëshirën, ajo vlen pasi ta kesh
mposhtur dhe dërrmuar armikun, atëhere vlen zemërmadhësia dhe ndonjë gjest
bujarie.
Shpresa, është ligështim i shpirtit,të
presësh atë që dëshiron dhe po nuk luftove ta arrish, përfundon i çgënjyer dhe
i mundur.
Kështu i kishte thënë Lalë Zoradi i ditur
dhe i mençur.
* * *
Zonjat
që kishin mbaruar sillën,prisnin që mbretëresha të çohej, por ajo dukej si e përhumbur
në mendime dhe i kishte harruar
mysafiret e saj. Ato nisën të murmurisnin. Teutën e nxori nga hullia e
mendimeve ajo pëshpëritje grarishte dhe u përmend. Pa që prisnin fjalën e saj.
-Atëhere ,zonja fisnike, u bëftë mirë dhe
uroj të kaloni një ditë të këndshme.
-E këndshme qoftë edhe për ju mbretëreshë!
-Urimi juaj sjelltë mbarësi, por dita ime
s’ka për të qenë aq e këndshme sa e mendoni.
2
Triteuta e priste te dera e kabinetit të punës.
U përshëndetën dhe hynë të dyja njëhershe,
Teuta nuk u ul në tryezë,por në divanin e rehatshëm shtruar me poste të leshta
delesh. Besoj se e motra nuk kishte ardhur rastësisht. Sa për të hapur bisedën
e pyeti për shëndetin e Pinit.
Triteuta:Mirë,
rritet ngadita. I pajtova një mësues tjetër, që ti mësojë latinishten dhe
dituritë e tjera.
Teuta:Fort mirë ke bërë.
Duhet të rritet I ditur që kur ti vijë koha të mbretërojë me urtësi që do ti nxëjnë mësuesit dhe me trimëri që e
ka trashëgim nga gjaku. Mos deshe të më thoshje gjë?
Triteuta:Në të vërtetë,prandaj edhe kam ardhur.
Teuta:Po të dëgjoj.
Triteuta:Kam vendosur të martohem,-tha ajo pa i rënë rrotull.
Teuta nuk e dha veten, ajo
diçka kishte dëgjuar të flitej nga zonjat e shoqërimit.
Teuuta: Nuk prite dot sa mbi varr
të Agronit të mbinte bari i ri?
Triteuta:Ti
për të ke qënë gjithnjë e para, më e pëlqyera. Mua asnjë herë s’më ka dashur sa
ty. Duket që u martua vetëm për të lindur një trashëgimtar dhe kur ky lindi unë
mbeta e harruar.
Teuta:Nuk
ma kishe thënë ndonjë herë sa qe Agroni gjall!
Triteuta:Pse ta thosha. Ishte një gjë që shihej e kuptohej. Tani, që ti je mbretëresha
dhe merresh me punët e mbretërisë, në këtë kështjellë dhe mbarë Ilirinë, sytë
janë drejtuar tek ti, si sytë e detarëve te ylli veriut. Unë jam e tepërta. Rroj
fare kot. Askush s’mi hedh sytë, askush s’kujtohet që jam e gjallë. Jam ende e
re dhe s’kam pse ta mbyll jetën me zymtësi, mërzi e pa shpresë brenda mureve të
kësaj kështjelle, duke u vyshkur dhe
mpakur përditë.
Teuta:Kush është dhëndërri fatlum,që do
të martohet me të venë e mbretit dhe do të bëhet pjestar i familjes mbretërore?
Triteuta:
Gjeneral Dhimitër Fari, admiral i flotës dhe qeveritar i ishullit të Farit.
Teuta:
Motër,nga çfarë brumi je gatuar ti, që nga foleja e shqiponjës shkon të
klloçitësh në folenë e sorrës? Si e këmben një luan me një çakall? Nuk e kupton
që ai po të përdor? Mëndja dinake e grekut pret hollë dhe shikon larg. Ai kërkon
të fusë një këmbë brenda oborrit duke u martuar me nënën e mbretit dhe më pas të
fitojë të drejtën e kujdestarit, e pse jo të ulet në fronin e tij.
Triteuta: Me jetën time do të
bëj atë që më duket më e mira. Gjenerali është burrë me cilësi e vyrtite që në
rastin tim I rrëfeu në Adriatik. Beqar,i pjekur në moshë, i hijshëm, trim
dhe mentar. Mbreti që ja njihte këto
veti, e besoi dhe i dha ofiqe me rëndësi, që i gëzon sot e kësaj dite.
Teuta: Por si shkonte ndërmend se një ditë ky gjenaral dinak grek,
që tradhëtoi njerzit e vet, do t’ia fuste në shtrat të shoqen,nënën e princit
trashëgimtar.
Heshtje e rëndë,shtypëse.
Teuta: E kisha detyrë të ti thosha këto. Vepro ashtu si të duket më
mirë, por mos të të rrejë mendja dhe ta sjellish Farin të bujtij në kështjellë.
Nuk mund të lejoj që altari i mbretit të përdhoset dhe ndotet nga lapërdhitë e
kësaj martese. Shko jeto në pronat tona të Rizonit, në daç edhe në Far që të gëzosh
me burrin e ri.
Triteuta: Do të shkojmë në Far.
Teuta:
Duket që e paskeni me ngut. Pini do të qëndrojë këtu, si mbret I Ilirisë. Nuk
mund ta marrësh me vete.
Triteuta:
Mos ma bëj këtë, është si të ma çash
zemrën më dysh!
Teuta:
Në atë zemër të vogël mosmirnjohëse, është ulur galiç burri i ri. Aty s’ka vend
për dy vetë. Njeri është i tepërt, dhe i tepërti është Pini. Tani që mbeti pa nënë
, do ta bëj bir për shpirt! Mund të vish ta shohësh e ta takosh sa herë të
duash dhe kurdoherë që të duash.
Biseda kishte mbaruar. Ato nuk kishin ç’ti
thoshin më njera tjetrës.
3
Këshilli Luftës ishte mbledhur në sallën
e armëve. Ishin aty princi Skerdilaid,komandant I forcave tokësore,admirali I
flotës Orgesi, gjeneral dhe admiral I flotës së veriut Dhimitër Fari,
komandanti i gardës mbretërore Lisini, kujdestari I furnizimeve të ushtrisë dhe
flotës Laloshi, dhe dinjitarë e këshilltarë të mbretëreshës, që në pritje të
saj bënin biseda të lira.
Teuta hyri në sallë me Mbretin për dore.
Pini shkonte pas saj si manar duke parë pak me habi burrat e atyshëm. E ndjente
veten të tepërt dhe nuk e kuptonte pse e kishin shkëputur nga lodrat e tij.
Teuta e uli mbretin në fronin e tij dhe vetë zuri vend në krah të djathtë. U bë
heshtje, në pritje të fjalës së Teutës.
Ajo pasi i përshëndeti dhe i pyeti për shëndetin,
e nisi bisedën sikur t’a kishte lënë më parë përgjysmë. Me sytë mbi Pinin, ajo
tha:
-Mbretëritë dhe shtetet janë si fëmijët: Lindin, rriten, rinohen,
burrërohen dhe ….plaken. Edhe shteti ynë, lindi dhe u rrit nën kujdesin e
mbretit Skerdilaid që I la trashëgimin Pleuratit, hodhi shtat, u rinua dhe
fuqizua nën mbretin Agron. Tashmë ka ardhur koha të burrërohet dhe ky short na
ka rënë neve, që t’a bëjmë Ilirinë shtet të gjithë Ilirëve, nga lindja deri në
perëndim, nga veriu deri në jugë, deri në kufirin e botës Greke. Nuk e bëjmë këtë
për të tutur komshinjtë , por për nderin dhe jetën e shtetasve tanë, duke i
kthyer Ilirisë atë që ia kanë marrë dhe që i takon t’i kthehet. Dihet, rrënjët
e pemës së shtetit dhe të lirisë vaditen me gjak dhe me jetë të shuara të etërve
për bijtë dhe themelet ngrihen mbi eshtrat e të rënëve. Çdo brez, paguan
haraçin e tij të gjakut. Eshtrat dhe gjaku i bëjnë të qëndrueshme e të
pathyeshme këto themele.
Teuta heshti dhe pa një për një të
pranishmit. Ata e kishin dëgjuar, por ende nuk po arrinin të dinin se në cilë
dhteg do të dilte ajo ,me atë bisedë.
-Kur më besuan kujdestarinë dhe mëkëmbësinë
e mbretit, u betova se do ti shpija në vend ëndërrat dhe dëshirat e mbretit
Agron për një Iliri të madhe e të bashkuar në një truall,kudo ku nanës i thonë
nanë,bukës bukë dhe ujit ujë. Atë zotat e morën pranë vetes dhe nuk arriti, na
takon neve t’a arrijmë.
Ky
është synimi ynë afatgjatë: Një Iliri e madhe, ku ilirët të mblidhen nën çatinë
e një shteti të vetëm. Mënyrat për arritjen e saj do të përpunohen pjesë pjesë,
nga ne në kohën e duhur, në varësi edhe nga zhvillimet politike e ushtarake të
siujdhesës ilirike apo në perëndim të Adriatikut.
Ajo
i vuri në dijeni për njoftimet që i kishin sjellë ambasadorët e dërguar për
bisedime në Dardani, Maqedoni dhe Romë. Në veri dhe në lindje,ilirisë nuk i
vinte ndonjë kërcënim. Roma ende ishte e zënë me luftën kundër Kartagjenës por
një sy e mbante vazhdimisht çelur për brigjet lindore të Adriatikut. Rasti
ishte i volitshëm për të ndërrmarrë veprime të armatosura.
- Së pari,për tash e mbrapa, e gjithë anëdetja e Ilirisë duhet shpallur si tokë
armike. Do të pyesni, si mund të shpallim armike një tokë, që na përket neve?
Dhe
u përgjegj vetë:
-Në anëdetjen tonë, janë dy qytetet më të
mëdha e më të pasura në duar të romakëve. Janë dy plagë të hapura që dhembin
dhe që nëpërmjet tregëtisë, gëlltisin gjënë dhe kamjen e gjithë ultësirës sonë
të anëdetit. Garnizonet romake janë gjithnjë një rrezik për sigurinë tonë. Anëdeti,
përherë është në rrezik të msyhet nga anije të huaja qoftë për grabitje qoftë për
pushtime. Këto dy qytete duhet të çlirohen nga kolonizimi dhe ti bashkohen
mbretërisë. Ne duhet të bëhemi zot të detit tonë. Të jemi “Mbretëri e detit”
Flota jonë dhe anijet e personave privatë, duhet të godisin dhe të kapin e
plaçkisin çfardo anije të huaj.
Është
urdhër dhe detyra juaj e përhershme zotrinj admiralë. Por detyra jonë e përafërt
është tjetër. Duhet të përgatitemi për një fushatë luftarake që do të thithë tërë
forcat e armatosura,flotën dhe burime të mëdha të thesarit tonë.
Gjeneralët, deshën të dinin se cili do të
ishte drejtimi i luftës së re. Ajo u rrëfye e kujdesëshme.
-Do ta merrni njoftimin në kohën e duhur.
Ajo që duhet të dini është se: Duhet të gatiten stërviten dhe armatosen dhjetë
mijë ushtarë dhe njëqind anije “Liburne” të armatosura rëndë. Princi, gjenerali
Skerdilaid, të kujdeset që ushtria të jetë e gatshme për fillim vjeshte.
Admiralët të ngutin punimet në Kaldrun dhe në Nutria për gatitjen e anijeve. Në
rast se nuk arrihet, gjë që s’duhet të ndodhë, sekuestroni dhe vini nën armë
anijet private olçinake dhe dalmate. Në këto përgatitje varet nderi dhe pozita
juaj komanduese. Mos më çgënjeni. Nuk do të ketë vend për pendesë ap ndjesë. Në
krye të kësaj lufte, me të drejtën e kryekomandantes do të vihem vetë. Kjo është
lufta e jetës sime, do ta bëjmë bashkë. Edhe ju do të keni rast të bëni luftërat
tuaja. Jeta është e gjatë. Ky takim mbaron këtu. Të qëndrojnë kujdestari i
thesarit dhe ai i furnizimeve të ushtrisë.
Kur ata u ngritën dhe nisën t’a përshëndesnin
duke dalë, ajo bëri sikur u kujtua për diçka që e kishte harruar.
-Prisni pak. Kam për tu kumtuar një lajm të
gëzuar: Midis nesh kemi një pjesëtar të ri të familjes mbretërore.
Heshti pak që përshtypja të ishte e plotë.
-Fatlumi është gjeneral Dhimitër Fari, që do
të martohet me motrën time, të venë e mbretit Agron,Triteutën. Vendimin e marrë
ma shprehu sot ime motër. Kësisoj gjeneralin do ta bëjmë dhëndërr , ai do të
jetë njerku i mbretit. Mund ta uroni gjeneralin!
-Gëzuash gjeneral!
-Të trashëgoheni!
-Qofshi të lumtur!
Gjithkush e uroi sipas mënyrës së tij.
Dhimitri i ndjeu deri në palcë ironinë dhe
sarkazmën e Teutës dhe I gëlltiti heshturazi. Ishte i duruar. Tashmë ai e
kishte futur njerën këmbë në oborrin mbretëror. Do të priste. Koha do të
punonte për të dhe atëhere kishte për ta parë se ku do të përfundonte fodullëku
dhe përbuzja e Teutës.
4
-Si janë të korrat?-Pyeti furnizuesin
e ushtrisë me një vështrim zhbirues nëse ai do ti thoshte të vërtetën.
-Të mbara,Madhëri. Shirat që ranë
ndihën që kallinjte e grurit të mbushen e të rëndojnë. Elbi është korrur. Gruri
në arat e Nënskodrës është pjekur dhe zverdh si flori. Bujqërit janë turrur nëpër
ara dhe po korrin,në lëmenjtë janë mbrehur kuajt dhe ka nisur shirja. Të korra të mira do të
merren edhe nga meli,thekra në malësi dhe bizelja,batha,qiqrat dhe thjerzat.
Kalova dje fushës dhe mu preh shpirti nga bukuria dhe begatia e arave.
-I gjithë drithi do të na duhet
për nevojat tona. Të ndalohet që të dalë jashtë vendit nga tregtarët qoftë edhe
një kokërr drithi. Në Taulanti, në kalanë e Bashtinës në lumin Skampin, të dërgohen
doganierë dhe ta ndalin daljen jashtë të drithit. Mjerë kush do të guxojë ta bëjë!
Në rast se mendoni që gruri nuk mjafton, silleni nga jashtë. Nga Dardania, Trakia apo
Maqedonia. Depot i dua plot!
-Si të urdhëroni ju ,Madhëri.
-Kujdesuni që karvane ngarkuar me drithë të nisen për në malësitë, pa
pritur të nisë bora dhe të ftohtit e të vështirësohen rrugët. Lal Zoradi, thotë
se ajo shtëpi që ka miell djathë dhe t’lyn, nuk vuan nga uria. Djathin dhe
t’lynin ata e kanë vetë.
Ajo piu pak shurup mjalti dhe vazhdoi
bisedën:
-E dëgjove që do të përgatitemi për luftë.
Kujdesu që të mos mungojë asgjë: në armatorët dhe zejtarët e xeheve të përgatiten
mijëra maja çeliku shigjetash dhe ushtash, mburoja, shpata, përkrenare, të dërgohen
në pyje puntorë për të përgatitur shigjeta nga dru thane, ushta nga druri I
frashërit, thupra selvie për harqet, spango të forta të linjta për leqet e
harqeve, sëpata dytehshe dhe topuzë. Bisedo me gjeneralët dhe ata do të thonë
nevojat që kanë. Sill nga sharrat e pyjeve qerestenë e stinuar për ndërtimin e
anijeve. Të jesh në këmbë dit e natë, për ty s’duhet të ketë gjumë.
-Ashtu do të bëhet,madhëri!
-Dëgjomë me vëmëndje: kam dëgjuar
llafe se në furnizimet ke bërë dallavere me çmimet. Po dëgjova më edhe një
frjalë, më e pakta do të jenë zgafellat e xeheroreve dhe më e shumta, të ndahet
koka nga trupi. Nuk dua të di as që jemi fis as për gjakun tend fisnik.
Harroji. Mund të shkosh.
Ai u zverdh e u bë dyllë, i ikën
fjalët, u mrrol e u mpak dhe doli përjashta me nxit si t’i shpëtonte një të
keqeje të madhe.
-Të vijë kujdestari i
thesarit.
Oficeri i shërbimit doli
sakaq dhe u kthye me personin e kërkuar.
-Ti ishe në këshillin e luftës
dhe dëgjove përse u fol. Do t’u përgjigjesh gjer në një kërkesave që do të vinë
për blerjet dhe pagesat.
-Por,Mbretëreshë…
-Nuk ka por,-iu kthye ajo me
hakërrim. Gjeji ku të duash,nxirri nga dheu, takso gjithë qytetet e mbretërisë,
pronarët e mëdhenj të tokave, spekullatorët, merr një hua shtetërore, shtrydhe
gjithë vendin, puna jote si do ta bësh. O sot o kurrë. Përndryshe dorëzo
çelsat!
Kujdestari i thesarit u zu ngusht, por
gjykoj mençurisht: Ishte e tepërt të fliste. Do të gjente një rast tjetër.
5
Të nesërmen,kur ishte ende
freskët dhe dielli sapo ishte ngritur mbi kala, e shoqëruar nga Skerdilaidi, admiral
Orgesi dhe shpura e truprojeve, Teuta po kalëronte për në kantierin e Kaldrunit,
në bregun perëndimor të liqenit Labeat, ku po punohej ethshëm për përgatitjen e
anijeve të luftës.
Dita ishte e bukur, e
kthiellët e ndritur, në ajr ciasnin laureshat dhe dallëndyshet. Kur zbritën nga
kështjella në fushë, arat zverdhonin si ar dhe korrtarët, si ato bletët puntore po mblidhnin bukën e re. Liri që ishte në
lulzim, ishte shtruar fushave si një qilim i kaltër si të kishte zbritur një
copë qiell. Në bashtinat qershitë kuqëlonin si rubin dhe mes gjetheve të fiqve të lashtë nxinin frytet e arrirë,
dardhët elbje zverdhonin të varura në
degë si ca vathë të qelibartë. Teuta mori frymë thellë. E bukur dhe e begatë
ishte Iliria: male ku rriteshin kreshnikë dhe zana, lumenj, burime të kthiellët
si pikë loti, pyje me shtojzavalle, kullota ku blegëronin qingjat dhe majmeshin
bagëtia, fusha, liqene peshkshumë e det pa kufi. E tillë ishte mbretëria e saj e
begatë, me njerëz trima e bujarë. Zotat
ja kishin dhënë të gjitha.
Buenën e kaluan me trap dhe morën me trok
udhën anës malit në krah të majtë të lumit deri sa mbritën te grykdalja dhe më
tej, larg dukeshin direkët e anijeve dhe
velat e bardha.
Kur panë se në puntorinë e anijeve kishte
shkuar mbretëresha e qarkuar nga shpura e saj, princi Skerdilajd dhe admirali i flotës , puna u shkreh.
Sharrtarët, që çanin trupat, zdrukëthtarët që gdhendnin e latonin, puntorët që
përgatisnin rremat dhe timonat, të tjerë që hapnin me tryela birat për
vendosjen e rremave, të tjerë që me shtupa lyenin me serë e rrëshirë fundet e
anijeve dhe fajkat, mjeshtrat e ndërtimit dhe gjithë çqenë tërë kërshëri
sodisnin mbretëreshën që nuk e kishin parë herë tjetër. E veshur me rrobe kalorësi,
thjesht e pa stoli, ishte e bukur sa të mbeteshin sytë, vështrimi i saj ishte i
ngulët e zhbirues, qëndrimi i shpenguar, por në çdo lëvizje dukej krenaria e në
çdo fjalë mençuria.
-Rroftë mbretëresha,- e brohoritën si në
kor.
-Të rroni ju, të rrojë Iliria.
Puntorët u shpërndanë secili në punë të
vet. Kantieri binte erë rrëshirë,gjithandej ishin të shpaërndarë tallashi dhe
bujashkat e drurit. Në një sheshore druri të ngritur me këmba mbi ujë që përfundonte
me një rrafsh të pjerrët ishin skeletet e anijeve në përpunim. Ngjanin si ca
skelete peshqish të zhveshur nga mishi. Në ujë ishin dy anije të përfunduara,që
do t’i merrte në dorëzim flota. Kryepuntori, mjeshtri Cal, i spjegoi se përdorej
druri i stinuar e krejt i tharë i pishës,lisit dhe frashërit. Ata ndërtonin dy
tipe anijesh. “Lembasin”, me kiç e bash, anije e shpejtë sulmi dhe rrethimi
ngaqë ishte lehtësisht e manevrueshme, me pesëdhjet rrema dhe dy vela. Anijet që po shihte ishin
“Liburnat” dalmate, të gjata 14 pash[1] dhe të gjera afro tre
pash, me 52 rrema, me një velë qëndrore, pa kiç e pa bash,por në vend të bashit,
një “sqep” hekuri si I delfinit, që ishte në gjendje të shponte fajkat e
anijeve armike. Në hambar ishte një dhomëz e vogël për prijsin dhe hapësira e
mjaftueshme për ushqimet dhe armatimin. Kuverta ishte me dru pishe ,e fortë dhe
e qëndrueshme ,që s’fuste ujë.
-Mund ti shpejtoni punët për të ndërtuar më
shpejt një numër më të madh anijesh?
-Po madhëri, veç
duhet të punësojmë mjeshtra të tjerë, që me zor gjenden.
-Gjejini,- tha ajo,- shtoni orët e punës,nga
agimi deri në muzg dhe mos e kurseni pagesën. U mungon ndonjë gjë?
-Ziftin, për lyerjen e jashtme nuk e kemi
në sasi të mjaftueshme. Minierat e saj gjenden në tokën e Atintanëve, përtej
lumit Aos. E tregtojnë apolloniatët dhe Bylynët. Kemi nisur një anije dhe
presim që ngarkesa të vijë.
-Kam dëgjuar se Romakët kanë ca anije më të
mëdha se tonat që u thonë “galera” dhe i përdorin për mbartje të ushtrisë, të
kuajve të kalorësisë dhe armëve e ushqimeve. Nuk mund të na ndërtoni dhe ju
disa të tilla?
-Na duhet një mostër madhëri. Kapja e një të
tille në det do të ishte zgjidhja më e shpejtë sesa dërgimi i një mjeshtri-hajn
në kantieret romake që të njihej me prodhimin e tyre. Gjë që përveç me rrezik kërkonte
edhe më shumë kohë.
-Edhe një porosi të fundit: do të ndërtoni
një anije komande për mbretëreshën. E dua disi të veçantë për nga pajisjet dhe
me dhomëzën pak më të madhe se e zakonshmja. Në fund të gushtit ta keni hedhur
në ujë!
Kuajt i lanë në breg me kujdestarët dhe hipën
në një nga anijet e reja, si për “Këmbë të mbarë” . Detarët ngritën velat dhe era e lehtë fryu velat, anija duke rrëshqitur
me lehtësi mori drejtimin për në veri të liqenit, ku do të preheshin dhe
drekonin, me peshkun “Krap” të liqenit Labeat , ngjalat me nam të Shasit të
Olçinit dhe me verë të bardhë nga rrushi “Balsik”.
Gjatë drekës, ajo I çuditi oficerët dhe
shoqëruesit e saj kur plot përmallim u foli për mbretërit Ilirë:
Bardylin,qymyrxhyn, që u bë mbret me forcën e shpatës dhe vdiq nëntëdhjetë vjeç
në luftë, i hipur mbi kalë. Për Glaukian trim që u kishte bërë ballë
maqedonasve.Longarin,mbret i dardanisë, Kliti, mbreti i enkelejve, Aleksandri i
Molosëve që luftoi dhe u vra në Itali, Olimpia mbretëreshë, bija e mbretit
Neoptolem,gruaja e Filipit dhe nëna e Lekës së Madh dhe më i lavdishmi i të
gjithëve ,Mbreti Pirro i Epirit, Pirro Burri, që pas fitores kundër
maqedonasve, ushtarët e quajtën shqiponjë, ai u tha”Unë jam shqiponjë,por ju
jini krahët e mi që më ngrini në fluturim”Ai,ashtu si parardhësi I tij,e kërkoi
lavdinë në perëndim. U hodh në tokat e romës. Për herë të parë përdori në luftë
elefantët dhe në betejat e atjeshme u nda me nder pa humbur asnjerën prej tyre .
Veprën e tyre e kishin shpënë më tej mbretërit ardianë: Skerdilaidi, Pleurati dhe
Agroni.
-Ka ardhur koha,- përfundoi ajo,- që këtë
trimëri dhe lavdi ilire ta përtërijmë. Duhet zemër,guxim dhe trimëri. Na takon
neve ta bëjmë, po qe se e duam vendin tonë dhe po qe se duam të hyjmë në
histori si parardhësit tanë. Përndryshe do të harrohemi para se të na mbijë
bari mbi varre!
6
Ajo ende s’kishte drekuar kur e njoftoi
oficeri i shërbimit se kishte ardhur mjeshtri armëtar me ndihmësin e vet. Ata,
të ndrojtur e të kujdesëshëm hynë dhe e pritën në sallën e miqve. Mbi tryezën e
madhe, ulën sendet që kishin sjellë. Nuk dukeshin se çfarë ishin ngaqë ishin të
mbuluara me një pëlhurë ngjyrë vjollce të
çelur.
Teuta u dha në derë me shërbenjëset dhe
zonjat e shoqërimit.
Mjeshtri dhe ndihmësi u përulën pa guxuar
ta shihnin në sy, dhe qëndruan ashtu deri sa ajo u tha:
- Mirë se kini ardhur.
Hodhi sytë mbi tryezë pa kuptuar se çfarë
fshihej nën atë mbulesë. Atëhere mjeshtri i armëtarëve, guxoi dhe i tha:
-Madhëria
juaj, bashkësia e mjeshtrave armëtarë të ka bërë një dhuratë dhe më nderuan mua
si më plakun, tua blatoj në emër të tyre.-Tha dhe hoqi mbulesën.
Aty
ishin pajisjet e një luftëtari,që ndrinin e vetonin nën rrezet e dritës që
binte nga dritarja e lartë: Përkrenarja formëbukur me mburojë për qafën dhe
hundën, parzmorja e thurur me hallka çeliku në formë rrjete, mburoja, paksa e
rrumbullt dhe më e vogël se ajo e luftëtarëve, ishte punuar me shumë art,me
çelik të rrahur që lëshonte reflekse mavi,ndërsa në qendër të saj,ishte në
relief punuar me argjend Zoti Medaur, kaluar me shtizë që, vriste një përbindësh
deti. Nëngjunjëzat, nga tunxh ndrinin e
llapsnin, togzat e tyre ishin punuar nga bronz, shpata e shkurtër dytehëshe nga
çelik i fortë e i kalitur me ngjyrë mavi që të merrte sytë, dorezw kocke qw
pwrfundonte me njw mollw argjendi, shtiza kalorsiake, e shkurtër. E volitshme
pwr pwrdorim, nga dru thane, me zbukurime argjendi dhe majë çeliku të mprehtë
si anza, harku dhe kukuria e shigjetave punuar nga lëkurë e trashë ngjyrë
purpuri dhe shigjetat me pendë përfundi.
Teuta se mbajti dot veten, aq shumë I pëlqyen
sa lëshoi një “Ah”.
-Mjeshtër,ju falnderoj. I keni duart tw
arta. Askush nuk më ka bërë dhuratë më të vyer!
-Fjala juaj është shpërblimi më I denjë që
na bëhet,madhëri! Po më lejoni mund ti veshim dhe të shohim si u rrinë,
megjithse për masë morëm një grua që ka trupin tuaj.
Mjeshtri dhe shërbenjëset e veshën siç bën
terziu në provë: e nisën nga nëngjunjëzat, pastaj parzmoren, përkrenaren që përbrenda
ishte e veshur me shajak dhe lidhej nën gushë me rrip e tokëz argjendi. Pastaj
mjeshtri i vuri në dorën e majtë mburojën dhe në të djathtën shpatën. Në
krahqafë i hodhi harkun dhe në sup i vari kukuren me shigjeta.
Ajo qndronte drejt, me mburojwn para
gjoksit ,njerin gju pak të thyer dhe me dorën e djathtë, shtizën pranë ijes, të
mbwshtetur në tokë. Si njw shtatore e gjallw e Thanws luftwtare.
Kur përfundoi,mjeshtri u mallëngjye:
-Të falem, Mbretëreshë. Në këtë sallë duket
sikur ka zbritur perëndia e luftës!
Zonjat e shoqërimit dhe ndihmësi i
mjeshtrit mbetën gojëhapur e si të verbuar nga ajo bukuri e madhështi.
Teuta bëri një provë të lëvizte. Nuk
kishte asnjë pengesë,lëvizte lirshëm. Armët ishin punuar mjeshtërisht,të forta
dhe të lehta.
I bëri me nojmë truprojes. Ai doli dhe u
kthye me një qese lëkure të mbushur me monedha të arta dhe të argjendta.
-Ndajini midis jush. Një dhuratë për
dhuratën.
Mjeshtri u përkul me nderim dhe tha duke
qeshur.
-E pse jo? Thonë që dhuratën e pranon edhe
mbreti. Rrofshi e mbretërofshi! Pastaj duke ecur praptazi,bashkë me ndihmësin
doli nga kështjella.
Teutën e xhveshën, por ajo s’po I shqiste
dot sytë nga ajo dhuratë. Ishte paja e një mbretëreshe luftëtare.
vijon
