MIF: HYJNIA E ARBËRIT

Në këtë jetëshkrim (në vargje) kushtuar kryeheroit tonë është shkruar jo vetëm në një lloj vargu e strofe. Kjo, si e si të mos bëhen monotone e të mërzitshme poezitë. I ndarë në pesë cikle, në të janë rrokur pikat kulmore të jetës, sfidave e betejave të tij.

Vërejtjet tuaja,- qoftë një fjalë, një varg, një poezi a shenjë pikësimi,- ndihmojnë në botimin e veprës për klasat tetë, nëntë dhe nxënësit e shkollës së mesme, që është synimi i autorit.

Po e hedh veç e veç secilin cikël në facebook, që mos t’u barroj njëherësh,- dikë duke e shkëputur nga puna krijuese, apo dikujt duke i ngrënë kohën e lirë.

Ju faleminderit!

M I H A L D E D J A

HYJNIA E ARBËRIT

JETËSHKRIM NË VARGJE

Korrektimi letrar

dhe kopertina

nga autori

============= Mihal Dedja =============

PARATHËNIE

Përveç shpjeguesit në fund të librit për çdo poezi, po japim disa shënime, ku jeta dhe vepra e kryeheroit ndahet në pesë pjesë, nga 15 poezi secila.

E para i takon periudhës nga fëmijëria e tij deri në Kuvendin e Lezhës më 2 mars 1444.

E dyta nga viti 1444 deri në mbylljen e një cikli të pashoq betejash të mëdha më 1457.

Periudha 5-vjeçare e viteve 1458 - verë 1462, paqë midis Skënderbeut dhe sulltan Mehmetit II.

Periudha e katërt nga viti 1462 deri kur mbylli sytë në Lezhë më 17 janar 1468.

Periudha e fundit u ideua vazhdimësi e jetës së një njeriu të madh, si kryehero i shekujve në vazhdim.

T’i shkëputësh të besuarit të sulltanit një ferman në fund të një beteje të humbur të osmanëve, ku qe repart rezervë dhe e braktise; të japësh kushtrimin në trojet e vendlindjes në 3-4 ditë e të futesh me guxim në gojën e ujkut (në kështjellë) me fermanin e rremë bashkë me

300 kalorësit që të pasuan pas betejës së braktisur; të asgjësosh garnizonin armik me t’u futur kryengritësit e fshehur në male më parë; të ngresh flamurin e lirisë në bedenat e kështjellës që e njohe, e studiove dhe e zgjodhe qysh kur ishe me njëfare grade vite më parë aty; të mbledhësh pas tre muajsh princat e të formohet

============ Hyjnia e Arbërit ===========

për herë të parë një besëlidhje dhe ushtria e bashkuar nën komandën tënde... Ja gjenialiteti i një strategu të ardhshëm!

Dhe kështjellat para tij

binin me at’ lehtësi,

siç rrok burri vesh’n e tij!

(Llongfellou)

Nëpër inatin kryeneç të të voglit nuk kalon dhe aq lehtë, ashtu sikurse nuk harroi lehtë si e morën peng në moshën 10 - 12 vjeç; sesi prej atij çasti u rrit peng në shkollën e jeniçerëve; sesi u shqua luftëtar në trojet që otomanët e paepur për pushtim po i merrnin radhë; sesi u detyrua të jetonte me të tjera rite të panjohura fetare; sesi nuk arriti në ditën që mbylli sytë ai princ që ti i bëre gropën më 1418... ti që i kthehesh dhe të birit, (aleatit tënd), teksa bën paqë me pushtuesin e të dyve, duke e sulmuar atë njëkohësisht,- në këtë lojë mes dy zjarresh, a mund ta falë inati, apo urrejtja e një shpirti të pastër si fatosi?

Një arbër trim,

sikur në dyluftim,

kurrë i sfiduar!

As ishte parë dhe dëgjuar të vinte një sulltan, siç qe Mehmeti II, për të dytën herë në rrethimin më të madh

============= Mihal Dedja =============

të Krujës; të shkretohej gjithçka arrin dora e ushtarit

mbi një popull të stërmunduar, të përgjakur, të vrarë deri me jetë fëmijësh, grash e pleqsh; që e bëri prijë- sin arbër të ndalej një dimër të tërë në viset italikë, saqë, kur kryeluftëtari iku i dëshpëruar, ahere Papa i dërgoi menjëherë ndihma në të holla, sepse, as bëhej fjalë t’i jepnin pas një ushtri në «ferrin e përgjakur» arbëror komandantit të përgjithshëm të kryqëzatës, i emëruar tre vjet më parë: kryqi kundër hënës! Kështu, nëse kujtoheshin premtimet në rrethimin e bërë para tij dhe as në tjetrin që pasoi të dytin.

Strateg që nuk e kish për gjë

jetë e ushtarit ku e zë,

i yni prijës.

Ngadhënjyes gjersa ish.

Ja që tradhtia, herë në zemra të fshehta dashnorësh, herë me qese florinjsh për një fortesë a për të vrarë një princ a prijës,- edhe ajo paska pjesën e saj në histori. Nip nga motra ai, luftëtar i denjë deri në kështjellën e vogël kufitare ku qe caktuar komandant, çuditërisht, e la portën hapur, sepse iu «tek» zotërisë së tij të dalë për gjah(!) me tërë garnizonin... dhe osmanët hynë si në shtëpinë e tyre. Princi më i zot i Dibrës ai që kaptoi kufirin në vitin e zi të Arbërit, kur u humb e vetmja betejë pa qenë kryeheroi atje. Ja që zemra e bardhë fal

============ Hyjnia e Arbërit ===========

pikërisht atë që u nis një vit më pas në krye të ushtrisë osmane,- princin dibran që u rrop së gjalli vetë i tetë në Stamboll, i zënë rob mbas aq fitoresh krah Gjergj Kastriotit. Ja që zemra e vrerosur fal nipin më të zot në luftë, atë që donte të ishte vetë në fron, atë që tek ne personifikon tradhtarin, Hamzanë.

Tërmeti të dredhë tokën;

kurrsesi kokën,

derëziu ti!

Pa ndonjë betejë të njohur në viset e pushtuara të osmanëve; pa u sprovuar më parë ushtria e re dhe të bësh plane luftimi në krye të një ushtrie dyfish më të vogël se armiku,- si ajo e Torviollit që e vlen të jetë në studimet akademike; të shpërndash ushtrinë çeta - çeta në një çast të vështirë, në një kohë që njihej njëra anë e strategjisë nga nipi tradhtar; të hamendësojë ai dhe armiku braktisjen nga princërit arbër dhe ta bashkosh papritur në betejën më të madhe, në Ujëbardhë, ballë një armiku pesëfish në numër, doemos që do rendite-she ndër shtatë kapitenët më të mëdhenj të botës, në krye të një ushtrie të vogël.

Kurrë pa parë në ndonjë vis;

binte shkëmbi

me gjithë lis!

============= Mihal Dedja =============

Nëse mund të harroheshin 14 vjet luftë me rradhë, u arrit një paqe 5-vjeçare. Paqe me pahir, sepse nuk ulej hunda e një perandori që nuk dëshiroi një herë të ish i pranishëm ambasadori i Skënderbeut në oborrin perandorak, në një kohë që palët ndërluftuese i ftonte. Një paqe që nxitte vendet e Europës, deri në Anglinë

e largët, njëlloj sikur t’u thoshte: Kryqi kundër hënës,

kryqi kundër hënës, por kështu siç veproni ju, kur t’i vijë dita e zezë të vërshojë drejt Europës pushtuesi, do t’ju flakë në të s’ë...s! Paqe me pahir, aq sa mund të shkoje në viset italikë në ndihmë të aleatit napoletan,

i rrezikuar aq shumë në fron.

Dhe vetëm pesë pranvera,

pa hasmin më tek dera,

o, pa të.

Mbi një mijë libra për kryeheroin tonë, rradhë pas atij të M. Barletit, që e përhapi famën e Skënderbeut në mbarë Europën; legjenda e legjenda, sesi shpata e tij preu një gur më madh,- dhe të çojnë ta shohësh me sytë e tu. Gojëdhëna e gojëdhëna, sesi me doriun e tij kaptoi nga njëra kodër në tjetrën,- dhe të tregojnë dy gjurmat e mbetura në gur ku u hodh kali. Rrëfenja e rrëfenja, sesi shpëtoi ai nga një rrethim duke vënë në brirët e tufës së dhive nga një pishtar,- ato në njërën anë aq të llahtarisura, kurse kryezoti në anën tjetër.

============ Hyjnia e Arbërit ===========

Legjenda, gojëdhëna, rrëfenja si në një botë përrallash e imagjinatash.

E thanë, doli që nga dheu,

në mos shenjti,

Skënderbeu.

Duke pasqyruar edhe pasvdekjen e një njeriu aq të madh si Skënderbeu, përzgjodha disa pika kulmore që mund t’i quash «vazhdimësi» e jetës së tij deri më sot. Jo më kot dorëzimi i Krujës në vitin 1478 do të zinte vend, si dhe bërja hajmali e eshtrave të tij nga pushtu-esit, duke e konsideruar shenjt atë. Jo më kot arbrit në shekujt e mëpasmë e quanin veten shqiptarë,- mbajtës të shqipes: pra, nipa të atyre që luftuan nën një shqipe si ajo e Skënderbeut. (Mbase një mënyrë kundërshtimi në heshtje ndaj pushtuesit, meqë shumica ndërruan fe, por jo atdhe). Jo më kot rilindësit evokonin epokën e tij në një tjetër kohë zgjimesh të kombeve. Jo më kot u ngrit flamur i tij kuqezi nga I. Qemali më 28 nëntor 1912 dhe E. Hoxha më 29 nëntor 1944. Jo më kot në epokën e një jete të re kryeheroi u portretizua në sa e sa piktura, basorelieve, buste, shtatore e përmendore në vendin tonë e në vise të botës.

Autori

============= Mihal Dedja =============

SIKUR ZEMRA,

E PANDARË NGA KRAHARORI

(1405 - 1444)

============= Mihal Dedja =============

I MBËSHTJELLUR ME FLAMUR

Në çardhak e në oborr,

vogëlushin ç’e miklon,

gaz e dhele dorë më dorë,

gaz e dhele deri vonë.

Si në duar porsa lerë,

një nënoke çka e mburr,

si në duar porsa lerë,

i mbështjellur me flamur.

Në çardhak e në avlli,

me të vogëlthin zgalem;

valle donte fis i tij,

valle shpatash dhe tre djem.

Herë-herë, si nëpër erë,

farefisin çka e mburr,

herë-herë, si nëpër erë,

i mbështjellur me flamur.

============ Hyjnia e Arbërit ===========

Veç një çast në kalërim,

trok e trok me ta një çast,

haj seç zog në cicërimë për babanë me trima pas!

Herë-herë, si nëpër erë,

Kastriotë çka i mburr,

herë-herë, si nëpër erë,

i mbështjellur me flamur.

* * *

============= Mihal Dedja =============

KURRË PËR TË MOS HARRUAR

Ishte ditë e tëra gaz

për një djalë, një fatlum.

Tak-tak-tak, porta një çast,

tak-tak-tak, pa pritur shumë.

Dymbëdhjetë muaj ka viti,

aq dhe vite një fëmijë.

Tak-tak-tak, sekush trokiti,

tak-tak-tak, hija përbri.

Heshtin lodra, lodërtarë;

ky i huaji diçka paska.

Do haraçin me të parë,

veç atë, gjë tjetër s’dashka.

Herë e tretë çka shihte djali;

çfarë dëgjonte, herë e tretë.

Veç haraçin e vasalit,

hija s’dashka shumë vërtet.

============ Hyjnia e Arbërit ===========

Lodërtar me shpata druri,

siç e gjeti, e la hija.

Mos harrojë një hije burri,

kokën pas

një çast

fëmija...

* * *

============= Mihal Dedja =============

NJË KUSHTRIM NË MAT U DHA

Princi Gjon në Mat i parë,

dha kushtrimin vetë i pari:

O në shpinë haraçin barrë,

o ndër këmbë siç shkelej bari!

Luftëtarë sa qenë në Mat,

gjer në Dibër t’i dëgjoje:

Gjersa rrojnë krahëshpatë,

zot do jenë në këto troje.

Më i vogli djalë i princit,

mburrej a s’mburrej filizi:

-Në u mbajtsha mbi dori,

pritmë, o at, pritmë ti!

* * *

============ Hyjnia e Arbërit ===========

AMANETI I NJË NËNE

Ju që ikni plagë e brengë,

o ju djem të katër peng;

në prag nënën tek e lini,

gur u bëftë nëse nuk vini!

Ju të katër nga një vatër,

ju të katër zogj pa flatër;

amanet-o si me bëma,

më të voglin që ka nëna.

Ditë e kthimit kur të vijë,

o ju zogj me të në gji;

në u kthefshi për një prag,

kurrë një vëlla më pak!

* * *

============= Mihal Dedja =============

AQ LARG SA JE

Shtatë ditë larg,

aq larg sa je,

nga tëndi prag

harruar ç’le!

Një tjetër emër,

të tjera rite;

ç’donte një zemër,

njatjeta, vite!

Dije, stërvitje,

aq edhe peng,

llërët në rritje

ç’u tundnin mëngë!

* * *

============ Hyjnia e Arbërit ===========

SHPIRT I PLAGOSUR

A thua, vinte nga një tjetër shteg luftimi;

në anë

të vrarët shihte

e shihte një grimë.

Për një sulltan,

për një pushtim,

këto kurrize dheu me të vrarë...

Një luftëtar.

* * *

============= Mihal Dedja =============

NË DYLUFTIM

Çka la

si qerrja

pluhur pas,

për atë djalë thonin në çast:

-Shpatën penel,

në s’kishin parë,

në një duel

shihni krenar.

Në dyluftim,

aty i ftuar,

një arbër trim,

kurrë i sfiduar!

* * *

============ Hyjnia e Arbërit ===========

TË VETMET HISE

Burimin e rrufiti,

i pirë me lëfyt.

Burimi që e rriti,

i tiji... sikur sytë.

Një çast të tijat vise,

përpara sysh një çast.

Të vetmet ato hise,

hasmi pa hequr pas!

Në prag e mira nënë;

oxhakut pranë i ati.

Kulla qenka në këmbë;

ja zemra tek e hapi!

* * *

============= Mihal Dedja =============

MES TË HUAJVE NË KRUJË

Aq lehtë e lehtë e lehtazi,

(flatërz’ e zogut siç lëmon),

aq lehtazi e fshehtazi

dora

mbi mure

deri vonë.

Kala e fortë,

për atë zot,

nëse do mund një dite.

Muaj e... vite.

* * *

============ Hyjnia e Arbërit ===========

TRIM I LAKMUAR

Tej faqeve të pasme të një muri,

sado të zgjaten

për t’u puqur

një çast duart;

aq larg vendlindjes sërish burri,

në një ofiq aq i larguar.

Nën gradë e shpatë

i ligu fat

gjer pa të shtruar...

* * *

============= Mihal Dedja =============

SI PËRPARA NJË ALTARI

Aty para atij varri,

si përpara një altari,

aty para atij varri,

ndër vëllezër, ai thosh:

«Trimërinë për këto troje

atit s’mundi t’ia tregojë,

princit që u sos.»

Një fatos.

* * *

============ Hyjnia e Arbërit ==========

ME NJË ÇETË TRIMASH ARBËR

Larg nga hija e një tende,

(e një vrasësi në mendje),

pa kqyrur çehren e zbehtë

që i la hija aq vjet

për një kthim...

Hej, seç trim!

Me treqind të marrë kuaj,

flamur flakësh flakur tej,

flakur tej flamur i huaj

një ushtri e një betejë,

i pabujë...

gjer në Krujë.

* * *

=============== Mihal Dedja ===========

ERDHI PRIJËSI!

Herë e parë me një çetë,

një sfidant aq i patutur,

mu në strehë ujkonjës vetë,

në kështjellë,

aty i futur...

Një nga një ato që binin,

kulla,

mure

e kështjellë.

«Erdhi prijësi!» sokëllinin

Krujë,

Stelush

edhe Petrelë.

* * *

============ Hyjnia e Arbërit ===========

NË LEZHË, BESA-BESË

T’i shihje në kuvend,

aty në besa-besë:

bedenë hijerëndë,

sikur në një fortesë.

Princa të thinjur,

princa të rinj;

shpirt i panginjur

veç për liri.

Paçka buza e qeshur

dhe syri aq i qetë;

secili armët ngjeshur,

sekush emblemë të vet.

Kreshnikë të thinjur,

kreshnikë të rinj;

shpirt i panginjur

veç për liri.

T’i shihje bri kështjellash,

çka fshihnin plagë lufte;

============= Mihal Dedja =============

tinguj të dhimbsur telash,

këputur nëpër dufe!

Burra të thinjur,

trima të rinj;

shpirt iu panginjur

veç për liri.

Pa hasmin më në vatra,

as pranga gjithashtu.

Ai që u dha flatra

mes tyre gju më gju.

Trima të thinjur,

trima të rinj;

shpirt i panginjur

veç për liri...

* * *

============ Hyjnia e Arbërit ===========

EMBLEMË HYJNISH

Dy brirë të artë në përkrenare;

në mendje ç’kish,

ta dinin:

Zemrat e bardha luftëtare

emblemë hyjnish i prinin!

Si përkrenarja mban të artë

dy brirë për prijësin Kastriot,

o, si ajo,

parmendë e shpatë

shtrëngoni fort!

* * *

================ SHPJEGUESI ================

1 - Gjergj Kastrioti, djali i katërt (ndër pesë motra) i princit

Gjon Pal Kastrioti, u lind më 1405.

2 - Ditë, kur më i vogli djalë gëzonte të dymbëdhjetat dhe një-

kohësisht i kërkonin haraçin ndaj sulltanit.

3 - Si aleat i Venedikut në luftë kundër sulltanit, Gjoni u ngrit

të mos i paguante haraç sulltanit dhe u mund.

4 - E plagosura zemër e nënës e di kur i marrin djemtë peng,

sikurse Vojsavës të katër bijtë.

5 - Në Turqi Gjergji u fut në shkollën e jeniçerëve, ndërsa vë-

llezërit shërbenin në ushtrinë e Muratit II.

6 - Në fushata Gjergjit i bënin përshtypje të vrarët për cmirën

vrastare e pushtuese të një sulltani.

7 - Me emrin e ri Skënder ai u shqua në disa dyluftime, i ftuar

nga sfidantë të huaj.

8 - Herë-herë ai vinte me vëllezërit e tij në vendlindje për pri-

ndërit e mbetur vetëm me vajzën e vogël.

9 - Radha e shërbimit Gjergjit i qëlloi në Krujë, ku i pëlqeu

pozicioni i saj strategjik.

10- E largojnë me gradën e lartë,- Skënderbej, me zemrën jo

më për ato luftëra të padrejta.

11- Gjergji vjen prapë në Mat, sapo e njoftojnë për vdekjen e

të atit, Gjon Kastriotit.

12- Skënderbeu braktis betejën midis turqve dhe hungarezëve,

nëntor1443 në Nish dhe kthehet në Dibër.

13- Me një plan të guximshëm prijësi i ri çliron Krujën edhe

mbarë principatën e tij.

14- Heroi i ri bashkon princat arbër më 2.3.1444 në Kuvendin

e Lezhës, ku zgjidhet komandant i përgjithshëm.

15- Çdo luftëtar arbër tashmë duhej të mbante tok shpatën dhe

parmendën, nëse donte lirinë.

109

e hënë, korrik 01, 2013

HYJNIA E ARBËRIT

Blog Archive/ARKIVA E SHKRIMEVE