Mendim-Gjuhë-Kulturë në poezin e Stefan Martikos
I dashur lexues ! Më ka ënda të rek shkurtimisht disa mendime për veçansitë e poezisë së Stefan Martikos
Subjekt nuk do jenë prurjet e shumta poetike të Stefanit, por do përmend detaje të trekëndëshit Gjuhë-mendim-kulturë ndër vargjet e poetit . Natyrishtë, shpreh bindjen se nuk marrë përsipër të bëjë krehje të thelluar të arkitekturës inxhinjerike të fjalës poetike të ngjizur ndër vargjet e tij .
Thonë se njeriu vlen aq sa di, por në një masë të madhe vlen dhe sipas mënyrës se si ai ( S.M në këtë rast ) e thotë atë që di . Trekëndëshi i mësipërm është një pllajë ku lëvizë trashgimija gjuhësore e shoqërisë . Si e tillë ajo (gjuha) evolon dhe përsoset e gjitha në funksion të shoqërisë të cilës ajo i përket . Stefan Martiko e ka aktivizuar më së miri ndërgjegjen e tij gjuhësore . Kësisoj ai ka dhënë maksimumin e rendimentit sasijor . Tek krijimet e tij është justifikuar tërësisht parimi i ekonomis gjuhësore . Sa për ilustrm, se si ky trekëndësh që përmenda më lart Mendim-gjuhë-kulturë është aq monolit e i gërshetuar, sa të duket si një i vetëm .
Te poezia ‘’Siujdhesa’’ Stefani mediton : - Popujt e mbetur në atë/ siujdhesë i morën iu zbrazën ujin prej / mushkrive u dhanë frymë dhe / pastaj i vunë të lëvizin rrotën / ose karburant brenda makinës / të digjen .
Mendimi është unuversal dhe po kaq i mbështjellë me shumë kulturë poetike . Dhe më tej bie fjala te poezia ‘’ Pessoa ‘’, fjala ka ndërtim linear, por është strukturore :- Pessoa…ende na tregon se sa e përgjegjëshme para nesh/ duhet të jetë e ardhmja…Tek ‘’ Shpirti i një humbëtire’’ thotë -..është ajo ëndërra…shpirti i një humbëtire ku bien/ tër zogjtë që iu shuan/ motorat nën krahë të fluturimit .
Duke lexuar poezin e S. Martikos lexuesi e prek realitetin e mekanizmit gjuhësor duke patur fjalën në themel si brum arkiteture . Po të kqyeësh me dashamirësi dhe ndjeshmëri poetike, krijimet e Stefanit, konstaton se pothuaj se në të gjitha poezit e tij, del në pah inxhinjeria e mekanizmit gjuhësor në kushtet e decentralizimit gjuhësor (ky fenomen po konretizohet së tepërmi në migracion tek krijuesit ) . Si PËRFAQËSUES I MERITUESHËM I POEZIS MODERNE, me doza hermetike . Stefani të josh me fjalën e tij poetike, për dëshirën tuaj le të lexojmë vargje nga poezia ‘’ Zonjë apo lule ‘’ – Mos u mbështilë ashtu tërë armatura/ pare se të korret bari me / lulet leri në kullotë bishat/ zonja ime e bukur Frymëzimi e shoqëron autorin kudo ku merr frymë dhe poezia fiton një rëndes të fuqishme, si pasojë e fjalës së tij . Kështu ndodh gjithkund, edhe te vëllimi ‘’Heshtat e barit ‘’ dhe te ciklet e tija të fundit :- Një hënë përsipër/ si metafora më e bukur e mendjes së njeriut, Atë natë/ jo vetëm poetët do të dorëzonin leje-kalimet/ për të hyrë në atë parajsë …
Poeti S.Martiko duke synuar të arrijë alternativa të ndryshme dhe të shumta, ka indetitetin e tij social, kulturor e gjuhësor .
Kësisoj, zgjerimi dhe shtimi i vazhdueshëm i kuptimisë që ka çdo fjalë e tij (nënkupto vargun), i ka dhenë parësi kushtit barazfuqi teorike të fjalës poetike .
Në shumicën e poezive Martikoja flet dhe mediton nëpërmjet kuptimit teorik të fjalës . Ku fjala faktike e shkruar në letër, ka vetëm vlerën fillestare, ndërsa mendimi, imagjinata, dritë-hijet e së kundërtave takohen shumë largë ; për ti lën të kuptoj lexuesit, se asgjë nuk jepet falas (sidomos në poezi) Si rrjedhojë poeti kërkon nga lexuesi elitar punë shpirtërore të vullnetshme për ta ndier poezin si një dhuratë të çmueshme . Si për shëmbull te poezia ‘’ Prej kafkës rrjedh truri i tepërt’’ –Kur dëgjojmë veten, kjo kuvendore/ E lashtë e ka hapur portën Po/ rrjedh prej kafkës tani/ tru i tepërt . Si dhe në poezitë ‘’Njeriu brenda teje që s’duket’’, ‘’Jeta mbi kal nuk lodhet’’
Natyrisht shmbuj të tillë në prurjet poetike të Stefanit janë të shumta, por po mjaftohem me një shëmbull karakteristik të vargut të Martikos : - Këtë mëngjes të pashëm kalorsjak…Dhe akoma më kot bien për të / kambanat . Ai është i bukur…me kovat e ujit në duar që/ ujiste lulet / shpirt njeriu ishte . Ndër këto vargje lexuesi ndjen rrjedhje deri në ngopje shpirtërore . Shpirt njeriu ishte, dhe Stefani i tillë është, shpirtë njeriu dhe në poezi .
Në poezin e S.Martikos lexuesi, jo vetëm ngarkohet emocionalishtë, por dhe dallon mënyrën si e vendos fjalën,si e ndërton vargun, si e thur poezinë. Poeti përbën një shkollë të vetin, ndoshta si konluzion, nuk gaboj kur them se : SHKOLLA POETIKE E VARGUT TË MARTIKOS do jetë nyje studimi nga kritika dhe estetë të ndryshëm .
Mendoj, se ka ardhur koha, që pena të mendimit kritik dhe estetë në botën mbar shqiptare, të marrin përsipër angazhimin e studimeve të poetëve dhe prozatorve të veçant, që kanë arritje dhe pika kulmore në krijimet e tyre letrare. Pas imendoj, se nuk ka një mënyrë të kritikës të mirëfilltë letrare, që përveçëse disa recesjoneve që botohen në shtypin shqiptarë në Athinë, ose në ndonjë rjet elektronik . Kjo bën që letërsia (proza dhe poezia)të hallakatet në vlerësime subjektive, ti për mua dhe unë për ty . Dhe ky, pak a shumë është një realitet, që sigurishtë duhet huluntuar .
Dua të shpreh mendimin tim rreth një fenomeni që dalëngadalë po zë vend e pa vend ndër poezit e Stefanit, kjo dukuri bën pjesë në metodën e modernizmit ekstra-abstrakt, pra, mungesa e shenjave të pikësimit . Kjo mënyrë e të shkruarit bën që, Mendimi Estetik dhe Kuptimi Teorik i Fjalës të krijojë antipode, që gjithësesi krijohet një absurd, jo vetm në gjuhësi, por dhe artistikisht . Dhe për më tepër bën që ta largojë lexuesin, pasi lexuesi kërkon të gjej veten, shpirtin dhe rinovimin e vlerave të tij . Si te poezit ; ‘’Njeriu është bimë’’, ‘’Jeta i lutet vdekjes’’dhe në ndonjë tjetër .
Ju faleminderit
Nga Arqile V.Gjata
Diskutm i mbajtur në takimin letrar kushtuar poetit Stefan Martiko .
Më 23-7-2006 Athinë
Nuk ka komente:
Posto një koment