FILMI PASHKA DHE SOFIA

Nga Fatmir Terziu

Filmi ‘Pashka dhe Sofia’ është një film që mbështëtet në tematikën e filmit shqiptar me metrazh të gjatë të Esat Musliut, ‘Rruga e Lirisë’ (1982). Është një film që është realizuar nga Karin Michalski, një filmkrijuese dhe kritike e feminizmit në Gjermani. 28 minuta i gjatë me një skenar linear dhe me një teknikë komplelse narracioni, filmi mbart një domethënie të strukur shqiptare…Pashka është një gruan që …

Pashke and Sofia, a film by Karin Michalski, relies on the inclusion of feature film excerpts from the Albanian Rruga e lirise, 1982, directed by Esat Musliu. This fascinating film is a rare window into Albanian culture and an even more remarkable glimpse at the age-old custom that allows Albanian women to change their gender by taking the oath of a ‘sworn virgin’. Pashke is one of the women who promised not to marry, bear children and to remain celibate in return for the status and respect deemed worthy of a male. Artfully weaving together interviews with Pashke’s family and neighbours with rarely-seen footage on the subject of ‘sworn virgins’ from Albanian cinema, Michalski has created a compelling story about gender roles, with universal implications.

Synopsis

Pashke (62) lives as a "sworn virgin" since s/he was thirty what means that s/he lives the social role of men. This is part of an Albanian tradition where women take over the rights and duties of men when the family situation needs it or when they don't want to marry. When Pashke decided to dress and live as a man, s/he on the one hand had to do it to keep her/his house and land. But on the other hand s/he also had a desire to express and live her/his own masculinity.Pashkes biography gives the impuls to ask also other women about their ideas about their lives and about gender roles.

For example, Sofia lives the traditional women's role. She was married and got six children. But she also has partly subversiv ideas and wishes. Sofia criticizes the restrictions for women in society that rule her life.

Pashke and Sofia live in Northern Albania in a mountain village called Theth and in Shkodra.

Karin Michalski, born 1966 in Frankfurt, lives and works in Berlin as an independent filmmaker and producer. Her films are in the realm of the experimental documentary and documentary-fiction.

Since 1990 she has done the programming for a number of film festivals. “monika m.” and “pashke and sofia” are examples for portraits of ‘women’ and of those situated in a queer position in different societies and communities – a useful way to create a space for a feminist and queer critique that is much too often left out in mainstream and also alternative media? can portraits like “monika m.” and “pashke and sofia” be understood as a sort of speaker’s position that is a personal and emotional standpoint with strong political and social impacts?

Pashke (62) has lived as a “sworn virgin” since the age of thirty. This means that she lives the social role of a man. This is part of an Albanian tradition in which women take over the rights and duties of men when the family situation requires it or when they don’t want to get married. On the one hand, when Pashke decided to dress and live as a man she was forced to do so in order to keep her house and land. But on the other she also had a desire to express and live her own masculinity. In Monika M. a woman is performing her own reality in its various layers. She claims that her personal injuries and her living conditions have to be seen in a broader political context. She draws parallels between her state of being in this society and the killing of the trees. Monika M. is telling the viewer her opinions on topics like nuclear families, sexual violence, pornography etc. Her speeches are very direct and intense but also humorous and sarcastic. “We live in a polymorph, perverted, paradoxical, patriarchal and paedophiliac society!”

*****

Tinka Kurti: Shkela cdo bestytni per puthjen e pare te filmit shqiptar
• Nga Zenepe Lluka

Nuk do ta kishte menduar asnjëherë që një përvjetor i jetës së saj do të shënohej në lartësinë 8000 metra. Aktorja Tinka Kurti ishte duke udhëtuar me avion drejt Stambollit, kur tik-taku i jetës shkon 75 vjeçe. E ulur pranë dritares së vogël, ndërsa ndiqte fluturimin mbi re, stjuardesa lajmëron në gjuhën shqipe se ndodhemi në lartësinë 8000 metra. Ora shënonte 10:30 të 17 dhjetorit, kur mbi kurrizin e faqes së djathtë të artistes rrokulliset një lot. Asnjë nga shoqet e saj aktore me të cilat udhëtonte, si Margarita Xhepa, Roza Anagnosti, Edi Luarasi, Vitore Sallaku, Edit Mihali apo Irini Qirjako, për pak kohë nuk do ta kuptonin se ç'po ndodhte me aktoren. Ndërsa Tinka Kurti po përshkonte me kujtime 75 vite jetë. Në mendje i shfaqej shtëpia ku kishte lindur, pasioni për aktrimin, hapat e parë në skenë e madje edhe kujtime të veçanta, si puthja në film me aktorin Naim Frashëri. Ajo kujtohet si aktorja që realizoi puthjen e parë për filmin shqiptar, e i ngelet peng që as sot nuk transmetohet. Në këtë udhëtim nostalgjik e emocional i shkëpusim aktores disa kujtime të saj për "Gazeta Shqiptare".
Ç'do të thotë një lot për Tinka Kurtin?
Eh, pikërisht në këtë datë e këtë orë, unë mbusha 75 vjeçe. Është një surprizë e bukur dhe një ngjarje e rrallë që një përvjetor ta përjetosh në avion, madje duke udhëtuar drejt Stambollit, aq më tepër që unë linda në një "Turqi" të vogël, që quhet Sarajevë.
Ju kujtohet fëmijëria në këto çaste? Çfarë mbani mend më shumë?
Është një det i pafund kujtimesh. Kujtoj parkun, rrugicën me kalldrëm dhe ndjej në çdo çast shtrëngimin e dorës së nënës sime të shtrenjtë. Ai loti që doli papritur më kujton çastet e dhimbshme, portën e shtëpisë, nga e cila dola kur isha vetëm 5 vjeç dhe u riktheva kur mbusha 65 vjeç. Shkova në dhomën për të cilën më kishte folur nëna, hungarezja Elisabetë, e cila pas lindjes kishte dalluar mes yjesh një germë T, dhe për këtë shkak vendosi ta quante vajzën Tinka.
Ndoshta e parandiente se ju do të ishit një prej yjeve të artit shqiptar?
Përsëri një koincidencë. Ndjehem mirë që jeta ime e vështirë dhe e bukur është hedhur në një film dokumentar nga regjisori Esat Teliti, pikërisht me rastin e ditëlindjes, plot 4 vjet më parë. Ma dhuroi me rastin e 71-vjetorit të lindjes. Ishte shumë prekëse, e bukur dhe e paharruar, kur u shfaq në kinema "Milenium". Për 90 minuta ndjeva të kalojë në qenien time jeta ime e vështirë, dashamirësia dhe mirënjohja e miqve që kishin mbushur sallën.
Si ju lindi dëshira për t'u bërë aktore?
Në të vërtetë unë nisa mësimet në Politeknikumin e Tiranës dhe rastësisht përfundova në degën e Dramës, në Lice. Por kjo ëndërr e bukur do të ndërpritej në mes. Vetëm pas tre muajsh shkollë do të më përjashtonin për manifestimin e shfaqjeve liberale dhe asnjëherë nuk e mora diplomën e aktrimit. Por në rastin tim, talenti vulosi diplomën e aktorit. Pjesa më e bukur për mua është Shkodra. Atje kam dashurinë e dhimbjen, mallin dhe pengjet e mia, atje ku hodhi hapat karriera ime si artiste. Kjo udhë e gjatë, e bukur sa edhe e vështirë, nisi me "Dasmën Shkodrane", kur isha vetëm 16 vjeçe. Për herë të parë do të ngjitesha në një skenë teatri. Në të vërtetë më kishin marrë aty për të kënduar në kor, por regjisori shpejt kuptoi se kishte të bënte me një aktore. Dhe nuk kish gabuar. Hapi i parë do të hidhej me filmin "Tana" dhe më pas jeta ime do t'i kushtohej skenës dhe filmit.
I keni numëruar ndonjëherë rolet që keni luajtur gjithë këto vite?
Kam arkivin tim dhe duke renditur interpretimet e mia, numri arrin në 320 role. Shumica janë në dramë, por pa lënë pas edhe filmin. Është një gjysmë shekulli jetë që ia kam kushtuar skenës. Kujtoj rolet në dramën "Fejesa e Çehovit", pasuar me rolin e Files në "Fisheku në pajë", më pas të Lokes tek "Toka Jonë". Pasioni dhe dashuria për skenën më detyronte që brenda vitit të mund të realizoja 4 role. Lëvizja nga Shkodra në Vig ku xhiroheshin "5 heronjtë", nga skena në xhirim. Sfilitesha, por ndjehesha edhe e lumtur.
Keni role që do t'i konsideronit më të përzemërtat për ju?
Shumë nga artistët e tjerë shprehen se nuk mund t'i ndajnë rolet. Për mua nuk është kështu. Në një jetë kaq të gjatë ka role të mëdhenj dhe të vegjël, kryesorë dhe episodikë. Unë kam pasur fatin të kem tërë kohën role parësorë në skenë dhe filma, por veçoj rolin e Lokes tek "Toka Jonë", nënë Pashakoja tek "Yjet e netëve të gjata", rolin e nënës tek "Gjaku i Arbrit" dhe kështu do të përmendja një varg rolesh deri tek ky i fundit, tek "Streha e të Harruarve" shkruar nga Rruzhdi Pulaha, që u xhirua edhe film para pak muajsh.
Jeni artistja e parë që realizuat puthjen në film. Si e keni përjetuar?
Është e vërtetë dhe kjo më bën krenare. Nuk pata asnjë hezitim kur tek filmi "Tana", nën një pemë i dhashë puthjen partnerit tim, aktorit të madh Naim Frashëri. Është puthja e parë në historinë e filmit shqiptar dhe kjo më bën të ndjehem vërtetë mirë. Ishte koha e tillë, mentaliteti që të pengonte për të realizuar skena të tilla. Megjithatë, edhe pse isha shumë e re, pasioni e bën aktorin të interpretojë edhe skena të tilla që tashmë janë të zakonshme.
Për atë kohë thyhet një tabu. Nuk i druheshit kësaj?
Sigurisht që nuk ishte e lehtë. Madje ju them se për të bërë atë puthje, na u desh të realizonim 29 dubla dhe fatkeqësisht skenën e hoqën më pas. Zemërohem me vete dhe them: "Mirë atëherë që nuk lejonte koha dhe regjimi, po sot, përse nuk jepet puthja ime me Naim Frashërin?" Për mua është një nga momentet më të bukura të karrierës sime si aktore, jo vetëm se kam partner një aktor të madh, porse isha një aktore e vërtetë që shkela çdo bestytni për të realizuar rolin. Dhe këtë nuk e bënte çdo femër aktore.