Ceremonia e sakrificës?!

Fatmir Terziu

Sakrifica nuk është një term i ri. Udhëtimi isaj është historik në mendjen tonë. Por, ndërsa sakrifica është e tillë, ceremonia e sakrificës duket paksa më e ndërlikuar. Sakrifica ceremoniale është njohur si universale dhe absolute vetëm nga ana e revolucioneve borgjeze dhe shteteve moderne. Argumenti që referon nuk përfshin viktimat aktuale, në fakt është disi ‘qorr’ ndaj tyre. Argumenti im është një forcë që aplikohet në “rrethnajën e shpëtimtarëve”, anonimatëve dhe të klasifikuarve të tillë. Është një efekt i dëshiruar nga njërëzit dhe një emergjencë e tyre për të realizuar ‘ceremoninë pas shpëtimit nga sakrifica’. A nuk është folur shumë për këtë ‘lloj ceremonie’ edhe në hapësirën politike shqiptare të tranzicionit të gjatë të pas 1990-ës? Duke iu referuar Girard, natyrshëm ajo që ai thekson se kjo vjen nga ‘grupe të pakta solitare njerëzish’ prapë se prapë domeni shqiptar i këtij ceremoniali kapërcen fatet e ‘shpëtimtarëve’. Në ndjekje të këtij argumenti që unë po trajtoj, teoria e demokracisë së Lakanit që u zhvillua më tej nga ballkanasi, Slavoj Zizek tek “Objekti sublim i ideologjisë” mund të konsiderohet si një fillim i mjaft premtuar. Është ajo që thuhet, se demokracia është një pashmangshmëri seksiste, raciste, ksenofobike etj. As pak as më shumë, teoria e Zizek, mbetet entuziaste. Zgjedhjet elektorale janë përshkruar në terma ekstatike si “momente të disiluzionimit të bondit social-simbolik, të momentit të irrupcionit të Reales” (Zizek, 147), ku “i gjithë sistemi hierarkik i marrëdhënieve sociale është në një rrugë tejzgjatjeje (faqe: 148).
Çfarë lejon, sipas Zizek, të viktimizojë Realen, më së shumti zërin e njerëzve në emër të sakrificës, siç parathuhet në teorinë e Lakanit për demokracinë dhe po aq edhe tek Zizek, është ajo që njerëzit dhe sistemi, bashkërisht bëhen palë të njohin atë që akademikët e quajnë “death drive”, këtë dimension të shumë të këqijave..., që prodhon dhe kushtëzon pafundësinë e ‘la condition humaine’ në aspektin e ceremonisë sakrifikale, duke tentuar shkatërrimin, përçarjen, goditjen anësore, apo edhe mekanizmin që ndihmon në prodhimin e stresit. Përsëri sipas Zizek, të dy totalitarizmi dhe ‘poststrukturalizmi’, në dorën tjetër, punojnë nën iluzione që janë tepër radikale nga anësia deri tek termi i shumë dëgjuar mbarëshqiptar “negociata të negociatave”. Dhe pikërisht këtu është nënsensi i gabuar që prodhon viktimat e sakrificës dhe ceremonitë e sakrificave të shpëtuara, ku anonimatët gjejnë shesh të bëjnë përshesh. Në aspektin shqiptar duket disi e ndërlikuar. Më e ndërlikuar në mesin e krijuesve. Por në plan të parë ajo është shumë e thjeshtë. Shumë dekorata, shumë ceremonira, shumë të ‘bashkëvuajtur’ dhe shumë të harruar. ‘Të shpëtuarit’ kanë gjetur një lloj shpëtimi. Varja e medaljeve, të të gjitha kohërave, dhe përmendja e ‘sakrificave’ për hir të absolutes ekskluzive, natyrshëm ka sjellë në dritare një vizion të keqinterpretuar saqë kujton rradhët e gjata të kosit të mëngjezit. Dikush e meriton! Por dikush e dikush, e dikushi pas dikushit nuk i takon askushit. Kështu pse ky rikthim në totalitarizëm në kushtet e demokracisë?
“Totalitarizmi i qeshjes” (shiko faqet 27-8) i poststrukturalizmit të Zizek, që pikat referuese i merr nga Derrida dhe Foucault, po aq edhe eksterminimi stalinist i “enemisë së njerëzve”, prodhon kundërshtinë e njohjes së të keqes së brendshme të stisur nga situata përkohësie dhe interesash përkohësie. Në demokraci, sidomos në demokracinë e brishtë shqiptare, e keqja e brendshme është vulosur dhe mishëruar nga dizenjatorët e padukshëm dhe ata që janë të dukshëm vetëm për qëllime personale (signifikuesit despotikë, forcat hegjemone; [por jo ato që mbushnin librat e shkollave shqiptare para 90-ës]) dhe është një produkt i tyre si i gatuar me dorë e me mendje për të paralizuar objektin sublim. Ky objekt sublim nënkupton edhe ato mijëra gishta apo mijëra bërtitje në sheshet shqiptare apo më së shumti në sheshet “Skënderbej” dhe “Nënë Tereza” në Tiranë kur sloganizmi depërtoi në ideale dhe sakrifica e shpëtimtarë. Ky objekt sublim ushqeu krijuesin shqiptar, por në një farë mënyrë e detyroi atë të prodhojë anonimatin, xhelozin dhe atë që Jameson e lidh me “sadoaestetizmin” (Jameson; 147), që nëkupton fatin e njeriut të predispozuar për të prodhuar sadoestetizmin shqiptar në çdo skutë.
Duke përmbledhur dua të theksoj, se demokracia nuk mund të bëjë veten totalitare dhe kjo nuk është nga jashtë; që duhet thënë; demokracia është ‘e vështirë’ dhe këtu nuk ka ndonjë fund për demokraci. Por nëse kjo është çështja, dhe ky është argumenti im, fronti i pamohueshëm ndërmjet demokracisë dhe totalitarizmit, që Zizek kërkon të stabilizojë është i pamundur të bëhet qëndrestar, i padiskutueshëm. Argumenti im është në marrëdhënie me teorinë e tij të librit të lartpërmendur, ku unë gjej një kundërshti mes teorisë së të keqes së jashtme me demokracinë dhe frontierës që ai kërkon të shpjegojë ndërmjet demokracisë dhe totalitarizmit. Kështu duke patur divergjenca kohore në këtë drejtim edhe divergjencat në mesin e sakrificës, ‘se për kë e për çfarë bëhet’ do të shtohen. Këtu është edhe nënudha që të shpie tek ceremonia sakrifikore. Ne si dëgjues dhe vizitues të tyre vetëm do të duartrokasim dhe ndonjëherë edhe mund të shkrihemi duke qeshur... ndoshta këto ceremoni nuk u duhen krijuesve, më së shumti krijuesve të vërtetë, por një fjalë e mirë për çdonjerin është diçka jetike, diçka inkurajuese. Kjo është teoria dhe ceremonia e sakrificës?