Intervista/
Reshida Coba, poetesha e zërit të Haiku-t shqiptar në Kaliforninë amerikane.
Poeteshën
korcare Reshida Coba e kam mike të fëmijërisë,
lindur e rritur në një lagje, por edhe më tej, tetëvjecaren e kemi bërë
në një shkollë. Lagjia jonë ishte aq e
vecantë, për vetë pozicionin e saj gjeografik, se kishte perëndimin më të bukur të diellit. Cdo
mbrëmje njerëzit, përfshirë edhe mua e Reshidën dilnim sofateve të shtëpive, jo vetëm bënim ndonjë punëdore me
grep apo qëndisnim jastëket, por kënaqësinë më të madhe ndjenim në atë përcjelljen
e ngrohtë të diellit, sikur të ishte
pjesëtar i familjes tonë/ së tyre. Të gjithë njerëzit na dukeshin të bukur me
bekimin diellor dhe dashurinë për njëri tjetrin, dhe ishin të tillë! Përvec atyre qëndismave me yje, trëndafila
dhe perëndimin e diellit, bëlbëzonim
vargje poetike nën tinguj serenatash.
Reshida na jepte edhe një kënaqësi më shumë, si folëse në Radio-Korca, ku
recitonte vargjet e saj të shkruara nën përqafimin e perëndimit diellor, por lexonte edhe ato vargjet fillestare, tonat. Përvec se në këndin letrar të shkollës,
poezitë e atëhershme të Reshidës u botuan edhe në revistën “Shqiptarja e Re”
dhe “Drita”. Më pas ajo emigron në SHBA-ës, ku jeton, punon e krijon prej 20
vjetësh. Poetja korcare –tashmë shqiptaro-amerikane, i rishikon edhe njëherë poezitë e saj të
para, por edhe duke krijuar të tjera dhe do të zbulonte se ishte
dashuruar me Haiku-n, pa e njohur atë,
përmes ndjeshmërisë dhe bukurisë që përshkruante marrëdhënien e njeriut me natyrën dhe njerëzit
që e rrethojnë, por edhe vetë temperamentin e natyrës njerëzore me botën natyrore. E fortë, kurajoze dhe duke qenë vetvetja në
cdo varg të Haiku-t, ajo arriti të botojë librin e titulluar “Unë, Gruaja R’,
me vargje prekëse, që të mbeten në
mendje dhe që nuk mund t’i anashkalosh pa i lexuar disa herë. Për stilin
poetik të poetes Reshida Coba janë shprehur pena të njohura të letrave shqipe;
që nga shkrimtari Nasho Jorgaqi, i cili mendon se: “Shprehja e saj poetike është
e thjeshtë e komunikuese, larg retorikës spontane. Mendimet e autores mbartin
filozofinë që më shumë ndjehet, sesa shprehet. Kjo e bën poezinë e saj lirike
me një feminitet të këndshëm, me figura të përvijuara lehtazi, të dhëna me
dashuri e dhimbje, që shpesh vjen larg.” Ndërsa Petrit Ruka shprehet se,-“Vetëm
sinqeritete të tilla kaq shkundulluese në vargjet e një gruaje , mund të të
shtien në shpirt drithërima kënaqësish estetike.”
Edhe dicka më
shumë, Reshida është nëna e Miss-it më të suksesshëm shqiptar, Valbona Coba.
Në këtë
intervistë Reshida na tregon se cfarë është Haiku-dhe pse ajo zgjodhi pikërisht
atë për të shprehur shpirtin e Gruas, R!
Bisedoi:
Raimonda MOISIU
-Kam
lexuar me interes të vecantë mbresa, mendime dhe këndvështrime të maturuara
profesonalisht rreth poezisë tuaj, nga kritikë dhe autorë të vlerësuar të
letrave shqipe. Sapo jeni vlerësuar me Cmimin e Parë në poezi, nga Revista Kuvendi, -Michigan. Përpos
urimeve, dëshiroj të di se si jeni ndjerë ju vetë për këto vlerësime?
Vetë jeta është pjesë ideale
dhe pjesë ndikimi, ndaj them se u gëzova
dhe përcolla një emocion jo të zakonshëm. Kjo më shumë se nuk e dija, që do
isha konkuruese, mbasi unë nuk ju përgjigja dot ftesës dhe rastësisht pashë njoftimin në internet për
cmimin. Në mërgim cdo lajm përjetohet ndryshe, ndjeva se nuk mbërriti vetëm një
grusht me gërma për një vlerësim, por një copë toke Shqipërie, më e bukur se
vetë Kalifornia ku jetoj, e cila më la shijen e gjatë të mallit dhe lotin më të
ëmbël. Vlerësimi im me Cmimin e Parë ndërmjet kaq poetëve nga Diaspora
Amerikane dhe Europës, nuk se më bën mua
poeten më të mire, thjesht fati takoi emrin tim. Kam lexuar poezitë e shumë konkuruesve të tjerë dhe them se kishte shumë poetë të tjerë të talentuar.
- Kush ka ndikuar në mënyrë të konsiderueshme në
krijimtarinë tuaj poetike: prindërit, arti, letërsia apo njerëzit e thjeshtë;
qoftë edhe një person i vetëm që ka luajtur një rol të veçantë në frymëzimin
tuaj.
Nuk ka luajtur rol ndonjë person, poet apo shkrimtar dhe asnjë nga familja
ime nuk ka shkruar, thjesht ka qenë natyra ime observuese, cilesi kjo dalluar
nga prindërit si vecanti, që në moshë shumë të vogël. Ndonjëherë entuziasmuese
për ta e ndonjëherë disi e tepruar në vëzhgimin e tyre. Kur më vonë takoja njerëz
të rritur më thonin: “Cfarë do na pyesësh tani? Shejtan ke qenë, pyesje cuditshëm!
Po unë nuk pyesja më, kisha turp, kisha filluar të lexoja dhe aty shuaja kurreshtjen
time. Mbaj mend se kam filluar të
shkruaj, që kur mësova si shkruhej. Ndjeja se nuk më merrte asnjëherë uria për
bukë, por kudo që isha, nxitoja të shkoja brenda të shkruaja dicka. Nuk luaja gjatë si fëmijët e
tjerë, sa hyja në lojë, dilja. Kisha dëshirë të shikoja veprimet e tyre, cfarë
bënin me njëri- tjetrin në lojë, s’di pse paraqitja maninë të dalloja kush
ishte i mirë dhe kush ishte i keq. Kisha qejf të flisja bukur, modelin e shihja
te mamaja dhe pse ajo nuk kishte shkollë, kishte një oratori të vecantë shoqëruar
me shumë ekpsresione dhe me lëvizjen e duarve,
krijonte karaktere në cdo rrëfim
që bënte. Mua më dukej njeriu më inteligjent, them se po të dinte të
shkruante mbase do ishte një poete. Kuptova shpejt se të shkruarit të mëson t’i
thuash gjërat më mirë. Emocioni për të
shkruar i ngjan lirisë, ku zgjedh ushqimin më të përsosur, për të konsumuar,
por dhe që mund të helmohesh.
-Dhjetra vargje
poetike të përbledhura në vëllimin me poezi “Unë Gruaja R”. Si erdhi ky libër në
jetë? Përse ky titull?
Dobësi e hershme tek unë për gruan si nocion, përcaktim. Ndoshta kjo krijesë
u bë më përfekte se burri, se zoti korrigjoi gabimet që bëri tek burri.(thjesht
shaka ).
Tek unë gruaja përjetohet ndryshe, dhe në poezi emocionohem me shumë kur
lexoj dicka të bukur nga një grua se sa nga një burrë, dicka tjetër, tjetërsohem
dhe unë (shpresoj të mos gjykohemnga burrat).Unë jam femër dhe e njoh shumë mirë botën e saj, vec
kësaj cilësova që te gruaja shoh krijesën e bukur, delikaten dhe të fuqishmen,
të thjeshtën dhe të komplikuarën, interesanten dhe provokatoren,. Gruaja është krijesë e orientuar mirë, qysh herët në
familjen time. Unë mësova ta mbroj shumë
mirë atë dhe ta zhvilloja shumë ndryshe
nga sa mundesha, nuk cuditesha kur më duhej shpesh të luaja rolin e burrit dhe
të gruas, të bëja dhe sakrifica të mëdha.
Të jesh grua je pjesë e zgjedhur e botës. Titulli “Unë Gruaja R”, erdhi si rezultat, se unë i këndoja vetes, shkruaja thjesht për
veten, për gruan tek unë dhe kjo një jetë e tërë. Edhe për Ducen pak e dinin që
ishte poet, të shkruarit është qëllim intelektual, të botuarit është qëllim përvehtësimi
i emrit poete. Të botosh një libër është frikë. Kur dorëzon një vepeër, nuk e
dorëzon se është përfunduar, thjesht e
braktis se i erdhi koha. Poezia ishte ajo që gjithcka ishte lënda ime e
gruas.Gruaja te unë është ajo pjesa intime, gjysma e personit, qënies njeri,
pjesa që guxon e hyn në kontraditë me kompromiset, tendencat shpirtërore, gjen
idetë dhe zgjidhjet. Këtë gjysmën tjetër
të qënies, unë e shoh më shumë natën,
kur nuk jam aspak nën ndikimin e dritës,
as të njerzve, jam vetëm unë dhe vetja ime, rri gjatë dhe flas gjatë me
veten.Natën e quaj lluksin tim dhe s’di pse lidhjet midis gjërave funksionojnë
aq mirë dhe në harmoni. Jam shumë komode me cdo ndërhyrje veprimesh e mendimesh
dhe di t’i pajtoj mirë gjërat, edhe
lidhjet midis emrave, përemrave dhe ndajfoljeve, më duket sikur lidhen më bukur. Përjetoj
ndryshe cdo gjë femërore, di ta përdor mirë botën. Jo më kot Virgjinia Ëolf
thotë: “..një grua që të shkruajë duhet të ketë një dhomë më vete dhe para. A
nuk janë shkruar veprat më të mëdha dhe a
nuk janë bërë dashuritë më të mëdha
natën ?? Nuk më është ngatrruar asnjëherë gruja me poeten, por Reshida me poteen,
por dhe i kam dhënë lirinë sado paradoksale të dukej krahut të së drejtës. Netëve
mendoja, kjo grua që shkruan pa fund si nuk ka një libër të vetin në dorë.Të
kesh një libër në dorë është si të gdhihesh pa ditur me Alpet në krye, me
shikimn hedhur tek mali Shkëlzen, ku poshtë grurgullon dhe flet Valbona me gjuhën
e ujit dhe kjo gjuhë bëhet fe. Por koha nuk vinte asnjëherë për mua dhe pse
duam që ora të ketë më shumë se 60 min, ajo aq ka gjithmonë.Vëmendja ime ishte
e përqëndruar te fëmijët dhe qendra e university, kur je nënë dhe ke dy vajza, shkon te ato. Të jesh nënë nuk fillon vetëm me zgjedhjen e emrit me
sa më shume kuptim për ty e sa më të bukur, kujdesi për të rritur dhe shkolluar, por është një sjellje e
tërë, e ngarkuar cdo ditë e më shumë me
të panjohura, me mëndjemadhësitë e x apo y, që shfaqen të ato në procesin e
rritjes, ndryshimeve, ndikimeve të shoqërisë.
-Po veçoj disa tituj të poezive
tuaja: “Letra e Gruas”, “Unë dhe vajzat”, “Kafja dhe nëna”, “Dashuria”, “E dua
diellin dhe në perëndim”, “Luksi me gaxhij”, “Gjiri i gruas”, “Puthja e
Lypsarit”, etj. Vërej, se keni përshkruar
karaktere komplekse e dominuese femra, të tillë që lexuesit lidhen vërtet me
to. A mund të na thoni se si e arrini ju këtë?
Këto tituj mendoj se kanë ndenjur në mendjen e gruas tek unë ndër vite dhe
tani thjesht transportohen në kohë, sigurisht që nuk do të humbnin, ishin pjesë e materies sime,
ashtu si nuk humbin dot elementët e tabelës së Mendelejevit dhe pse nuk janë
zbuluar ende, ato e dinë se ku e kanë
vendin e tyre. Një libër poezie, ashtu si një dashuri, të ndryshon jetën dhe po s'deshe ti. “Të
dashuruarit, të cmëndurit dhe artistët janë
bërë nga e njëjta lëndë -Bghagat Singh”. Nuk di c’të bësh nganjëherë me
kaq shumë ngacmime në mendje dhe vendos të shkruash. Mëson si të menaxhosh
sulmet e mendjes, si t'ja hedhësh mendjes. Shkrimtari është ai person që të
shkruarit është pikërisht, gjëja më e vështirë, se për ata që nuk janë poetë
apo shkrimtarë, Robert Benchley shkruan: “Më mori 15 vjet të kuptoja se nuk kam talente të shkruaj, po nuk tërhiqesha
dot, se tashmë isha bërë shumë i famshëm”.
Qëllimi im i të shkrurit nuk është të shkruaj për një elitë të caktuar, më tërheq
dhe ngjall impresion gjithmonë vlera njerëzore te njeriu.Sado i zgjuar të jetë njeriu nëse nuk ka këto cilësi, nuk më
entuziasmon aspak edhe sikur të jetë një shkrimtar i madh apo një poet i madh.
Me c’ rast as libri i tij as poezia e
tij nuk merren si vlera konkrete për ta lexuar, bile në rast se e lexoj rastësisht,
jam e bindur se shpejt do ta harroj mesazhin e tij. Në art, nuk ka tolerancë.
-Në vëllimin tuaj poetik,
“Unë Gruaja R”, ju kini dhjetra
vargje poetike në stilin e Haiku-t . Pata kënaqësinë t’i lexoja të gjitha.
Ishin vargje prekëse, që të mbeten në
mendje dhe që nuk mund t’i anashkalosh pa i lexuar disa herë. Çfarë është
Haiku për ju, dhe pse keni zgjedhur atë, për të shprehur shpirtin tuaj?
Haiku është forma poetike nga më të
shkurtat dhe nga më të vështirat përsa i përket kufizimit dhe teknikës. Në pak
hapësirë duhet të thotë të vërtetën. Haiku të bën poet të miqësive të holla, është
esencë filozofike, do inteligjencë dhe koncentrim, të luash me skajet e
horizontit në pak sekonda që shfaqet.Thjesht vibrim i shpejtë rrokjesh. Unë nuk u nisa të shkruaj Haiku-n, për të bindur idetë e mia se mundem! Fillimisht nuk besova se do të gjeja vehten
aty ,por e adhuroj dhe Haiku-n klasik dhe atë modern. Vendosa të bëj dicka të vështirë
dhe të rrallë. Shpesh më ndodh që ndjehem e imunizuar nga ato që bëj dhe nuk
kam asnjë kënaqësi, ndjej se dua një motiv të ri e të vështirë, që përligj gruan
në dimensionin që ka pasur. Gruan në lëvizje, të kuptoj se jam akoma ajo qënie,
që ka trashëguar disa dhunti.E nisa si aventurë Haikun dhe pashë që kisha
rezultat.Mora disa leksione dhe një klasë për Haikun në Los Angeles. Nuk e
besoja as vetë, kur disa herë Haiku im
zgjidhej Haiku i ditës, edhe pse aty kishte njerez qe kishin botuar libra me
Haiku-n.Kjo ishte më shumë se një
duartrokitje për librin tim të ardhshëm dhe fillova të mendoj më seriozisht.
Ndoshta shpejtësia që do Haiku në vjedhjen e emocionit, përshtypjes, ishte shumë
afër natyrës sime, më mërzit ngadalësia.
Edhe trupi im ka tipin e të shpejtit. Haiku nuk do të vendosësh se do shkruash
një Haik, ai vjen ose nuk vjen si emocion. Inteligjenca emocionale zbuluar kohët
e fundit, si pjesa më e rëndësishme e
inteligjencës, është faktor vendimtar në perceptimin e një Haiku të suksesshëm.
Meqënse nuk ja falja dot vetes vonesën në paraqitjen e librit, mendova të
sillja dicka të re në Shqipëri dhe e bëra. Haiku me një rrjesht dhe dy rrjeshta u bë pjesë e
ideve të mia dhe më shoqëronte cdo natë në pagjumësinë time, dhe kisha merak
se a do e bëja dhe sa do e arrija, për më
mirë. Mora guxim të madh kur një Haiku im me një varg paraqitur në një
konkurs fitoi një cmim modest me disa
qindra dollar: “Cfarë hedh krahëve natën, ky fshat pa male?”. Haiku me një
rrjesht është shumë i mundshëm të bjerë në kurthin e një fjalie dhe të humbë
poetika. Të transportosh eksperinecën tënde në disa rrokje, është njëlloj si të
dish ekzakt me sekonda, kur do dalësh jashtë e kur do të kthehesh. Haik-u duhet
të bëhet substancial artistik. Influenca më e madhe për Haiku-n e këtij lloji,
ka qenë për mua -Marylin Mountain dhe Cor Van Den Havel.
-Në Haiku-n tuaj ka trishtim, pasion, ka magjinë e vet në
zbulimin e botës intime figurshëm dhe
metaforikisht, dhe një uri të thellë për ta parë këtë botë më
mirë. Si e shikoni botën rreth jush? Është poezia një mënyrë për
ju, për të shprehur ndjenjat tuaja të
brendshme dhe, ndoshta, të sjellë
ndryshimin në këtë botë?
Nuk ka të vërtetë më të madhe se dhimbja dhe unë shpesh i përjetoj
trishtimet, si pjesë e zakonshme jetës. Ndodh që kur nuk kam
trishtim për asgjë më duket sikur dicka është gabim, ndjehem në nivelin
mediokër, atëhere vërtet shkruaj Haiku-n e trishtuar si; Gjithmonë shkoj në
funerale, T’i them vdekjes do të vonohem… Nuk jam tip që mund të rri në shoqërinë
e kërmijve, por mund të adaptohem shumë mirë në shoqërinë e sorrave të Van Gogut, në shkretëtirën e bardhë të Kllondjakut.
Haiku është zgjuarsi, densitet. Është një tentativë e hapur për prerjen e artë
dhe teknikën e saktë. Akoma pa filluar të shkruash Haiku të kërkon të dijë,
se ku do të bëjë pushimin. Në natyrën
time jam tip i guximshëm,e fortë, por në momente të caktuara shëndrrohem në tip
melankolik "blues".Truri renditja me e ndërlikuar dhe e rregullt në mënyrën
e vet. Të guxosh të hysh në shpirtin tim gjen aty shumë copëza të disiplinuara dhe organizuar
shumë mirë ashtu si gjen dhe shumë copëza të interzemëruara nga gruaja, nëna, bija, njeriu.Poezia është zhdukje nga personaliteti dhe e dorëzon veten
komplet te emocioni, dhe ky është
suksesi i poezisë, se ka raste kur
mendimi gabon dhe emocoini, jo. Me shtimin e komunikimit në teknollogji, ajo që
është prekur dhe dëmtuar më shumë, është e vërteta, koha është një lumë me
ngjarje. Asnjë nuk është i vaksinuar nga erozioni i kohës në zhvillimin e saj të
shpejtë të teknologjisë softëare. Haiku është teknikë shumë e virgjër dhe që do
teknikë të kualifikuar. Të transportosh eksperinecën tënde në disa rrokje është
art i kufizuar, është njëlloj, si të dish ekzakt me sekonda, kur do dalësh
jashtë, dhe kur do të kthehesh, ndaj Haiku është zgjuarsi, densitet. Haiku nuk është
poemë, por eksperiencë precise.
- Ju keni jetuar
një pjesë të jetës tuaj në rregjimin komunist, ku dominonte frika dhe
varfëria. Sa ka ndikuar kjo në Haiku-n tuaj?
Nuk është i panjohur fenomeni, që
ndodh me emigrantët si njerëz të mallëngjyer
e të përlotur shpesh. Sapo zbresin në tokën e huaj, gjëja e parë që mësojnë
instiktivisht është se koka mbahet gjithmonë mbrapa, andej nga ke lënë
identitetin, zemrën. Grumbullohen si pikat e shiut në një pellg malli i paparë,
për gjuhën shqipe, per vendin, per njerëzit,
në një kohë që stresi dhe puna për të mësuare komunikuar kudo me një
gjuhë të re, për tu ambientuar me tiparet dhe sistemin e një shoqërie të re,
janë stres dhe cmenduri më vete. Emocioni
ka mënyrat e veta të pohimit e mohimit, dozat, simpomat e malli i ngjajnë më
shumë simptomave të një sëmundje dhe shpesh e gjen veten të tradhetuar nga
realiteti,të tkurrur, ngrirë nga
momenti, ke frikë të kujtosh njërin mall se fillon pikon një malli tjetër.
-Ju jeni një grua e fortë, kurajoze e guximtare, jeni
vetvetja. Sa ndikon kjo te ju si autore femër, poete, në një komunitetit poetik
dominuar kryesisht nga meshkujt?
Gruaja është mrekulli e gjenezës njerëzore, ndjehem mirë me intuitën dhe
reflekset e gjinisë së saj. Mendoj seriozisht e
thellësisht, i përkushtohem të shkruarit po seriozisht. Lidhja ime më shpirtërore dhe
modeste është lidhja që unë kam krijuar,
me tavolinën prej druri, që është shëndrruar
pjesa më e dashur ku ndjehem mjaft mirë
në studion time. Nuk më impresionin
fakti, nëse kam ose jo mobilje të
shtrenjta për dekorin e shtëpisë, më
mjafton vetëm ajo tavolinë dhe kafja herë mbas here, që është edhe
“mikja” ime më e ngushtë prej vitesh, por që sigurisht ka edhe ajo pjesën
më intime ndër shkrimet e poezitë e mija, mbas asaj dite të gjatë e të lodhëshme, duke ngarë makinën në
trafikun e ngaekuar të Hollivudit Poetët burra! Disi delikate kjo pyetje, për t’ju përgjigjur, po me delikatesë. Ata i shoh vetëm si të mësojnë
të kundërtat e tyre, që i [ërkasin seksit të tyre. Dikush befasinë, ironinë, arësyen,
meditimin, dhimbjen dhe mendoj se unë nuk e dalloj, nëse ata janë meshkuj apo
femra. Në kishë shkojnë të gjithë, por gjithësekush lutet me mënyrën e vet. Jam
e imunizuar mirë nga instiktet jashtë intelektualizmit, shkëputem lehtë nga to.
Poezinë e shfrytëzoj, kur dua të zhdukem nga realiteti i kushtëzuar, është një
cast kapërxim personaliteti, kapërcim emocionesh që të riorganizohem, ashtu si
mendoj unë se duhet.Vetë trupi i njeriut
është shëmbulli praktik i një dhurate,
organizmë qelizash me një shkallë të
lartë të vetëdijes. Poezia është tempulli ku mësoj mirësinë dhe le aty mirësinë
time,vetë natyra është tempulli me kolonat e saj. Është kurajo ta prezantosh veten
ashtu sic je me koefidencë ashtu krejt ndryshe nga të tjerët si cdo filozofi. Shkruaj,
kur nuk mundem të ndryshoj dot mendimet e të tjerëve, vajzave, njerëzve që i
dua, një grua qoftë dhe një garë 100m të bëjë dhe të fitojë është
aventurë. Gruaja e mëncur di të pajtojë kontradiktat, të zgjidhë cdo
arritje, është instikt më shumë për gruan. Ashtu si me nikoqirllëk, cdo gjë në
natyrë, kursen oksigjenin për të përdorur,
shkatërrua, ditën e nesërme. Nuk mud të jesh pa komplekse në këtë botë
moderne dhe duke qenë në kërkim të fenomenit public, e ndikuar nga dëshirat e
tyre.
- Cili është vizioni juaj për poetët në vendin tuaj,
Shqipërinë, në krahasim me poetët amerikanë, në SHBA-ës, ku ju jetoni
aktualisht?
Amerika të mëson të duash veten e të jesh ai/ajo që je. Dielli i madh i Kalifornisë
ku unë jetoj nuk vihet re, por jetohet me shumë dritë, mund të them, se ky vend
ka fatin e perëndive greke, që ushqeheshin me nektar. Këtu poetët dhe shkrimtarët
kanë fatin të kenë në cdo ditë të vitit
mrekullinë dhe ngrohtësinë e natyrës. Edhe këtu ka ndryshuar influenca
dhe tendenca e të shkruarit si cdo gjë në evolucion të shpejtë dhe marramendës,
bile mund të them se vihet një lloj hutimi, vrapimi për të arritur të pamundurën
me ndryshimet kaq të shpejta të teknollogjisë, shoqërisë ashtu si ka ndryshuar
dhe nocioni i pjesës më të vogël që nuk është më atomi, neutronet, por është stringu i krijuar
nëpërmjet valëve. Poezia si kudo edhe këtu është i vetmi ledh’ që i reziston
kuptimit shpirtëror. Këtu sheh gjithsekush punën e vet dhe kur ka ndonjë replikë
a kontradiktë ndërmjet poetësh a shkrimtarësh, i shmangen kategorikisht qoftë
dhe sikur shmangia të jetë më e kushtueshme, nuk pëlqejnë grindjet, kohën e kanë shumë të kufizuar për tu marrë qoftë dhe me
hapje zarfi, për dicka që nuk është
porosia e tyre. Kam lexuar me keqardhje nga njerëzit e letërsisë në Shqipëri për
replika dhe grindje të panevojshme publike, duke deklaruar deri dhe neveritjen
ose urrejtjen ndaj njëri-tjetrit. Oh !!! Këtu këto ekstreme nuk ndodhin të
deklarosh se neverit ose mëshiron dikë, është njëlloj si të deklarosh se vuan
nga një sëmundje e ndrojtur, por nuk ke turp ta publikosh. Është bukur të
banosh në mendjen e një njeriu të dashuruar, por jo në mëndjen e njeriut cinik.
Pendimet nuk vijnë me etikën e fajtorit të dikujt tjetër, por me etikën e jetës, përmirësimit.
-Në vazhdim të pyetjes më lart. Cila është gjendja e
Haiku-t në komunitetin poetik të letrave
shqipe? A është ky një medium popullor që
praktikohet nga ata?
Jam befasuar me suksesin e Haiku-t në Shqipëri dhe me numrin e poetëve që e
lëvronin atë. Dhe është një vecanti më shumë që Haiku në shqip tingëllon shumë
mirë. Haiku nuk tregon histori, pikturon imazh të saktë, jo sepse nuk ndodh
dicka në Haiku, por veprimi duhet të mbetet i pazbuluar, Haiku deklaron pa
deklaruar. Për shkak të gjatësisë së shkurtër, cdo rrokje ka rëndësi të madhe.
Haiku klasik ka evoluar në Haiku-n modern jo vetëm në anglisht por dhe në Japon. Kjo sepse nuk
mund t’i rezistonte evolimit të jetës, kur Basho krijoi Haikun njerëzit jetonin
në fshat dhe cdo eksperiencë merrej nga emocioni, që krijohej midis njeriut e
natyrës, luleve, insekteve të vogla, pemëve, ndërsa tani njerëzit jetojnë në
qytet dhe cdo ditë ndeshen me
eksperiencat midis njerëzve, ndjesive për njëri tjetrin, marrëdhënieve midis
tyre. Poetët e sukseshëm nuk ju qëndrojnë strikt rregullave, i krijojnë ato. Është
gati e paimagjinueshme, që një vend i vogël,
ka asimiluar kaq mirë këtë formë letrare kaq të vështirë dhe në aspektin
klasik dhe atë modern, si p.sh, Haiku i botuar nga i ndjeri Milianov Kallupi që
njihet edhe si Haiku shqiptar, nga prof. N. Jorgaqi, Dritero Agolli, Petraq Risto,
Adem Zapllha, Sokrat Habilaj, Gjon Necaj,
Lida Lazaj.Vetë Nobelisti i vitit 2014-ë, Tomas Tranströmer shkruan dhe ka botuar Haiku-n, N. Jorgaqi ka guxuar të kapërcejë Haiku-n klasik dhe duke i veshur
atij harlisjet modern, duke na sjellë Haiku-n me një fytyrë të re dashurie, për vuajtjen, mallin,
pendimin, që di të lerë natyrën aktive të dashurisë. Po kështu Haiku e Lulzim Logit nga
Tropoja vinjë shumë të freskëta dhe me erën e stilit japones, përshtatur shumë
mirë, shijes shqiptare.
“Kur malli përvëlon,
rri skaj ëndrrës
babai ma bën me dorë..” figuracion filozofik
i tablove, sintezë dhe elegance befasuese. Lulëzim Logi është Zëri i Haiku-t në
veriun shqiptar.
- Mendoni se keni arritur aty ku duhet me krijimtarinë
tuaj apo kini akoma për të bërë?
Truri është qënie elektrike dhe nuk
e dimë kurrë se cfarë ngarkese, do të
marrësh të nesërmen apo mbas një kohe nga kjo që unë po shkruaj.Nuk mendoj se
kam arritur cfarë dua dhe më shumë se një shkrimtare e mirë, unë
jam një rishkruese, korrektuese e mirë dhe poezitë e librit, nuk i lë
rehat, i ndryshoj akoma. Ndjesi e cuditëshme kur sheh librin tënd shumëzohen
ngjarjet, ngrihen copa të heshtura në këmbë, që si kishe lënë kurrë të duken,
jetojnë kohën e tyre dhe ti vec se ndihesh sikur po jeton më shumë se një jetë.
Filozofi nuk është ajo që lexon, ajo që kupton e grua të bën peërcjellja e delikatesës
femërore. Dua ta përjetoj gruan ashtu si është dhe si e përfytyroj unë kudo që
e kam parë dhe nuk më shqetëson fakti i konkurimit midis grave, qoftë ky i bërë
dhe simbas vargut të gjatë të alfabetit, unë dua të jem unë, vetvetja. Edhe
Frojd e vlerëson poezinë me thënien: “Kudo që shkoj, mendoj se atje ka qenë
poezia më parë.. .”.
-Pse shkruan Reshida…?
Shkruaj, se dua të shkruaj të vërtetën, atë njerëzoren. Jeta e cdo kujt ka
momente të bukura dhe momente dëshpërimi të mëdha, të trishta, përderisa
kemi gjithmonë krah të djathtë dhe krah
të majtë. Di se jam një grua, që mendon thellë, ndonjëherë më shumë se sa dua
dhe sa duhet, kjo më duket sikur thellon mendimin dhe shkurton kohën time. Pëlqej
gjeometrinë dhe poezia thotë Gustavo
Flaubert është aq ekzakte sa edhe gjeometria. Kur mendohem shumë behem
pesimiste dhe ndaj filloj të imponoj ndjesitë e tjera, nuk e kam vështirë
kalimin nga një gjendje në një tjetër, jam qenie e adoptueshme lehtë dhe tolerante, kur arrij atë
që unë dua, atëhere bëhem optimiste. Poezia të ndryshon
jetën, përmbush shumë boshllëqe, që jeta
sjell nganjëherë. Më ka ndodhur në momente depresioni të mëdha, kur kam menduar se kam humbur rrugën komplet
dhe në cdo fund rruge, ku doja të ikja ishte mbyllur, atëhere vetëm poezia
ishte ajo, që hapte rrugë të reja dhe unë mund të zhdukesha nga trishtimi
im. Nuk kam kaluar kohë më të errët dhe
të vajtueshme, se sa kur më vdiq mamaja. Nuk e kisha menduar ikjen e saj kaq të
papërballueshme. Kam një dhimbje të madhe për mungesën e saj dhe di se që kur
ka ikur ajo më mungon një pjesë trupi, nuk di
cila dhe sa e madhe është, po mua me të
vërtetë, dicka më mungon. Njeriu është
i influencuar dhe shpjegon më mirë cdo gjë, ato që eksperimenton në mendjen e
vet, bazuar në natyrën njerëzore, duke i
lidhur me veëmendjen ndaj zgjimit emocional dhe që kthehen në fakt, ndihmuar nga sensorët shqisorë. Kam shkruar
shumë poezi për nënën, mund të bëhet një libër me vehte. Librin e shkrujata më
shumë për t’ja u dedikuar vajzave dhe t'jau lë si kujtim. Pjesa më e vështirë e librit dhe
shqetësimi im u bë ky dedikim. Dedikimi është gjëja e fundit që bën një poet.
Ai duhet të jetë shumë i sinqertë, nëse poeti nuk e beson dhe vetë, dedikimi është
i dështuar. I mbushur plot me vargje, ky libër do ishte bosh, pa ju, pjesën më
të rëndësishme, më të bukur, më të
sinqertë, të jetës sime, dy vajzave të
mia Eda dhe Valbona. Poezia është
tempulli ku unë gruaja shkoj atje, mësoj dhe lë mirësinë time. Shkruaj duke u përpjekur
t’ja hedh mëndjes sime, kur është e mërzitur.
Jeta nuk është vetëm një manifestim dashurie. Nëse shkruaj për dashurinë
shkruaj, sepse është e vetmja fe që
besoj dhe e vetmja e vërtetë. Një
dashuri është thjesht qëllim intelektual, është emocion, ndërsa seksi është instikt gjenetik, tendencë.
Poeti nuk pyetet pse është poet. Ka poetë, që kanë bërë emër dhe me një poemë,
p.sh Kulla Eifel e J.Gorotza, bën pjesë në galerinë e klasikëve të Meksikës dhe pse ka vetëm një
poemë. Nuk ngatërroj pasionin me
impulsin. Shkrimtarët e mirë gjithmonë shkruajnë dhe shkurtojnë, ata e dinq pse
shkruhet. Thjesht nuk di të marr poza në poezi..nuk kam asnjë tendencë
influence kur e shkruaj, dua të kënaqem unë para, kur ta lexoj.
Kur lexoj të tjerët rënqethem, i jetoj si të vërtetë, sa kthehem te poezia
ime, fillon vuajtja, nuk e besoj shumë. Poezia të bën intim dhe me njerëzit dhe
me veten, i thua vetes gjëra, që si ke menduar kurrë. Shkruaj për dhimbjen, e
trajtoj si mënyrën më të përkryer, për tu shprehur.
Ju
faleminderit!
Bisedoi:
Raimonda MOISIU
