Sajesat e Tomi Matos dhe nëma e Mitrush Kutelit

Petro Luarasi

 Tomi Mato dhe miqësia L.Poradeci, S.Luarasi, Dh.Pasko

Sajesat e Tomi Matos dhe nëma e Mitrush Kutelit

 Tomi Mato është një emër i famshëm jo vetëm në qytetin e Pogradecit. Ndonëse në prag të 90-tave, ky babaxhan rrezaton energji fizike e mentale, çmohet për bisedat e ëmbla dhe shakatë e kripura me hove rinore dhe trille pleqërishte, shkurt është krijues me dell ëndërrimtari, qejfli vere e korani që flladitet me vegime. Fantazia e tij e mëkuar në moshën djaloshare nga rrëzëllimat e magjishme të liqenit të Pogradecit, e ngjizur me vegimet hyjnore të Pragës së pasioneve dhe sfidave studentore, përjetoi lindjen e filizave të shpresës për demokraci dhe terrorin psiqik të sharrës diktatoriale. Në profesion i dhanë krahët e shqiponjës (në flatrimet regjisoriale të mbi 140 shfaqjeve teatrale) dhe brengën e bufit (që nuk mund të shohë dot dritën e diellit).

Kur doli në pension, Tomi Mato, i yshtur nga perspektiva e ndryshimeve demokratike, nga ekonomia e tregut dhe e xhepit, vendosi ta shpaloste personalitetin e talentin në të ashtuquajturat ‘’studime biografike’’ apo ‘’memoaristike’’ duke iu përkushtua me sy e mendje jetës së dy engjëjve pogradecarë, Lasgushit e Mitrushit. Edhe fati e përkrahu: mes miqve të qejfit e interesit, të xhanit e të namit, mes atyre që u pëlqen të koloviten rreth gotës e sahanit në lokalin ‘’Praga’’ të të birit, e gjeti edhe frymëzuesin e krijimtarisë, botuesin dhe propaganduesin e ‘’kryeveprave’’ me të cilat nuk kanë të nginjur mediat, ekspertët dhe gjindja e etur për zbulim e trillime sensacionale. Krijesa e parë (‘’Lasgushi më ka thënë ‘’, 2002) deri tani ka njohur katër rilindje me tirazhe marramendëse të sponsorizuara, ndërsa e dyta ("Kulteli, kalvari i një jete plot brenga",2013) nuk dihet se si do të çapitet.

Një vit më parë propaganda shpallte se ‘’u promovua një nga veprat e rralla dhe me një rëndësi të veçantë për letërsinë shqiptare, "Kuteli, kalvari i një jete plot brenga" i autorit të njohur Tomi Mato’’, i cili, sipas ligjëruesve akademikë, si një bletë punëtore modeste kishte mbledhur e mlatuar nektarin për mikun e tij të zemrës, Kutelin. Sipas logjikës së tyre "të dhënat e këtij libri nuk janë thjesht një përshkrim letrar, por një grumbull rrëfenjash të mara nga vetë Kuteli, i cili në raporte të një miqësie të afërt me Maton, kishte rrëfyer për kalvarin e një jete me plot peripeci".

Për një pedagoge ky libër ‘’i pasur me mendime objektive, i filtruar nga të pavërtetat, i bindshëm në konstatime, i qartë në zbulimin e anëve të padukshme ajsbergiane të Kutelit… plotëson një vakum të lënë keq të historisë së letërsisë shqiptare, letërsinë memoaristike shqiptare...Andaj libri ‘’Kuteli, kalvari i një jetë plot brenga’’ është një kontibut i madh në historinë e librave të tipit të memoareve".

Por nga media e ndërgjegjësuar mësuam se ‘’libri biografik’’ për Mitrush Kutelin i Tomi Matos ka përfunduar në gjykatë ‘’për shpifje, denigrim të figurës së Kutelit dhe keqinformim të publikut, duke sajuar dhe fantazuar në lidhje me Kutelin dhe familjen e tij, duke krijuar situata që nuk kanë lidhje me të vërtetën’’.

Kështu familja e nderuar e Dhimitri Paskos (alias Mitrush Kuteli) vijon edhe në demokraci kalvarin e kërkimit të së drejtës, në përballje me xhambazët e leverdisë së tregut dhe gjallesat shurdh-qorr- memece të klanit “E ç’u bë?-Hiçkurrgjë!‘’

Ata tek e fundit mund të pranojnë që ‘’kryevepra’’ të mos quhet ‘’biografi’’ apo ‘’memoar’’ por ‘’roman fantastiko-shkencor’’ ku shpikjet e shpifjet, me vello letrare, nuk i dënon ligji. Edhe ndonjë kritik kurajoz, i cili e quan biografinë “një përbaltje të tmerrshme të Kutelit”, do ta përqeshnin: ‘’Këtu po grabitet prona dhe jeta e njerëzve, zotrote na kërkoke kokërzën e grurit në mullar!’’

Sido që të zbatohet ligji, vegjeton edhe morali, të cilin mëkatarët do të bënin mirë ta përfillnin më tepër sepse, sikurse thotë populli, ’’ më mirë syri, sesa të të dalë nami’’, më mire të hiqet vepra dhe harxhet e gjynahqarit, sesa të të ndjekë edhe në ferr nëma e Kutelit.

Petro Luarasi

Lasgush Poradeci dhe qorrollepsja e një kronikani të dështuar

I ndërgjegjshëm për rëndësinë e çështjes, i bëj me dije opinionit publik dhe institucioneve përkatëse të shtetit shqiptar përvojën e hidhur që kanë patur me librin e Tomi Matos “Të verteta dhe të pathëna për Lasgushin” edhe familjarët e Lasgush Poradecit, por edhe të Skënder Luarasit

Vlera dhe antivlera

T’i ofrosh vatrës kulturore-letrare shqiptare krijime (sidomos kronika) të vlefshme, sipas kutit e rangut të personalitetit të Lasgush Poradecit me shokë, nuk mjafton vetëm dëshira, talenti apo fantazia e një romancieri a regjisori, qoftë edhe tematika e pasur me shumëllojshmëri skenash e personazhesh, por mbi të gjitha përjetimi real, lënda - mielli safi i bluar e i qëmtuar mirë, me sa më pak krunde (trajtesa gjysmë të vërtetash e ‘‘huazime’’ - plagjiate, thashetheme e sajesa) e me një unitet vlerash në formë dhe përmbajtje të shprehura thjesht e bukur. Për më tepër, lum ai që fati e ka përzgjedhur edhe të jetë pjesëtar në zhvillimin e ngjarjeve, edhe të shkruajë si dëshmitar për to.

Kështu dua të shpreh thelbin parimor të vlerësimit letrar, se sa për anën komerciale të çështjes, mjafton një sponsorizim i fuqishëm, një reklamim efektiv nga protektorë autoritarë dhe suksesi në treg është i garantuar: për masën e gjerë, malli kallp serviret e konsumohet menjëherë si i cilësisë ekstra.

‘‘I marrosur’’ siç jam pas temave historiko-patriotike, biografive e kronikave, shpesh edhe unë e kam shijuar mallin kallp, instikti e kureshtja më kanë sunduan motivimin për leximin e tyre dhe vetëm në fund logjika e lodhja më ka dënuar për metodën aspak selektive të përzgjedhjes së lëndës dhe për pjesëzën e jetës së shkuar dëm. Me këtë përvojë personale dëshmoj se pa mohuar arritjet në botimet cilësore, në tregun tonë letrar qarkullojnë rëndom ca palo ‘‘kronika’’, të cilat janë veçse pjella fantazish të arnuara me thashetheme, interpretime e përgojime që shprehin e mbrojnë thjesht interesa personale e klanore të mbrapshta (për të mos thënë më tepër).

Këto farë veprash që tjetërsojnë jo vetëm të vërtetën historike, por edhe vlerat e mirënjohura të personalitetit dhe rrethit shoqëror e familjar të tij, në një mjedis mediokër dinak e fjalëshumë, marrin vlerën e faktit dhe nuk është çudi që ‘‘me sponsorizim’’ të farkëtojnë opinione tabu apo të konsiderohen si dokumentim i realitetit në ndonjë CV personale, familjare, film dokumentar, studim akademik, konferencë shkencore, e pse jo edhe në ndonjë muze.

Ky fenomen bëhet veçanërisht shqetësues kur objekt ‘‘bombardimi’’ janë personalitete ‘‘enigmatikë’’, të ‘‘vetizoluar’’, për të cilët flitet shumë por njihen realisht pak. Për ata publiku ka shpesh opinione kontradiktore për shkak të propagandës apo diktatit të pushteteve apo interesit të qarqeve të caktuara.

Për këtë tematikë, nën shtytjen e disa faktorëve, po i referohem një personaliteti si poeti Lasgush Poradeci, për të cilin janë shkruar disa kronika, çoroditëse edhe për lexues të kultivuar, të njohur, mik a familjar të tij, me ‘‘sajesat’’ që, në fund të fundit, jo vetëm nuk i shkojnë për shtat, por e zbehin rëndshëm madhështinë e tij.

Këtë mendim personal detyrohem ta provoj me disa fakte, që në rrethana të tjera, për shumë arsye, nuk do t’i publikoja kurrsesi.

Reklama, shpirti i tregtisë

Para disa ditësh më ra në dorë libri voluminoz i sponsorizuar ‘‘Të vërteta e të pathëna për Lasgushin’’ me autor regjisorin veteran T. M. I apasionuar përgjithësisht pas kronikave, aq më tepër ndaj vlerës së mirëfilltë kombëtare të Lasgush Poradecit, librin e lexova me një frymë edhe për stilin e tij mjeshtëror të këndshëm, edhe për larminë e ngjarjeve, ambienteve e personazheve, aq të mirënjohura e të dashura për mua. M’u ringjall nostalgjia e viteve të rinisë, kujtimet e pushimeve verore disavjeçare buzë liqenit të Pogradecit dhe ah, mbi të gjitha, qenësia e tim eti, 25 vjet pas ndarjes nga jeta, më 1982. Ndaj, të paktën edhe për këtë ndjesi që më dhuroi ky libër normalisht duhej t’i isha mirënjohës autorit. Edhe për lexuesin e gjerë, ky libër, për nga forma e përmbajtja që ofron autori, dora vetë, si dëshmitarit okular, duhej të ishte ‘‘perlë’’ lasgushiane.

Këtë besim na e vulos që në faqe të parë vetë botuesi - gazetar i mirënjohur si skrupuloz, tek shprehet: ‘‘‘nuk duhet lejuar në asnjë mënyrë që shkarravina të ndryshme të bëjnë njohësin apo kompetentin, apo role të tjera lidhur me figurën e Lasgushit. Në këtë kuptim, libri që po i jepet në dorë lexuesit me autor T.M. (identiteti është zëvendësuar me iniciale nga P.L. për të mos i mëshuar personit, por fenomenit) ka një vlerë dokumentare, ku saktësia dhe preçizionin i episodeve është fare e papërpunuar nga ndonjë fantazi qëllimesh të mëpastajme. Tomi thotë: kështu ka ndodhur’’. Por libri i Tomit është shumë i vyer për penda të një niveli tjetër studimi dhe pasqyrimi psikoanalitik, shoqëror, politik, letrar, estetik, artistik i kambanës ‘‘Poradeci’’... sinqeriteti dhe çiltërsia e autorit, dhe për fat të mirë mungesa e një fantazie përpunuese, ose mosshfrytëzimi i saj kanë shërbyer për mirë në vërtetësinë rreth figurës së Lasgushit".

E të tjera e të tjera vlerësime që do t’i shkonin shtatit të çdo gjeniu të letrave botërore.

Vetë autori, me modesti, na thotë: ‘‘E pranoj se nuk kam qenë ndonjë mik shumë i afërt, siç i mbante Ai disa në xhepin e brendshëm të anës së majtë, po unë isha i kënaqur që më mbante në një qoshe të xhepit të vogël të pantallonave të anës së djathtë’’ dhe vijon duke na e thënë shqip e shqeto: ‘‘Po mundohem që kujtimet e mia t’i rrëfej pa gënjeshtra. Ato i kam incizuar në memorje në shkallën më të lartë të vëmendjes, dhe tani erdhi momenti të lëshoj shiritin për t’i dëgjuar bashkëqytetarët e mi shqiptarë’ Në rrëfenjat e mia do të përpiqem të zbuloj disa kënde të errëta të panjohura të karakterit, krenarisë, të vuajtjeve të tij. Do të përpiqem që nëpërmjet fjalës, dialogut, të krijoj atmosferën e vendit, kohës, dhe romantikën e ambientit’’.

Qorrollepsja e xhepit

Por ky regjisor i moshuar pogradecar (tani së fundmi iu përkujtua 80-vjetori i lindjes) që pretendon se ka qenë në një nga ‘‘xhepat e pantallonave‘‘ të Lasgushit, na del dhe njohës i sekreteve të zemrës së poetit, na merr përsipër të na përshkruajë ‘‘natyrshëm’’ e hollësisht edhe rrethin shoqëror lasgushian, ku ndër më të afërtit përmend Eqerem Çabejin, Mitrush Kutelin dhe tim atë, Skënder Luarasin. Duke përmendur këtë të fundit me emër e mbiemër, T.M. me një stil të rafinuar, shtjellon plot dublicitete e kontradiksione logjike ku ‘‘me çiltërsi’’ njëherazi edhe e lavdëron, edhe i ngjit ca mballoma lasgushiane, pa harruar të citojë fije për pe me një memorie brilante edhe ca thashetheme nga goja ‘‘e vetë’’ S.Luarasit për disa kolegë të nderuar (A ia vlen të themi për hesap të T.M. sajesat që i paskish "treguar" atij Lasgushi, ku përmendet S.Luarasi si kinse përgojues i A.Budës, I.Kadaresë e D.Agollit(‘!), me të cilët Luarasi dihet mirëfilli se kishte marrëdhënie respekti reciprok. Hajde e dëgjoji këto dëngla të dala pa doganë nga "xhepi i djathtë i pantallonave lasgushiane!")

Broçkullat e T.M. më lanë aq pa mend sa të pyes veten me dyshim: a po i referohet ky kronikan të mirënjohurit prof.Skënder Petro Luarasit apo ndonjë fantazme shekspiriane. Vërtet të paskisha qenë unë Petro, i biri i vetëm i Skënderit, personazh i Lasgush Poradecit sipas historiçkës ‘‘Hikni se na vranë’’ që i paskish treguar ai T.M.-së? Kur paskam qenë vallë "së bashku me motrat", në Pogradec atëherë kur ‘‘lejoheshin kishat’’ (d.m.th. deri më 1967) ‘‘kur na është turrur për vdekje familjarisht qeni Murro’’, dhe mbi të gjitha, cili mund të ketë qenë ky qen e bir qeni Murro-trimoshi që e paskish bërë ateistin "e mallkuar" Skënder Luarasi të shkonte të ndizte qiri në kishën e Katjelit?!

Por trutë e kokës më dhanë shenja të pakundërshtueshme se kjo histori ‘‘e treguar nga Lasgushi për T.M" është sajesë fund e krye: sepse para vitit 1967 unë mezi çapitesha rreth djepit e jo më të degdisesha deri tek Burimi i Gështenjave në Pogradec, ku të merrja leqet para Murros. Pogradecin e kam parë me sy vetëm pas vitit 1970 dhe asnjëherë nuk kam qenë atje me ndonjë nga motrat (me nënë tjetër). Gjithashtu, logjika më tha se sado i pamundur nga mendja të ketë qenë poeti Lasgush Poradeci, nuk mund të shprehte këto "zbukurime" pasaktësi apo hamendje të fandaksuri, për mikun e tij Skënder Luarasi e për më tepër t’ia tregonte për qyfyre "xhepit" T.M.( ‘!), sepse mesa e kam njohur unë e të tjerë Lasgush Poradecin, mbi të gjitha ai ishte NJERI, intelektual e mirënjohës ndaj mikut të vjetër Skënder Luarasi ndaj nuk mund të sajonte e shiste ‘‘qyfyre’’ për të, se në fund të fundit, kush vlen më tepër ‘‘një gjallesë rastësore në xhepin e vogël të pantallonave të anës së djathtë’’ apo miku i besës në thellësinë e zemrës’!

Zbukuron dhe gënjen

Për të kuptuar se qysh e tek është gatuar kjo përrallë nga e kaluara me asortimentet përkatëse të garniturës së kuzhinierit, kinse disident, më ndihmoi sentenca e tim eti "Haj vetëm gjellën e gatuar nga duar të pastra" dhe një zbulimi im rastësor, të cilin kuzhinieri T.M. e ka sajdisur e servirur me mjeshtëri në pjesën ‘‘Lasgushi, E. Çabej, S. Luarasi dhe Mitrushit".

Në këtë pjesë ai përshkruan një tjetër gaztore se "ç’i ka thënë Lasgushi" në prezencë të kushëririt të tij Todi M. për ‘‘studentin e Universitetit të Gracit Skënder Luarasi’’ (i cili dihet se ka qenë student vetëm në Universitetin e Vjenës’!) dhe se si Lasgushi përpiqej e botoi librat ‘‘Vallja e Yjeve’’ e ‘‘Ylli i zemrës’’ me ndihmën e Çabejit e Kutelit

( kjo çështje do sqarohet më tej).

Por një paragraf sensacional është diskutimi katërsh: Poradeci, Çabej, Kuteli, Luarasi mbi vlerat e veprës lasgushiane, dhe pse nuk botohet ajo sipas asaj që i paskish thënë Lasgushi ‘‘fjalë për fjalë’’ dhe T.M e shkruan më 16 prill 2005!

Këtu, shpikësi i sensacioneve T.M. zbulon veten haptazi kur përmend ‘‘mrekullinë’’ se si im atë i paska treguar Lasgushit mbi censurimin e një dedikimi të Viktor Eftimiut, drejtuar Fishtës në librin ‘‘Vallja e yjeve’’. Në të vërtetë, ky është një zbulim i rastësishëm i imi në fondin e Bibliotekës Kombëtare në vitin 1997 (15 vjet pas vdekjes së tim eti) për të cilin kam shkruar në Gazetën "Republika" më 14.11.1997)

E ç’të përmend sajesat e tjera ‘‘me gojën e Lasgush Poradecit, Skënder Luarasit’’ e miqve të tyre të nderuar, të cilat më hidhëruan për papërgjegjshmërinë e kronikanit, i cili së paku ndaj meje ka kryer një akt të dënueshëm ligjor e moral: ka përdorur shkrimin tim dhe e ka shtrembëruar me qëllim poshtërimi. Falur qoftë!

Kur lexova librin ‘‘Të vërteta e të pathëna për Lasgushin’’ m’u kujtua filmi ‘‘Zbukuroj, por nuk gënjej’’ personazhi kryesor i të cilit na shfaqej realisht si gënjeshtar, teksa titulli rrekej të bindte publikun se ai vetëm zbukuronte.

Dikujt që do të pyesë nëse ia vlen lodhja për të mbyllur gojët e botës në tregun e sensacioneve që shiten e blihen me leverdi, do t’i përgjigjesha: ‘‘Për hir të së vërtetës dhe nderit, që ua kemi borxh personaliteteve kombëtare, po! Por jo me llafe, me fakte!’’

10 vjetori i përjetësimit të Lasgush Poradecit

Llazar Gusho, poeti me pseudonim Lasgush Poradeci (1899-1987) u nda nga jeta më 12 nëntor 1987.

Në përkujtim të tij shkrova artikullin ‘‘10 vjetori i përjetësimit të Lasgush Poradecit’’ (Gazeta ‘‘Republika’’, 14.11.1997) nga po shkëpus dy fragmente:

Zbulim interesant

 Në Bibliotekën Kombëtare, duke kërkuar disa botime të hershme të poetit të mirënjohur Lasgush Poradeci, rastësisht më ra në dorë libri i tij poetik ‘‘Vallja e Yjeve’’ (skeda S51 A60) shtypur në Tipografinë Albania-Kostancë në muajin Vjeshtë e Dytë (Tetor) 1933 me përkrahjen lëndore të Shoqërisë së Studentëve Shqiptarë dhe të miqve të Bukureshtit’’ dhe ‘‘edituar nën kujdesin e M. Kutelit’’.

Në pjesën e brendshme të kapakut të librit më tërhoqi vëmendjen një shkrim me bojë jeshile që ishte shkarravitur me një laps blu dhe për më tepër i ishte ‘‘vënë kryqi’’. Kureshtja më shtyu të përpiqem të lexoj përmbajtjen e shkrimit ‘‘heretik’’, i cili bëhej akoma më i vështirë për t’u lexuar nga njollat letër-zamk-gjurma të mballosjes së censurës së dikurshme.

Që në rreshtin e parë shtanga:

‘’I nderuari At Gjergj Fishta!

Po ju dërgojmë këtë libërth të ligjëronjësit L.Poradeci, tipografuar ndë shokërinë tonë

Mbesoj se do të mbeteni i ngazëlluar

Mot e jetë i juaji

Viktor Eftimiu

Fillim i vjeshtës III

Bucurest 1933’’.

Sajesa nga libri i T.M.’’Të vërteta e të pathëna për Lasgushin’’

 ‘‘Lasgushi, E. Çabej, S. Luarasi dhe Mitrushi.

("Flet Lasgushi"): - Në këto rrethana e ndjej veten të aftë t’i përkthej vetë poezitë e mija në gjermanisht.

Kërceu me sy të zgurdulluara Paskua dhe fishkëlleu:

- I ke mëntë. Shejtani fle, ti kërkon ta zgjosh. E ke të kjartë se ti kanë hedhur në rezervë, mor t’i kanë hequr nga qarkullimi, ti kërkon të përkthesh ‘‘Vallen e Yjeve’’ dhe ‘‘Yllin e zemrës’’’

Ndërhyri furishëm Skënder Luarasi:

- Paskua e ka mirë fjalën. Haje atë kafshore buke e tulitu pranë zjarrit me Kafkën se krevati që la ky pogradecari është i lirë. Lasgush. Unë e kuptoj ty të vjen inat që Isuf Vrioni përktheu në Francë Ismail Kadarenë e Dritëro Agollin. Po të dy janë komunistë, të besuarit e partisë. Janë të imunizuar nga çdo re keqe ty të zë plumbi gropave’

Ndërhyri përsëri: Do t’ju rrëfej edhe një çudi tjetër që me siguri do çuditi, o miqtë e mi. Në bibliotekën kombëtare, duke gërmuar për të gjetur disa botime të hershme, e di çfarë gjeta’ S’e di ti, s’e dinë miqtë e mi, dëgjoni. U ngjetha. Librin tënd, ‘‘Vallja e Yjeve’’, shtypur në tipografinë shqiptare Kostancë në vjeshtën e dytë të 1933, nën kujdesin e bashkëqytetarit tënd dhe mikut tonë të madh, Mitrush Kutelit. Mbajta frymën , s’po kuptoja gjë e klitha:

- Çfarë, do të thuash me këtë, që vepra ime është futur në rezervë’’

- Prit. Dëgjo. Në kapakun prapa të librit, mbi një shkrim me bojë jeshil, ishte shkarravitur mbi një dedikim një laps blu, ishte bërë një kryq përsipër. Poshtërsia më e madhe ishte se mbi të ishte ngjitur me zamkë një letër e hollë. (Shenjë e vërtetë censure mbi librin). Si pa rreth e rrotull Luarasi vazhdoi: ‘‘E tmerrshme, e llahtarshme ishte kur lexova me monokël fjalë për fjalë këto fjalë: ‘‘I NDERUARI AT GJERGJ FISHTA! PO JU DËRGOJ KETE LIBERTH TE LIGJERONJESIT L.Poradeci. mot e jete, i juaji’’.

Viktor Eftimiu’’.

(Pyes lexuesin e nderuar: A nuk është ky ‘’zbulim” i T.M. plagjaturë e zbulimit të Petro Luarasit?)

 Skënder Luarasi dhe Lasgush Poradeci

 Përkundër tymnajës që pompon autori i librit ‘‘Të vërteta e të pathëna për Lasgushin’’, të cilit fatkeqësisht i ka rrëshqitur pena e mendja në hone të thepisur, i shtyrë nga rrethanat, detyrohem të publikoj disa fakte mbi marrëdhëniet tepër konfidenciale të Skënder Luarasit me Lasgush Poradecin.

Njohja e tyre ndodhi rastësisht kur Llazar Gusho (Lasgush Poradeci) erdhi në Vjenë, në selinë e Shoqërisë së studentëve shqiptarë ‘‘Albania’’ ku Skënder Luarasi qe kryetar dhe editor i organit të saj ‘‘Djalëria’’.

Që në takimin e parë mes tyre u mbrujt një respekt reciprok që, natyrshëm, nga geni i tyre kolonjar apo nga miqësia e hershme e baballarëve të tyre patriotë - mësues flamurtarë të gjuhës shqipe; nga ideali atdhetar e personaliteti i tyre intelektual apo thjesht nga sojllëku dhe shpirti i tyre human, lidhja u shndërrua në një unitet e dashuri vëllazërore të përjetshme.

Ishte dhjetor 1928 kur Lasgush Poradeci, i cili studionte në Universitetin e Gracit, në gjendje të mjeruar ekonomike dhe i sëmurë rëndë, me një letër i lutet ‘‘mikut të shtrenjtë’’, Skënder Luarasit, i cili studionte në Universitetin e Vjenës, ‘‘të vinte nga Vjena në Grac për ta ndihmuar’’.

Dhe Skënder Luarasi, ndonëse cilësohej kundërshtar i regjimit monarkist, shkoi në Grac dhe së bashku me Lasgushin u nisën për në Shqipëri. Rrugës, gjendja e Lasgushit u përkeqësua ndaj u kthyen prapë në Grac. Në këto kushte, Skënder Luarasi u nis i vetëm për në Shqipëri që t’u bënte thirrje intelektualëve shqiptarë të mblidhnin ndihma për të ndihmuar Lasgush Poradecin. Por, sa mbërriti në Shqipëri, rregjimi e futi në burg. Shtypi përparimtar shkruante për ngjarjen:

Përcjellja e Lasgush Poradecit

 Poeti Lasgush Poradeci u nis për në Shqipëri. Gjëndja e tij shëndetësore vazhdon të jetë e keqe.

Graz. 1 janar: Poeti Lasgush Poradeci, pas dy vjet vojtjeje, tue qenë se s’mundi të shohë as një përmirësim në shëndetin e tij, u nis dje për në atdhe, pas rekomandimeve të mjekësit universitar Profesor Heinrich di Gaspero. Lasgushi do vejë në shtëpinë e tij prindërore në Poradec, për t’i rënë pas shëndetit të tronditur. Shpresohet se ndryshimi i klimës, dieta dhe shërbimi që do të gjejë poeti pranë familjes së vet do t’ia ristabilizojnë krejt shëndetin. Gjithë studentët shqiptarë në Grac u mblodhën ta përcjellin Lasgushin. Poeti shoqërohet në këtë udhëtim prej kolegut të tij të Vjenës Skënder Luarasi, i cili mori leje nga inspektoria e studentëve ta përcjellë Lasgushin gjer në Poradec. Skënder Luarasi një nga më eminentët studentë shqiptarë, është i biri i Petro Nini Luarasit, i ati ylli të ndritur q’u doq me aq zjarr në qjellin e veteranërisë shqiptare: gjesti fisnik i studentit Skënder Luarasi na mbush me mallëngjim.

(Përcjellja e Poradecit, "Shqipëria e Re", 6 janar 1929)

 Gazeta ‘‘Zëri i Korçës’’, 15.1.1929.

Dje në mëngjes, u dërgua nën vërejtje me aeroplan në Tiranë, Skënder Luarasi, student në universitetin e Vjenës.

‘‘Shqipëria e Re’’, 3 shkurt 1929

Skënder P.Luarasi, studenti entuziast i Vjenës, q’ish nisur për të shoqëruar Lasgushin në Poradec, masi poeti u kthye prapë në Grac, vazhdoi vetë udhëtimin dhe arriti në Korçë. Atje autoritetet e zunë dhe e dërguan nën vërejtje, me aeroplan në Tiranë.

Si shpjegohet kjo sjellje e autoriteteve të Korçës’

Gazeta "Shqipëria e Re’’, 14 prill 1929

Në Shqipëri simpathia e përgjithshme për vjershëtorin Lasgush Poradeci sa vjen po shtohet. Nga të gjitha anët ndihmat rrjedhin pa kursim. Shenja të mira se zumë të çmojmë artin

Kujdesi i Skënder Luarasit, por edhe i miqve të tjerë të Lasgushit, ishte i vazhdueshëm siç tregohet në letrën e mëposhtme që Lasgush Poradeci i dërgon Luarasit:

 Lasgush Poradeci

Grac, 29.1.1930

I dashur Skënder,

K.P. (kartë postalen, shën. i P.L.) t’ënde të dashur me datë 24.1.1930 e mora. Pse bëhesh merak e më flet ashtu’

I shtrenjtë shok Skënder, të lutem të vish sa më shpejt këtu në Grac që të shkojmë në Shqipëri, se mua më s’ka kush të më bëjë shërbim, ashtu siç e kërkon sëmundja ime. Shtëpisë këtu iu mërzita dhe më s’po më durojnë dot.

Telefonomë urgjentisht!

Adresa: Lazgush, Klosterëiegs 74 parterre

Graz

Skënder Luarasi e ndihmoi Lasgush Poradecin edhe financiarisht, me të holla në një nga periudhat më të vështira, kur vetë atij ia kishte prerë bursën regjimi monarkist, në vitin 1929. Me ato pak para që ia dërgonte i vëllai Dhimitri nga Amerika, ai ndau hallin me poetin në mjerim. Sakrifica e tyre ishte reciproke, meqë edhe Lasgushi, kur Skënderi qe në nevojë, për t’i kthyer borxhin, shiti një nga pronat e babait të tij.

Grac, 30/XII. 29

Skënder Luarasit, Universitat Wien, Austri

I dashur Skënder

‘Kush pyet, kush çan kokën për gjendjen t’ime shëndetësore, për gjendjen t’ime financiare’ Asnjeri, përveç meje vetë! Ah, dhe vetëm ti, i dashur shok, u mundove dhe bëre një detyrë të ëmbël kundrejt një njeriu që vuan. U mundova dhe unë të të përshëndet sot sa mund. Si do ngjajë nesër, si do ngjajë pasnesër, kjo varet prej vetëdijes s’ime, prej vetëdijes s’ate...

Një fakt të panjohur përbën nxitja, interesimi i vazhdueshëm, përkrahja dhe ndihma e drejtpërdrejtë që dha Skënder Luarasi për botimin e veprave të Lasgush Poradecit ‘‘Vallja e Yjeve’’ dhe ‘‘Ylli i zemrës’’. Rrethanat dhe përpjekjet e tij në terren, për të gjetur burime financiare, bazën materiale dhe botuesin e përshtatshëm, njohja për këtë çështje dhe kontaktet me Mitrush Kutelin në Rumani etj. na zbulohen qartazi në letrat e mëposhtme.

 Tiranë, 2.XI.30

I dashur Lasgush,

Po mbushet sot java që kurse kam ardhur përmes Poradecit këtu në Tiranë. Me gjithë atë që kam dashur, si pas porosisë me telefon, të qëndroj me ty, kjo gjë qe e pamundur. Jo vetëm se koha qe e keqe fort, po shoferi kishte frikë se, duke qëndruar, mos e gjobitnin që kishte 5 njerëz në një automobil, i cili merrte ligjërisht vetëm katër.

Po t’i lemë mënjanë excusez- moi-të, se e di që nuk je as jam i këtyre. Pyetja është kur ke për të ardhur në Tiranë, për të shkuar në Austri’ Të lutem ndë qënsh akoma në Pogradec, mos harro të vish në Tiranë më parë se të nisesh për në Grac.

Puna e botimit të librës nuk duhet të mbetet zvarrë. Sille aty dhe un do të përpiqem që të botohet përpara Janarit, ndë qoftë se do ta kesh mbaruar këtë muaj kopiimin e manuskriptevet. Nga Paskoja akoma nuk kam marrë ndonjë letër ‘ po ti’ (Shënim P. L. Flitet për veprën e Lasgush Poradeci ‘‘Vallja e Yjeve’’,që u botua në vitin 1933, në Bukuresht, nën kujdesin e Dhimitër Paskos, alias Mitrush Kuteli)

Pllaka e "Këngës pleqërishte" nuk gjendej për ta dërguar, as baullën nuk ta bleva dot se s’kisha të holla.

Të lutem përgjigjmu sapo të marrësh këtë letër.

Të dërgon të fala, Skënder Luarasi

(Letrat e rralla të Lasgushit, Republika 4.4.2004, f.11)

Poradec 17 shtator 1936

Zotit Skënder Luarasi, Profesor i gjermanishtes në Liceun frëng, Korçë(‘)

I dashur Skënder

S’munda të të shkruaj më parë, nga shkaku se kam qenë (dhe jam) shumë i zënë; siç ta dhashë fjalën, po përgatit volumin me poezitë e mbaruara më 1924, të cilat (mea culpa!) s’i kam përmbledhur nga moskujdesja. Ti Skënder ma qite shpirtin këto dy vjetët e fundit që t’i mbledh, t’i mbledh’Nga ana ime të falem nderit për kujdesjen që më rrëfen si dhe për mundimet e mëdha që ke bërë duke kërkuar një editor, duke ‘‘lypur’’ të holla’Ke të drejtë . Po puna është e vështirë: poezitë duhen mbledhur nër gazeta dhe revista të ndryshme të mërgimit, ku gjinden të përhapura, pastaj duhen rishikuar, duhen ndrequr’ Ja ky është shkaku i vonesës sime. Duke u përgjigjur mi sa i the zotit Dh.P.Pasko dhe mi ç’më telefonove drejt për drejt këtu, po të pyes: gjete editor, apo shtypja do të bëhet me të holla (që ku këto të holla’) ‘‘private’’’ (Shënim P.L. Flitet për veprën e Lasgush Poradecit "Ylli i Zemrës", e botuar në vitin 1937, në Bukuresht, nën kujdesin e Mitrush Kutelit, alias Mitrush Kuteli)

‘Sa për të ardhur në Korçë, tashi s’mund; s’kam të holla. S’kam marrë bursën për dy muaj e 17 ditë. Në e marça do të vij

Të ngjatjeton me dashuri

Yti Lasgush

P. S. Për festivalin dansant që dhatë aty më parë, të dërgova me anën e Zotit Dh.P.Pasko midis të tjerave dhe poezinë ‘‘Ri me shëndet’’, siç më urdhërove në telefon. Ta dërgova të prerë nga revista ‘‘Dialëria’’ e Vjenës. Me qenë që s’kam tjetër kopje, të lutem të m’a këthesh prapë një orë e më parë’ Unë për t’iu përgjigjur kërkesës s’ate, të dërgova kopjen e vetëme që kisha, pasi ti m’i kërkoje poezitë për ‘‘nesër’’, dhe unë s’kisha kohë ta shkruaj përsëri; automobili për në Korçë s’priste. Kopjet e poezive të tjera i shkrojti zoti Dhimitër P.Pasko, unë duke mos mundur të punoj, nga shkaku i së nxehtës së madhe.

Lasgushi është bërë i përjetshëm...

 "Miqësia mes Skënder Luarasit e Lasgush Poradeci, edhe pas çlirimit të vendit nga fashizmi, nuk u dobësua, por u forcua më tepër. Përballë dallkaukëve dhe shpifësve që kërkonin t’u bënin varrin intelektualëve të vërtetë, ata ruajtën miqësinë dhe dinjitetin. Mjafton të kujtohet qëndrimi i përbashkët demaskues ndaj puthadorëve e lakenjve të diktaturës (disa prej të cilëve sot kanë paturpësinë të qëndrojnë në podiume e t’i thurin himne miqësisë me Lasgushin e ish-viktimat e tyre).

Vërtet Skënder Luarasi e Lasgush Poradeci takoheshin rrallë e kurdoherë të survejuar nga spiunët, por bisedat e veprimet e tyre ishin një sfidë e hapur ndaj diktaturës.

Kur një herë Petraq Kolevica, miku dhe studiuesi i Lasgush Poradecit, e pyeti Skënder Luarasin se ç’mendonte për këtë poet, ai iu përgjigj:

‘‘Kur isha i ri, bota thoshin: ‘‘Po vdes, po vdes Lasgushi. Tani që është plak thonë: ‘‘More, po rron, po rron Lasgushi! Ndërsa mua më duket se Lasgushi është bërë i përjetshëm...’’

Ndërsa Maria, e bija e Lasgushit më ka thënë se kur e pyesnin të atin se ç’mendonte për S. Luarasin ai shprehej::

"Skënder Luarasi është shumë patriot, shumë demokrat, shumë liridashës, shumë i sinqertë, shumë guximtar, dhe (si pasojë) shumë sherrxhi. Por disa citues ‘‘intelektualë’’ nuk dihet përse fjalën në kllapa ‘‘si pasojë’’ e kanë hequr nga ky përcaktim(‘!)

Miqësia e tyre rezistoi e u konsolidua më tej edhe në vitet e egra të diktaturës.

Letër drejtuar Skënder Luarasit, shef i degës së Anglishtes në UT.

I dashur dhe i adhuruar shok,

Mbesa ime, Roza Prifti, mori bursë për Doktoreshë, po meqë s’e ka për zemrë të bëhet mjeke, dëshëron të marrë anglishten. Për këtë punë ka ardhur me nipin tim (djalin e motrës sime) ta ndryshojë degën. Mbesoj se do ta ndihmosh jashtëzakonisht. Të shënoj vetëm kaq:

Motra ime (Zografina Gusho) më ka mbajtur në krah, kur isha foshnjë dhe më mbajti prapë kur u sëmura rëndë në Austri, për të cilën sëmundje ti, shok i dashur dhe i shtrenjtë i dhe kushtrimin botës shqiptare me anë të shtypit.

Me falenderime dhe mirënjohje që përpara,

Të fala,Yti Lasgushi

Poradec, 12 gusht 1965

Zotit Skënder Luarasi, Instituti i Shkencave, Tiranë

Pogradec, 27 Qershor 1952

I dashur Skënder, Mëso se t’u rezervua dhoma, duke filluar që prej datës 27 qershor, është me dy krevate (sepse me 1 krevat nuk ka hoteli). Për fat të keq nuk ka asnjë dhomë të lirë nga ana e liqenit, janë të gjitha të okupuara. Lirohet vetëm një dhomë nga ana e liqenit (këtë mund të ta rezervojmë) po kjo është me tre krevate (jo me dy). Po ti eja, vendosu në atë dhomën me 2 krevate dhe ne do të mundohemi, të bëjmë si të bëjmë, dhe të ta shkëmbejmë me një dhomë nga ana e liqenit (në u liroftë ndonjëra jashtëzakonisht). Të jemi të kënaqur që po na rezervonet dhe kjo me 2 krevate, sepse dhe kjo është e rezervuar për pionerët, po Kalua (djali i motrës time) më tha se ‘‘për hatrin tënd, dajo Lasgush, do t’ia rezervoj Skënderit, të cilin unë e njoh’’, dhe le të vijë njëherë të zërë dhomën në atë datë (27 qershor) pa pastaj do bëjmë si të bëjmë, dhe mund t’i shkëmbejmë një dhomë me dy krevate nga liqeni, le të vijë pa do bëjmë si do bëjmë. Prandaj, ti Skënder mos u dëshpëro dhe dërgoje zonjën se ajo do të jetë si në shtëpi të saj; Kalua më tha se nuk lejohet me fëmijë sivjet, se hoteli s’është për familje me fëmijë e me zhurmë, kështu është rregulli i hotelit. Unë i thashë: ‘‘Tashi, o nipçe, unë e hapa gojën e ta thashë, sepse, po ta dinja këtë rregullore, nuk e turpëronja veten të t’u them, dhe si ti të më lesh mua me gojë hapur (d.m.th pa përgjigje pozitive). Ay më tha pastaj: ‘‘Urdhëro, o dajo, të pijmë në kopsht një birrë’’.

Unë i thashë: ‘‘S’dua birrë, sepse kam merak për dhomën’’.

Ay më tha: ‘‘Ç’ke merak ti dajo, puna e dhomës ka mbaruar’’. Pastaj pimë nga një birrë. Kalua iku se kish punë, ardhi vëllai m’i madh (ky rri në shtëpi t’ime me familinë këtu në Pogradec). Me të vëllanë, Mitin, ndenjëm pimë raki, se ay më ftoi për raki me meze e peshk. I thashë dhe Mitit për muhabetin e dhomës që pata me Kalon. Miti më tha: ‘‘Ç’e loth gojën dy herë, dajo, dajua një herë urdhëron, dhe nipolli i thotë peqer, puna e dhomës ka mbaruar’’.

Prandaj, mos ki hiç merak Skënder, për dhomën, ajo është rezervuar për ty më 27 qershor. T’i rrëfeva këto dy muhabete që pata me të dy nipërit për dhomën, që t’i dish hollësisht dhe të mos kesh asnjë dyshim për dhomën.

I dashur Skënder, të lutem të më dërgosh me zonjën tënde një termometër dhome, të cilën e harrova në shtëpi time, ku kam lënë të më ruajë shtëpinë zotin Loni Zguri, nëpunës në Tenis-Klub (ku është tenis-klubi). Të lutem shumë lodhu dhe ecë në shtëpinë time, merre termometrin prej Lonit. Ay është në shtëpi përdita në orët pas drekës (prej orës 1,1/2 ose 3 gjer në orën 4, ose 4,1/2). Lutem që termometri të mbahet në vend të butë që të mos thyhet udhës, sepse s’gjendet termometër në asnjë vend. Të lutem, mos harro të më dërgosh termometrin. Termometrin e harrova në dhomën e fjetjes, për mi dërrasën që është në kokë të krevatit.

Me kaq të përqafoj me dashuri, Lasgushi.

P. S. Edhe Zonja, mirë se të vijë, sepse për çdo nevojë dhe lehtësirë, jemi gati si unë si nipërit e mij (6 në numër) si farefisi jonë.

Të lutem, i dashur Skënder, mos harro të më sjellësh termometrin (për të cilin kam nevojë absolute)

Nderimet e mia të çquara Zonjës dhe mirë se të na vish në qytet.

Shënim me rëndësi: Trokiti në derë Lonit me forcë dhe shumë herë, gjersa të dëgjohet nga trokitja se ay zakonisht ri shtrirë në ato orë (2-4) trokit fortë.

 Zotit Skënder Luarasi, Instituti i Shkencave, Tiranë

Pogradec, 27 Qershor 1952

I dashur Skënder

Sot mora telegramin tënd të dashur. Dhoma rri e rezervuar gjer më 1 korrik, siç më telegrafove. Të lutem, me çelësin që do të të sjellë prej meje Marija Paluca (Marija Kraja) ecë përnjëherësh në minutë në shtëpi time edhe, bashkë me zotin Loni Zguri (i cili rri në shtëpi time) hapni me atë çelës derën e dhomës s’ime të punës edhe nxirni macen, e cila po ngorth brenda në atë dhomë (sepse e kemi haruar brenda). Si ta nxjerrësh macen, mbylle përsëri dhomën, merre çelësin me vete, edhe sillma çelësin bashkë me termometrin kur të vish.

Shënim: a) Mos harro të sjellësh termometrin

b) Mos harro të sjellësh çelësin

Shumë Të Fala Të Dërgon dhe Ju Pret Përdita me gëzim,

Yti Lasgushi.

I botojmë këto letra e shënime të shkurtra konfidenciale vetëm e vetëm për të shprehur mirëfilli lidhjen mes Skënder Luarasit e Lasgush Poradecit, që nuk mund ta fshehë asnjë ‘‘xhep’’ spekulanti, asnjë shtrembërim mendjengushti apo shpifje dashakeqi.

 Ajo qe dhe mbetet miqësi e përjetshme e shpirtrave të tyre të amëshuar.

(Fragmentet jane shkeputur nga shkrimi Petro S. Luarasi, Lasgush Poradeci dhe qorrollepsja e një kronikani të dështuar : "10 vjetori i përjetësimit të Lasgush Poradecit" , Ndryshe, Nr. 307, 18 maj, 2007, f. 10 – 11)

Petro Luarasi

 Artikull i panjohur i Skënder Luarasit për Lasgush Poradecin

Një ditë fatlume vajza e Lasgush Poradecit, Marija, më tregoi një letër që i ati ia pat dërguar Mitrush Kutelit. Atje bëhej fjalë për një artikull të panjohur të Skënder Luarasit mbi Lasgushin, të botuar në gazetën "Laboremus" .

Letrën po e botoj me lejen e të nderuarës Marije Poradeci:

M. Llazar S.Gusho

Klosterëiesgasse 74

Graz Austria

Graz 12.12.1932

Dimitrie Pasko

Bukuresht

I dashur Mitrush,

Mbesoj t’a kesh marrë k.p. të 1 Dhjetorit ku të shkruaja se poezitë do të t’i dërgoj më vonë. Disa poezi tashi (me qenë që jam prapë i zënë) do t’i gjesh të riprodhuara prej së përkohshmes ‘‘Laboremus’’ ( VIII, 16 Tiranë, Gusht, 1932, f.5-8) në skicën e Skënder Luarasit: ‘‘Lasgush Poradeci -Vija themeltare’’. Janë (natyrisht, si të gjitha gjer më sot) me shumë gabime (54) po unë i ndreqa dhe i bëra të sakta.

Skënder Luarasi e ka shkruar në këto rrethana:: ‘’Kur isha në Tiranë më 1930, drejtori i shkollës teknike Mr. Fultz më ftoi të mbaj një konferencë dhe Skënderi me këtë rast bëri një studim të shkurtër mbi mua për në shtyp. Studimi s’u botua dot nga shkaku i largimit të Skënderit pas artikullit që shtypi kundër librës ‘‘Neuland Albania’’ (pak kohë më parë Skënderi kish ‘‘tronditur’’, me gjith atë mënyrë zyrtarët ministerialë me artikullin e tij të guximshëm mbi Themistokli Gërmenjin). Majin e shkuar erdhi redaktori i ‘‘Laboremus’’-it në librarinë ‘‘Argus’’ ku unë gjindesha rastësisht dhe, me një karnet në dorë, më kërkoi një interviu literar mbi veprën time për atë revistë. Redaktorin unë s’e njihja, por i thashë thjesht dhe drejtpërdrejtë të më ndjejë se jam i shtrënguar ta refuzoj, duke mos qenë poezija objekt parade publike po fshehtësi e përbrendëshme e zemrës. Në atë çast u shfaq papritur Skënderi në librari, dhe zuri të bisedojë anglisht me ‘‘intervistonjësin’’ tim, i premtoi, duket, ‘‘gjësend’’’( as njëri as tjetri s’më bënë fjalë kur u ndanë prej meje, mbi çështjen e biseduar). Pastaj administrata e ‘‘Laboremus’’-it më dërgoi në Pogradec (Gushtin e shkuar ) numurin e mësipërm të revistës. Skica e 1932-së është siç duket me disa shtesa dhe jashtëlënie, pothuajse ajo e 1930-tës. Eshtë lënë jashtë, poezia gjermanisht që më kish dërguar Richard Pichler-i në Poradec, 1929. Më 1930 Skënderi e kish përkthyer anglisht ( sepse studimi destinohej për Shkollën Teknike të Tiranës) po tashti e paska hequr fare. (Artikulli s’ka nënshkrim, që të duket si nga ana e gjithë Institutit).

Në paraditen e burgosjes Skënderi më dha një kopje të studimit dhe me ekspresivitetin e hekurt të fytyrës së tij - trashëgimtar heroik i heroit Petro Nini Luarasi -, më urdhëroj: ‘‘Lasgush! Dërgoje për shtyp, se më del nga zemra’’( sikur ç’gjë s’i del nga zemra Skëndos’), ‘‘pa mua në burg le të më farmakosin!!’’

Pastaj iu konfiskuan dorëshkrimet etc.

Unë ‘‘urdhërin’’ nuk ia përmbusha, sepse ku më linte vetëdija të bëj luks literature në kohë që shoku i dhemshur tretej në burg’’

 Të puth me dhembje Llazari

Duke u bazuar në letrën e mësipërme arrita të identifikoj në revistën ‘‘Laboremus’’ nr. 16, gusht 1932, faqe 5,6. artikullin ‘’Lasgush Poradeci - Vija themeltare’’ me autor anonim Skënder Luarasin. Komentin ia lej lexuesit e studjuesve më të ngeshëm.

(Skënder Luarasi)

‘’Lasgush Poradeci - Vija themeltare’’

Vjet e kishim Lasgush Poradecin midis nesh, si mysafir të shkollës Teknike duke qenë të lumtur që mundëm ta njohim për së afërmi vjershëtorin djaloshar të kombit tonë. Veçanërisht na u shtua gëzimi, kësaj vere, duke e parë përsëri të kthyer prej vendit të studimeve me shëndet të mirë dhe studime të absolvuara. Për Institutin tonë, mbi të cilin Lasgushi ka patur përherë - që të përdorim vetë fjalët e tij: "një admirim heshtës", - vizita e " krijonjësit" t’artist sever të gjeneratave të reja shqiptare është një eveniment kultural me rëndësi. Sepse emri i poetit pushton sot zemrat e një kombi të tërë, duke filluar prej momentit prej të cilit u duk për së pari, se fryma e një arti të ri po fryn e po zotëron pa pandehur truallin e republikës së letrave shqiptare.

E bëmë zakon ta quajmë Lazgushin një poet të ri. Por, vallë kush mund ta marrë me mend se pëpjekjet letrare t’autorit "Këngës Pleqërisht" kanë një gjenezë prej 10 vjetoresh? Kush ka njohje, se "Kruan" e tij- këtë debut gazmor- Lazgushi e shkroi më 1912, me rastin e ndreqjes nga ana e një mirëbërësi vendës? Se më 1914, si liceist, ai botonte vjershën "Filozofi" në revistën "Enciklopedia" të shkruar dhe të drejtuar prej tij nën pseudonimin H. Hidoro? Se dy vjet më vonë, në vjeshtën e 1916-ës, linte në duart e një miku letrar nga Korça të thellën dhe tronditësen "Oh, vanë fletët!..." , strofat e para të së cilës projektojnë konsepsionin e lartë filozofik- kryemendimin e KËNGËS SË MALLIT PËRJETËSISHT RIGJENERONJËS- si një ‘’leading motive’’ (motiv udhëheqës) dhe me një DHËMBJE e me një dëshirë kundër fatit e cila vihet re në gjithë veprën poetike të Lazgushit.

" Oh vanë fletët e në zi ra

Si mot për mot vjeshtori pyll:

me zinë e kohës çel dëshira:

dëshirat çelur-gazi mbyll...

Përtej nga i qënieve si nuar!

Dhe lark për jetën-helmori gaz!

Dhe jo:- Ah, malli q’u pat shuar

Lind e rilin m’i ndritur pas’"

Këtë koncepsion të projektuar aq shpejt, poeti e fikson definitivisht pas 6 vjetësh, më 1922, në indrotuksionin (hyrjen) e "Valles së Yjve" i cili koncetron argumentin rreth të cilit zhvillohet ky poem i madhërishëm.

Vjershat hijerënda, të cilat mezi sot, ne kohën e fundit, thuren përqark kryes së vjershëtorit posi një aureolë martiri në përmbushjen e Destinit të vet, janë shtypur e rishtypur në variante të ndryshme midis vjeshtës të vitit 1921 dhe vjeshtës 1924. Tri janë fytyrat më reprezetantive të poezisë shqiptare në tërë fuqinë e fjalës, secili një ekspresion bindës i gjeniut të vet.

Fishta rrëfeu, se gjuha shqipe ka fuqi; Prendushi rrëfeu se gjuha shqipe ka një mësim; Lasgushi rrëfeu se gjuha shqipe ka thellësi. Thellësia e ndjenjës dhe e mendimit, e shprehur me një stil të ri, zgjuarsisht original, i cili trupëzon të fshehtën e pa imitueshme të harmonisë lasgushiane është karakteristika qëndrore e gjithë veprës së tij. Kudo, na obsedon konteplacioni symvrejtur i greminave të saj të pafundëshme. Këtë e takojmë (sikundër një njohësi të mirë pati shkruar mbi cilësinë e vjershave të këtij poeti) në "Vallën e qiellit", me drithmën brendërisht fshehtësiplote të procesit divin të inspirimit poetik ("Rri mbështetem në tryezë") në "Vallen e dherit" me misticizmin e rëndë të muzikës kombëtare, akordet e paperceptueshme të së cilës ngrihen solemnisht nga fundi i zemrës për të rënë prapë mu në fundin e saj ("Kënga pleqërishte"); në "Vallen e yjve", me intuicionin e lartë të këngës së mallit përjetësisht rigjeneronjës, i cili përshkon dhe aktivon posi një impuls kosmogonik gjithë qënien njerëzore (" Rri me shëndet", "Resurrectio", "Vallja e yjve"); "Në vallen e përjetësisë" me realizimin e simbolit final të ekzistencës ("Aeternitas"); në "Vallen e vdekjes", me mposhtjen e Elementit dhe me triumfimin e përjetësisë ("Lundra dhe flamuri"). I pajosur me këto virtute poetike të pakontentuara që mbajnë me vete vulën e gjeniut, Lasgush Poradeci na paraqitet si një poet modern në tërë kuptimin e fjalës, ka mision të stolisi vjershën shqiptare me krijimin e një arti të ri, të pasurojë letraturën me reflektimin e një koncepcioni original, mburimi i së cilit është mburimi i kombit të vet.

(Artikull anonim i Skëndër Luarasit, në revistën "Laboremus" nr: 16, gusht 1932, faqe 5,6. )