Sotir Athanasiu
Kësisoj
me atë ndjenjë tronditëse për dashurinë ndaj francezes, u kthye në
kabinë, ku heshtja absolute e gjumit të vapës që sundonte gjithë vargun e
këtyre kuvlive pushuese, jo vetëm e grishte, por edhe e detyronte atë.
Poeti, ndryshe nga fizikania, që e dashuronte, si çdo femër vetëm me
zemër, ai e vlerësonte si të zbritur nga Qiejt. Dhe s’gabohej aspak: Në
krye të herës dashuroi Francën dhe gjuhën e saj si kult. Më pas,
përparimi gjatë të mësuarit e ktheu në ideal. Dhe, sa më pranë i qasej
kësaj drite, si mjegullnajë, aq më fort merrte formë e shquheshin
konturet e një perëndeshe. Aq më shumë rritej edhe adhurimi për të si
kult.
Kish gjetur, kështu dhe qe zhytur i tëri në një rrjedhshmëri të re
jetësore. Ky ndërkëmbim dhe kjo tjetërsueshmëri gjallimi i kish
ndryshuar jo vetëm qëllimin në përdorshmërinë e saj, por edhe gjithë
ngrehinën e tij shpirtërore, po ashtu. Hovëzimi në rritje nga dita në
ditë, këtë burim kishte, natyrisht. Si ndriçimi, shkëlqimin e tij
vazhdimisht shfaq.
Dhe kjo qe plotësisht e njëmendtë me atë që s’i kujtohej se cili
skulptor në lashtësi, me përfytyrim ngriti shtatoren e një femre të
bukur, kur e përfundoi e kuptonte se qe dashuruar aq fort pas saj sa
gdhihej e ngrysej pa harruar, për një çast, t’i lutej Zotit ta bënte të
vërtetë atë. T'i jepte jetë. Dhe, siç e kemi cekur pak në krye të këtij
libri, lutja e tij në fund bindi fuqiplotin dhe ajo statujë u shndërrua
në një grua prej mishi e gjaku. Në këto ujëra notonte dhe poeti ynë.
Prandaj Zoti i zbriti në Adriatik një franceze, e cila plotësonte, me
gjasë, tiparet e skalitura të idhullit të tij. Jo për të qeshur, jo dhe
aq e rrallë si dhe jo edhe e pangjarë, ajo që ai, çdo mëngjes, kur hapte
librin e gjuhës, në fillim me shaka e më pas me seriozitet të plotë, do
të thoshte: - Hajde, e dashur! Më ndihmo të mësoj anatominë tënde. Si
funksionojnë gjërat tek ti?
Ose: -Të pëlqen përkëdhelja që u bëj lakimeve të emrave? Po zgjedhimit
të foljeve?
Apo: -Të lutem mos më shaj për intonimin? Se kjo qe një nga gjërat bazë
që pëlqeja tek ti, e dashur. Mos më tall në qoftë se për mua tingëllimi
ishte shkaku që unë ktheva kryet për të parë sytë e tu. Qe ky bukurzanor
që më bëri të magjepsem në vështrimin tënd yllësor. E di, jam më se i
ndërgjegjshëm se kur të kem mësuar të gjitha të fshehtat e lejueshme të
tua, do të kem kuptuar se kam zbuluar një univers të ri. Ashtu siç jam i
bindur se kjo ndërmarrje për mua nuk është aspak një aventurë
sharlatanësh e batakçinjsh, kur nxjerrin nga goja shprehje ngrehalucësh
për të treguar “kulturë” që vetëm e tillë s’mund të jetë.
Për mua, e dashur, kjo nismë është mision. Nuk më beson? Për shpirt të
dy prindërve që dhanë jetën në ngritjen e një shkolle. Pra, për
kulturën. Për atë që kërkoj unë të marr nga ti.
Ky meditim e shoqëronte edhe atë ditë, tek ndiente të shihte përmbushjen
e ëndrrës së tij.
Se mendonte e fliste vetëm frëngjisht.
Kësisoj, teksa po e kapiste gjumi, mbërriti të ndizte
ajërftohësen, e cila freskonte të gjithë atë dhomëzë dhe
zhurma e njëtrajtshme, që zakonisht kthehet në mërzi,
atë, përkundrazi, e nanuriste si të qe buzë një përroi.
Ishte ky, që do të shndërrohej dalëngadalë në
shumësi rrëkesh e do të rridhte e guronte, duke kaluar
vështirësi të ndryshme në kërleshjet me degë, shkurre,
për t’u përfshirë në një lumë të rrjedhshëm, i cili do të
përfundonte në një liqenth. Por edhe këtu u desh të futet
në nëntokë për të dalë një pjesë e tij si burim.
Saktësisht, në fillim e pa veten si goja e mermertë,
skalitur për atë burim, që shushurit ujin e freskët të
filtruar nga shtresat e nëntruallit të atij rrëzë-mali si te
kasollja e Luan Majlindit.
Uji ishte kristal dhe në vaskën e tij, goxha të madhe,
dukeshin guaska si ato të detit.
Dhe poeti, që herë ishte gurra dhe herë njeriu, i cili
qëmtonte thesaret e saj, i mblidhte me përzgjedhje ato,
që t’ia dhuronte të zbriturës nga Qiejt, Julietës. Por
kjo paska ardhur edhe me dikë tjetër, që po i thoshte:
Bonzhu! Bonzhu, mësjë!
Ishte ende në gjumë, tek dëgjonte, së pari zërin e
butë të Julietës e më pas të së ëmës, të cilën ende s’po e
dallonte. Veçse ishte po ai zë, nga i cili i kishte mbetur ajo
pakënaqësia e fillimit, ku brenda tij dhe pas bukurisë së
frazës, fshihej, njëherazi, qortimi.
Gjithsesi, fjala Bonzhu: kësaj here, e dalë nga goja e
kësaj zonje, tregonte fisnikëri e pse të mos e pranonte,
edhe kujdes.
Kaq duhej që ai të zgjohej dhe të hidhej përpjetë.
Gjithçka që kishte të bënte me pakënaqësinë qe zhdukur
nga kujtesa, vetëm nga bukurtingëllimi i këtij zëri.
Përgjithmonë.
Ai kishte një amanet për të dorëzuar. Dhe kjo
mjaftonte për të. Se ia kishte premtuar Luanit. Ky, pas
disa çastesh, me vagullinë e këtij portreti i kishte dhënë
fund jetës së tij. Shpënia e amanetit në duart përkatëse, do t’ia
shtonte dritën në udhën e gjatë drejt pavdekësisë së Luanit dhe pamja e
poetit, jo vetëm që do të nuratohej, por ajo do të vishej me koracën
simbolike për mbajtjen e fjalës së dhënë.
Dhe rasti kish ardhur, ashtu, befasisht, siç di të vijë ai dhe i gjen të
papërgatitur edhe njerëz që kanë ‘pirë detin’ dhe s’kapërdijnë dot një
rrëke.
Dikush po trokiste, por atij i ngjante se kishte punë me një poçe për
t’ia dorëzuar një vegështari. U ngrit ndenjur, me mëndje i fiksuar
gjetiu: -Kam vetëm një poçe me margaritarë për ta dorëzuar, por asnjëra
nga ju s’është e pajisur me kulluese.
Dukej që fliste nëpër gjumë dhe ndiqte tragën e një ëndrre. Lavdi Zotit,
gjuha e folur ishte shqip. Po kush po trokiste në “portën” e hapur pas
perdes-rrjetë e shtyrë tej?
Për komshinjtë e kabinave qenë vetëm dy zonja franceze. Atyre, që për
çastin s’kishin qëlluar jashtë kabinave të tyre dhe s’ua kishte ‘parë
syri’, ua kishte ndier hunda. Se rrobat e tyre kundërmonin aromë gruaje,
të cilën e ndihmonte edhe një fllad i lehtë, si për ta bërë më joshëse
dukurinë, a më përthithës polenin e zonjave.
Veç kësaj, vogëlushja e kthinës fqinjë të poetit, Marcela, s’reshtte së
thirruri si në lojërat fëmijërore, sylla- mbylla, me refrenin “mos hap,
mos hap”. Se ajo donte ta befasonte me të papriturën e ardhjes së këtyre
tetave të huaja. Pyetja e tyre, me nojma dhe më pas, shqiptimi i
fjalëve: Ku është xhaxhi ‘ekzakt’?, bëri që vogëlushja, të kuptojë se
çfarë kërkonin ato dhe vogëlushja, nën përkthesën mikluese ‘mos hap’...
t’i shpinte francezet në kabinën e tij.
Të huajat ishin një zonjë e një zonjushë.
Për lexuesin tonë, kuptohet se ishte zonja Marsejezë
me të bijën, zonjushën e ëmbël, Julietë. Marsejeza kishte veshur një
fustan dekolte, bojëqielli me ca ngjyra, ose degëza të bardha, që nisnin
nga lart për t’u sfumuar poshtë. Në sup kishte hedhur një shportë si
dantellë, në formë kove me ngjyrë kashte. Ndryshe ishte e bija, zonjusha
Julietë. Ajo kish veshur një bluzë me ngjyrë të bardhë, me tirande, që i
binte deri në kërthizë e cila mbetej zbuluar. Gjithashtu, një palë
pantallona xhinse me thekë. Në sup kish hedhur dylbitë e vogla. Të dyja
kishin mbathur pantofla. Zonja Marsejezë i kishte ortopedike, ngjyrë
bezhë, ndërsa zonjusha Julietë, të sheshta, bojëqielli dhe me gisht.
Julieta e kuptoi se truri i tij ende flinte, ashtu siç edhe ia rrokte
mendja dhe për shkakun e ... ‘rraskapitjes’. Arsye kjo e qëndrueshme e
tejet e kapshme edhe nga lexuesi ynë i vëmendshëm, prandaj u nda te kana
me ujë, mbi trapez. Me buzëqeshjen e saj lojcake dhe nën vështrimin
kureshtar të vogëlushes Marcelë, si për të provuar se ‘heroi’ i saj
kishte zgjedhur kohën më të papërshtatshme për të pushuar, njomi
pëllëmbën dhe e lagu në fytyrë.
Vogëlushes i mbeti në gojë refreni ‘mos hap’, dhe ia plasi gazit.
Poeti hapi sytë dhe dalloi ‘mjeshtren e stërpikjes’.
-Prapë ti?! - tha sërish në shqip dhe u befasua që
perdja ishte mënjanuar tërësisht, gjë që tregonte se
“porta” ishte katërcipërisht e hapur.
Për të s’qe befasues vetëm fakti që francezja ia kish
gjetur kthinën e tij modeste, vetëm me ato pak gjëra që
ai vetë i kish shpjeguar për komshinjtë në të majtë e në të
djathtë e, sidomos, për vogëlushen Marcelë, por ardhja
e së ëmës e habiste dhe mrekullonte njëkohësisht. Ndaj
u ngrit dhe, s’mbërriti të fliste frëngjisht e të përsëriste
pyetjen mikluese: “prapë ti?”, se dëgjoi vogëlushen që
tha:
-Xhaxhi Ekzakt, këto tetat franceze trokitën te parmakët e
kabinës sonë dhe unë u dola përpara dhe i solla tek ti. Se edhe ato ta
thoshin emrin “Xhaxhi Ekzakt”, megjithëse janë teta për vete.
Poeti si dhe të tjerët e pranishëm, qeshën.
Ai u shpjegoi të porsaardhurave me një kënaqësi
dyfishe, se në njëfarë mënyre për këtë ‘mblesëri’, a
‘kumbari’ ishte vogëlushja Marcelë.
-Por unë, - nisi vajza me ton ankues, - nuk desha që
ato të të lagnin se dhe babait tim nuk i pëlqen kjo gjë...
Poeti e përkëdheli Marcelën. Ai ishte me mbathje
plazhi, që ngjasonin me pantallona të shkurtra.
Kështu, përmes të qeshurave, doli në parakthinë dhe u
përshëndet me to.
Marsejezës i zgjati dorën, ia mori të sajën dhe ia
puthi. Me Julietën s’dinte ç’të bënte. Prandaj i zgjati edhe
asaj dorën, por ajo, me një lëvizje lojcake, duke bërë një
hap në drejtim të tij, e puthi lehtë në buzë, si të donte
t’i thoshte tjetër gjë veç dashurisë. A, si t’i kujtonte se
vetëm një orë kish kaluar nga ndarja e tyre dhe ajo
ndiente mall. Po mamaja që pret me vite diçka nga burri
i saj? “Ja ngutja që e solla atë.” Dhe poeti do ta kuptonte
edhe me simbolet e veta. Po ta pyesje atë çast, ai do të
thoshte: brimat në veshët e kësaj zonje kanë dekada të
hapura. Ato presin të varen vëthët e ndritur, që ka jeta
e kësajbotshme, apo kopsat e zeza të dëshpërimit në
udhëtimin tek tjetra, e përtejmja dhe e pakthyeshmja?
Prandaj, poeti, u hutua dhe më shumë sesa e gëzoi
kjo puthje që vinte pas paralajmërimit të vogëlushes
Marcela: “mos hap!”... ‘mos hap’, e shushati atë.
Dhe pikërisht në këtë vjegë u kap ai për të shkarkuar
tensionin e rritur nga... një puthje. Kësisoj, kur poeti ua
përktheu damave fjalët e miturakes, nuk harroi të thotë
edhe emrin e saj: Marcela. Atëherë, Marsejeza e mori
atë në duar dhe e puthi ëmbëlsisht. Pranë tavolinës ishte vetëm
një karrige. Komshiu, në krahun e majtë, e ngriti menjëherë sipër
kangjellave ndarëse një ndenjëse dhe kur u përgatit edhe për të dytën, u
treguan më të shpejta tri ‘buallicat’ për të afruar dy kashtoret e
veta. Ky u prek nga gatishmëria e tyre e beftë dhe nga hutimi, tha në
frëngjisht: Mersi madmazelë! - dhe kur e kuptoi, shtoi me sinqeritet:
-Më falni, vajza, por gjesti juaj fisnik meritonte edhe një falënderim
disi të veçantë. Gjithsesi, me shqipen, faleminderit, s’ka të krahasuar.
- Ju jam shumë mirënjohës.
‘Buallicat’ nuk folën. Në vend të tyre ndërhyri tiranasja e kabinës
ngjitur me to: -Far gjoje, or çun... Far gjoje!
Tri buallicat’ qeshën me shpërthim. Tiranasja vazhdoi:
-Vërej punën tina e sajdisi ato damat e Parisit. Se ajo e
reja qenka si sapuni venus i kyçun në arkë e fort po të
vika anës. Moma jote, vetëm në filma i ka pa e kaq afër,
asiherë. Dhe, fale momën të ta them edhe një llaf, se dro
s’më bi mo siraja.
Poeti e pa me vëmendje, por edhe i buzëqeshur. Ai e
merrte me mend, pak a shumë se ku do të dilte ajo grua
e pranueshme me dialektin e saj, deri në tepri, se ishte e
sinqertë:
-Siç ia sheh syni momës, e siç ma do edhe zemra, se
qenka si llokum, ajo e reja, fort po u tundka me ty. T’i
paska ngul sytë e më duket se s’ka ardhë kot na si koti,
me momën e vet, qi edhe kjo nuk po më duket kundra.
Se e di si shkoni?! Si fiku me arrën, a si arra me palën.
Shpërthyen të qeshurat se në këtë ‘pritje’ s’ishin të
pranishëm vetëm pushuesit e kthinave të afërta, por
edhe ata të përtejmit.
Kurioziteti, tek ne shqiptarët përhapet mbase më
shpejt dhe më gicilues se poleni i këtyre damave të
Francës.
Poeti ndodhej në pozitën e furrxhiut. Përpara kishte zjarrin e oxhakut
dhe prapa kureshtinë e njerëzve, që e prisnin si bukën qëndrimin e tij.
Gjithsesi duhej ushqyer ajo:
-Këshilla jote, mom’, ka fisnikërinë e flokut tuaj të argjendtë, mom’.
Prandaj edhe syu juaj, më parë ka pikasur me..., parandjenjë atë që unë e
quaj se i kam hyrë një pune nga e cila s’kam aspak ndër mend ta le në
mes. Dhe ne do të shtonim: Kurrsesi të hiqte dorë.
Poeti, ndërkaq, shtoi: - Edhe diçka tjetër, mom’: Syni juaj s’ka gabu.
Se momë e bijë janë. Por puna me gocën pret për një orë të mirë e të
gëzuar, pasi të kenë kalu sahatin e lig që ato mezi e presin të
përballen.
-Mos ia dhëntë Zoti as hasmit, o çun! - tha e moshuara tiranase dhe,
fill mbas saj, u dëgjua zëri i këngëtarit të dehur, që si të këndonte
një copëz nga ariet e operave, ku ai kishte interpretuar, citoi fjalët e
Hygoit, por me vokalisimo dhe frëngjisht:
“Turmë e madhe, njerëz të vegjël: hio-la-la. Për të vazhduar më pas, si
te “Figaro”:
“Njerëz të ve-gjël, njerëz të ve-gjël, njerëz të ve-gjël, hio-la-la...
hio-la-la, hio-la-la”
Qe heshtje, ose u bë e tillë nga zëri i tenorit dhe ndërsa të gjithë e
menduan se ishte një nga ato këngët e tij të mallit për skenën e
braktisur, damat e bashkë me to, poeti, kuptuan se ku drejtoheshin
shigjetat e tij dhe vunë buzën në gaz, në pamundësi të shpërthenin
ëmbëlsinë e mjaltit të këtij pickimi si nga bleta e jo nga grerëza, që
vinte në të tërën si buqetë lulesh mbi tryezë.
Pas një pauze, tenori, nën melodinë e “Rigoletos” do të thoshte kësaj
here në shqip:
-Shpër-ndahu-ni, o nje-rëz të mi-rë, shpër-ndahuni! Përsëritja që i
bënte fjalës ‘shpërndahuni’ gjithsesi e
dha efektin e vet.
Të ardhurit nga kabinat e largëta, ose kalimtarët e rastit u spostuan në
det e më kureshtarët, nën çadrat e braktisura në rërë.
Kurse komshinjtë, edhe këta të tërhequr në kabinat e tyre, por me një
qetësi të plotë, si spektatorët në një dramë, me veshët e ngrehur, se
kurioziteti e vapa kërkonin flladitje. Njëra me informacion e tjetra me
ujë. Të dyja: freskinë. Ndërsa te zonja Marsejezë një hijezim linte të
nëpërdukej meraku plotësisht i lexueshëm që paralajmëronte lot. Se
vështrimi flet edhe kur goja nuk hapet. Aq më pak gjuha e shndërruar në
një copë dru. Kurrsesi mendja përherë e ngritur në fiksim. Ky tjetërsim
fliste mbi gjithçka edhe pse me fjalë s’thoshte asgjë.
-Më gëzon fakti, që e gjetët kthinën time modeste,
‘Xhulio’, - dhe poeti, kësaj here, ia ndërroi emrin Julietës,
asaj që momës tiranase iu duk se ‘fort po tundej’. Por ai
kishte shkak, disi të largët në kohë: për t’i kujtuar, në
njëfarë mënyre copëzën nga intimiteti i bisedave të tyre
tri dekada më parë, midis prindërve të saj.
Përshtypja qe e menjëhershme.
Marsejezës iu drodh buza e iu njomën sytë. Qe
kontakti i parë ky, me një njeri, i cili të bindte se ishte
takuar me Luanin, burrin e saj. Ndërsa, vetë Xhulio, e
kishte kaluar këtë çast tejet të trishtë. Poeti, për ta zbutur
ca pikëllimin, shpotiti:
-Zonjë! Më vjen mirë që erdhët, por më çudit kthimi
juaj i beftë nga Kalaja e Krujës. Mos ndofta ju dolën
përpara turqit, që s’dinin nga shkonin se i ndiqte nga pas
Skënderbeu?
Qëllimit iu mbërrit. Marsejeza fshiu lotët me cepin e
shamisë dhe buzëqeshi.
-Në të vërtetë, diçka e tillë ndodhi. Por ata s’i ndiqte
Skënderbeu dhe as ishin turq. Të rinj shqiptarë, që
ndesheshin me forcat e rendit, se nuk lejoheshin të kalonin atë
pikë si qytezë, që më dukej se quhej ‘Varri’.
-Ju kuptova, zonjë. Jeni sprapsur në vendin e quajtur
“Vorë”, - tha poeti. Dhe buzëqeshi pak, se kjo franceze
pohonte në këtë ‘lapsus’, një të vërtetë të pamohueshme.
I gjithë vendi qe kthyer në një gropë të madhe për këdo.
Por sidomos për të rinjtë, qe bërë fare e padurueshme:
Ferr... ose varr!
Ky duhej të ishte shkaku, që gjysmat e kabinave qenë
boshatisur. Po, ende, dikush, nga ngutja s’kishte denjuar
të shkonte as për të marrë paret e çelësit. Kish mbyllur
portën dhe e kish flakur kyçin në rërë.
Qenë, me sa duket, orët e para të “revoltës së madhe”.
Sidoqoftë, poetit i pëlqente që bisedën ta bënte në një
rrafsh sa më personal, gjithsesi.
-Kabinën si e gjetët? - iu drejtua Xhulios, jo gjithaq
nga kërshëria, sesa për të shmangur rrjedhën.
-Të ndoqa me dylbi sa u ktheve nga deti. Por më vlejti
edhe përshkrimi që më kishe bërë. Sidomos komshija e
vogël, Marcela, që të thoshte “Xhaxhi ekzakt”.
Poetin e befasoi e gjitha kjo, por sidomos ndjekja me
dylbi. Ai ngriti baluket, siç bënte zakonisht, kur donte
të tërhiqte vëmendjen e tjetrit, tek ato, që të mos shihte
vetullat e tij të ndera përpjetë nga befasimi dhe habia. Por
qe i vonuar. Se ajo e kapi këtë gjest si gjuetari dhelprën e
cila bën kinse fle, por bishtin e ka mbi kotecin e pulave.
Rolin e dhelprës ai s’e luante dot. Prandaj buzëqeshi
kur i shkoi nëpër mend ky krahasim.
Ndërkaq Xhulio iu drejtua Marcelës, që ishte ende në
prehrin e zonjës Marsejezë. Ia bëri me nojma, ashti siç
edhe pak më parë, e kish pyetur duke thënë në shqip: Ku
është ‘xhaxhi ekzakti’?
Vogëlushja bëri me gisht nga poeti. ‘Ky’, - tha.
-Dhe ju u mrekulluat nga shpejtësia me të cilën gjetët
kthinën?
