e enjte, tetor 06, 2011

GJAKU I LULEVE



Agim Mato

Tanket derdhin gjakun e luleve.

Gjakun e lulekëmborës me gjuhëzën e saj të prerë,
të luledeleve që sapo kanë ngritur kokën me
                   ndrojtje,
të lules “Mos më prek” (që mizorisht e prekën),
të trëndafilave, manushaqes, tulipanit, vjollcës,
                                                                       mimozës,
gjakun e të gjitha ngjyrave dhe spektrit të dritës
që bien pre e rrapëllimës së hekurt të zinxhirëve.


Dhe unë e dëgjoj rënkimin e barit,
tufën e zogjve  shtegëtarë që vijnë nga larg dhe
                                                              mërgojnë sërish
        të tromaksur,
valën që ngjiret duke të folur,
zebelinat e reve që lundrojnë indiferente mbi
                                                                        kokat tona,
muzgun që ulet nëpër stola si një i verbër me
                                                                        qindarkat e
                                                                  yjeve  të tij,
Katerin e Radës që rrëmbehet në bazën detare
                                                                            atje tej.

Papritur firasin kalimtarët,
firasin vajzat e reja që me pëshpërimat dhe
 sekretet e
                                                   tyre  mbushnin ajrin.

Dëgjoj  tytat e gjata të tankeve që godasin dyert
 e bankave
si kryedashët para portave të qyteteve mesjetare.
                                                           
Mijëra sy të  trishtuar  prapa  dritareve përplasin
     qepallat
si diafragma aparatesh fotografikë.

Si për ironi zinxhiri i florinjtë i dritës atje tej
kopsit gjoksin e ditës.Po kush
do të kopsisë  dhimbjen e nënave  që do të vijë si
         një  ulurimë e thekëshme
                                                  e Kanalit të Otrantos?
Ç tragjedi bëhet gati në kaltërsinë verbuese të     Jonit?

Tanket derdhin gjakun e luleve.

Shtrirë përtokë simetria e zëmbakëve,
algjebra e lulishteve,
gjeometria e trotuareve,
htrirë përtokë shteti.
Sarandë, 1997

SHPIRT I  ZBRAZUR

Një zë i rremë, një këngë e rreme, fallco më
                                                                        mundon.
Si mund ta xhvesh lëkurën e fjalëve të kota?
Eci si në ca plazhe të shkretë hëne.
Nuk më gëzon dita, as deti i kallaisur,
as bisedat akademike për artin.
që më zhduket nën këmbë
si një gjarpër i trembur.

Te porta e gurtë e dimrit, mbuluar me gjethet
                                                                        e vdekura,
                                    përpëlitet një zog, një zemër.
1988

BUNACA

Mbi rërën që ka zbutur deti
në muzg ne endemi gjer vonë.
Gjithçka që rrotull na ze syri
e gjejmë në ujë me kokën poshtë.

Si të përmbysura anijet,
qyteti  thellë si në humnerë.
Nuk e di, e dashur, pse na stepi
ky det i heshtur me mistere.

Asnjë rrudhë mbi të, për be,
asnjë klithje pulëbardhe,
në cep të qiellit veç një re
si aerostat qëndron e varur.

Dhe ti papritur  të ze frika,
mos vallë dhe deti vdes?
Si kartolinë të ngjan natyra
në albumin që u zverdh.

Një shurdhëri, një boshësi,
sikur të shkelnim përmbi hënë,
ku vetëm emrin kanë detet
se bark’ i tyre tharë ka qenë;

Sikur qyteti me anijet,
që para syve tanë shfaqet,
të jetë thjesht si një mirazh
i ardhur që nga tokë e largët.

Sakaq detin tej e mban
e çan si plug një motoskaf,
zhubraviten pasqyrimet
po valët bjenë në gjumë prapë.

Më kot dhe ti i zbath sandalet
dhe ujin rreh tani me këmbë,
plogështisë së këtij vigani
inati yt nuk ka ç’i bën.

Do shkojë bunaca. Ajo re
aty në cep si e pa faj,
s’është çudi që brenda vetes
djepin e stuhisë të mbajë.

Dhe do të shohësh se si era
me mijra plugje dallgë do ngrerë
dhe deti që ti do kaq shumë
sërish do zgjohet me poterë
Limjon, 1988

NJËMBËDHJETA

Gazi i policisë angullin në të përpjetata.

Mbyllen dyert e avllive,
tromaksen pulat nëpër kotece
dhe nënat u pëshpërisin fëmijëve:
“Erdhi njëmbëdhjeta!”
Kush e ka rradhën?
Cili nga baballarët do të lerë mistrinë mbi murin
          me llaçin  e njomë,
do të lerë poezinë e sapo nisur,
ditarin e klasës me emrin e çdo fëmije,
cilit prej baballarëve do t’i bjerë nga dora
             epruveta
sikur t’i bjerë analiza e fundit që i bën atdheut të
tij  në jerm?
“Erdhi njëmbëdhjeta!”

Mursia, Alikua, Dhivri, Markati
Ja njohin së largu erën kësaj bishe,
teksa një ulërimë e shurdhër u ngelet në gurmaze,
si brënda një akuariumi ulërima e peshqëve nga
                                                                                kalimi
                                                                     i një maceje.

Rrugicat, të përpjetat e të tatëpjetat e kalldrëmeve
gulçojnë teksa përcjellin  jehonën si rrokullisja  e
                                                 trallisur  e  një orteku.

Njëmbëdhjeta – shifra e një miti të zi
të ngritur me vite të panumërta burgu.

Shkruar në Sarandë: pa vit, pa kohë, gjithmonë brënda meje.

TROFTA

Na  çuan të vizitonim rezervatin e madh të rritjes
   së troftës,
në një orë mësimi “Të njohim vendlindjen”

Rezervati i troftës – dhjetra e qindra vaska prej
                                                                                betoni
ku peshqit prisnin ushqimin e fabrikuar
në orën e saktë sipas reflekseve,
sipas recepturave dhe racioneve të kalkuluara
gjersa të arrinin peshën dhe gjatësinë për tregjet.

Rrija prapa të tjerëve
duke parë veten në vezullimin e hutuar të qenieve
që përplaseshin në paretet e ngushta prej  betoni.
Sa syresh binin të trullosura në përpjekjen
për ta kaluar
cakun e vendosur nga fati,
sa syresh, më shikonin me sytë e skuqura që brënda
       ujit
                                                        si brënda ca hekurave
                                                                     të padukëshme.
Rrija mbrapa të mos e degjoja zerin e  specialistit 
                                                                        teksa    mburrej
me shkencën e krijimit të këtyre kolonive të bindura
dhe ëndërroja troftën e lirë të lumenjëve malorë që 
                                          çan në të kundërtën e rrjedhës 
                                              së katarakteve të vrullshëm,
duke përqeshur që larg këto qenie mjerane.

Habitesha me ata që mbanin shënime rrotull siluetës së një zootekniku,
 pa e marrë me mend se ne vet
ishim
qenie  që rriteshim
në vaskat absurde
të një doktrine.

Limjon
1979 - 2011
NE TË PAGOJËT

Ata na censuronin gjuhën
dhe na përplasnin para hundëve dyert e redaksive.

Ata bënin shkrime festive, vjersha festive, jetë festive
dhe shkelnin mbi gjuhët tona të prera,
mbi librat tona që i hiqnin nga libraritë, bibliotekat
dhe i kthenin sërish në brumë.

Po çuditërisht, kur ra gongu i lirive,
partitë e para liberale mbanin firmat e tyre.
Sarandë, 1993

ODE FËMIJËRIE PËR DETIN

Jemi ende fëmijtë e tu të përjetshëm,
shtangur para magjive jonike,
të shurdhuar nga thirrjet në korr të pulëbardhave
    mbi kokat tona,
nga këmbëngulja e cicërimave të spurdhjkëve,
fëmijë bredharakë, të humbur thellë nëpër të fshehtat
 e gjireve
       të vetmuar,
atje ku pëllumbat e egër ngrenë foletë e tyre
nëpër të çarat e shkëmbinjëve gëlqerorë.


Dallgë të shkumbëzuara
lajnë e shplajnë me një pastërti verbuese
mademet prej mermeri të brigjeve të tua
dhe zalli zhaurin si një rrëmet i bardhë vezësh të
                                                                             lëshuara
                                                      nga gjallesat detare,
si një masë brilantesh vezulluese.

Drita fosforeshente e horizontit
herë herë paralajmëron stuhitë
Dhe shkulmi gërryen funddetin, duke nxjerrë në
                                                                                    breg
                                                              bashkë me algat
                                            amfora anijesh të mbytura,
statuja fatndjellëse detarësh që s’patën fat.

Vetëm në mëngjes, pasi shkulmet zmbrapsen,
del metereologu plak,
me duart që zbon pulëbardhat
dhe hypën në shkallën
 e drunjtë për te aparatet e tij. Tund kokën e thinjur
       dhe flokët e tij të gjata
ngjajnë si një erëmatës i përpiktë.

Dalim edhe ne tek mbeturinat që nxjerr nata dhe
     shkulmi,
atje ku deti na flet me mijëra zëra,
ku muret antikë ngrihen nga uji
si nga thellësi e shekujve.

Parfumi i myshqeve detare shpërthen
Sa herë shkelim  mbi leshterikët e buzëdetit,
mbi shtresat e guackave që kërcasin nën këmbët tona                                                                            
 të  zbathura.
Para nesh - shkretëtira ujore të pafundme,
duna të ngadalta valësh hapmëdha
si pasqyra lëvizëse.


Gjithë ditën fjalosemi me detin
dhe pulëbardhat e limanit.
Grepat e fillove tona të peshkimit
Ngecin nën ujë dhe ne zhytemi
të shpleksim të shkuarën e anijeve të mbytura.


Kur na merr uria,ushqehemi me iriqë,
me gaforet që i zemë nëpër shkëmbinj,
duke harruar  nënat që na kërkojnë të merakosura.

Nuk u afrohemi shtëpive gjersa drita thyhet si një
                                                                                kristal
dhe vë përpara kopetë e muzgjeve,
ndërsa një hënë jonike del në të linjta e përpirë nga
                                                                  një zjarr i kaltër
përmes ndriçimit mineral të yjeve.

Ullinjtë e hirtë të shpateve kullosin si kuajt
Dhe fari me acetilen në mes të gjiut
Na kujton kandilet mbi kondizmat e shtëpive.

Heshturazi, vonë, nëpër errësirën e dhomës,
shkojmë e shtrihemi pranë nënave tona
dhe bëjmë sikur s’e ndjejmë
qortimin e frymëmarrjes së tyre
gjersa në brigjet e gjumit
zhurmon deti dhe na zgjuan.
Limjon, 1974 – 2011

LIRI

Veç për ty shikonim udhës
Se mos shfaqeshe që larg
Siç u shfaqet përmes detit
burrave anijembytur
tokë e dashur e shpëtimit.

Ne Moisiu s’na premtoi
Rrugë të qetë e pa mundime.
Po u nisëm edhe çamë
Shkretëtirën e harrimit,
shkuam përmes labirintesh,
u rropatëm në humnera
edhe rrugën nuk e lamë,
shpresën tonë nuk e braktisëm,
se një ditë, pas dyzetë vitesh,
krejt të plakur e të thinjur
para Teje do të mbrrinim.

Krejt të plakur e të thinjur,
Do të mbrrinim para Teje.
Gojëkyçur, të hutuar,
sepse më nuk e kuptonim
ishe Ti apo vegimet
që fanepseshin nga lodhja.

Mbi një pirg vitesh të humbur
Ngelëm, s’ecëm dot më tutje,
se papritur kish mbaruar
gjithë kuptimi i sakrificës.

Se papritur vuajtjet tona
ishin vlera që krijuam,
ishin druri i kryqëzimit
brënda nesh i shenjtëruar.

I MUROSUR

Me dhjetra vjet jam rropatur
buzë lumit të harresës,
Urën e Poezisë ndërtoja
të më lidhte me njerëzit.


Ditë e natë, i vetëm, ngrija
gurët e rëndë të fjalëve,
që nga themelet, zhytur në kohra,
deri tek qemeret e këmbarëve.


Rropamë e fjalëve që binin
shurdhonte lumin thellë,
cili mister, brenda natës,
e shembte  në humnera?

Cili mister punën time
e zhdukte kaq papritur?
Dhe rrija netëve i pagjumë,
si alkimist i thinjur.

Vinin nga larg burokratë e hafije
me skica, parime, metoda,
kujdes, se gabon dhe një fije
dhe ura të shembet te koka.

Vinin nga larg kontrollorë,
më bënin inventarin,
kaq krahasime, kaq similituda,
çdo rresht pa shpirt e masnin.


Dhe çdo kritik me marifet
më prishte orientimin,
që mos ta gjeja kurrë nordin,
që mos ta kapja kurrë fillin.

Po erdhi pranë një bard i moçëm
me torbë mitesh mbi shpinë:
“Ti duhet t’i fshehësh mejtet e punës,
metaforën, sinonimin, mistrinë.

Ti duhet t’ua fshehësh kuptimin
vargjeve të tua, fjalëve,
që gurët e rëndë, hafijet,
mos t’i shembin poshtë valëve.”


Që Urë e Poezisë të mbajë
mbi lumin e llahtarisur,
ti duhet veten të murosësh,
në murin që ke stisur.

Mos harro se  Urën e Artës,
ata që e ndërtuan,
nuk ishin njerëz dosido
po ustallarë të shquar.

Dhe që të mbante punë e tyre
duhej shpirti brënda,
prandaj dhe lindi sakrifica
si një kurban i rëndë.”

Kështu dhe veten e murosa,
në brëndësi të fjalëve,
që shpirti im të lidhte gurët,
dhe fanepsjen e mesazheve.

Limjon, 1974 – 2011

QYTETI I DHIVE

Në qytetin e rrallë, tufa me ujq
shetisin sipas marrëveshjes turistike;
aparatet, që shkrepin orë e çast,
mbushen me egzotikën e dhive.

Të mahnitur ujqit admirojnë sheshet,
kecat paqësorë që lodrojnë nëpër parqe:
-  Ju lumtë, dhi, për kaq përparime
arritur në ekonomi e në arte.

Dhitë shoqëruese, s’u zenë besë veshëve
që ujqit po u mburrin traditën.
Vërtet po shuhet armiqësi e përjetëshme?
Vërtet po çlirohemi nga kompleksi i frikës?

Mikëpritëset dhi me takat e larta
dhe me gëzofin elegant, fluror,
s’u lodhën së shëtituri vizitorët,
gjersa i çuan te një grup skulpturor.

Tre heronj, tre keca prej bronxi,
lartohen me poza fitimtari
dhe një ujk, i mundur në mes tyre,
i damkosur, i nxirrë nga zjarri.

Mysafirët vlerësuan frymën liridashëse
zgjuarsinë e brezit të ri të kecave,
dhe përmendën të drejtat, liritë,
në epokën e bashkëjetesës së specieve.

“Duhet ta realizojmë pa dhimbje
vëllazërimin e ujqërve me dhitë,
Të ngremë komisione, që urrejtjen,
ta heqim nga tekstet e historisë.”

Këto tha më i madhi i ujqërve në banket,
të shtruar më së miri,  me karrota e banane,
dhe shtoi me habi: “A s’e shihni dhe vet
se tashmë ne jemi vegjetarianë?”

SHLLAFARI

A ke qenë në Shllafari? A ke qenë në atë ishull
të largët të Utopisë?


Gjithë vitin në Shllafari bredhin udhëve
derkucë të pjekur me nga një thikë e pirunë të ngulur
                                                                                  në kofshë
dhe një pjatë ari të varur në bisht.
Në qiell fluturojnë rosa, pata, mëllenja, thëllëza  e
                                                                     fazanë të pjekur.
Atje s’ka gurë e shkëmbenj
sepse vendin e tyre e kanë zënë
format e djathit kaçkavall e djathit të bardhë fetë.
Në të dy anët e rrugës
janë ngritur gjerdhe me mure petullash e ëmbëlsirash. 
Vetëm  se duhet të ruhesh nga sherbeti
         që të mos rrëshqasësh.

Burimet me verë  gurgullojë e të bëjnë shend e verë.

Shatrivanet flakin në ajër wisky-n qelibar. 
Qejfllinjë hidhen lakuriq dhe ata që s’dinë not
 ngrenë qafat nga sipërfaqja e lëngët dhe bërtasin: “Meze!”  -  që të mos mbyten.

Akulloret janë si Plaku i Vitit të Ri prej bore.  

Në vend të gjetheve pemët rritin kartmonedha
 e mund t’i mbledhësh duke i shkundur.
Shumë ngelen e kalben përtokë
sepse askush nuk përkulet nga përtesa.

Që të arrish në Shllafari
duhet të shfletosh ca qitapë të mëdhenj e të pyesësh
                                                qatipin e verbër aty pranë
                          të të tregojë rrugën,
duhet të dëgjosh memecin
dhe të nisesh bashkë me ulokun.