Aty nga vjen poezia

(rreth ciklit poetik tw Leon Z. Lekajt, “Eklips”)

Fatmir Terziu

Michael Longley, poet dhe kritik letrar shprehet nw njw nga analizat e tij se “nwse unw e di se nga ku vjen poezia, unw do tw shkoj ta gjej atje ku wshtw ajo”. Ndwrsa njw autore tjetwr e mirwnjohur Emily Dckinson shton pwr poezinw e saj se wshtw “njw rrethnajw qw pason shtwpinw. Unw gjendem akoma e pwrskuqur nw mendjen time”. Tw dy kwto pwrcaktime tw pwrzgjedhura tw cojnw nw mwnyrw imagjinare nw atw qw poezia sot duhet tw jetw. Impulsi pwrreth poezisw zakonisht mund tw rreket si formw e tensionit, heshtjes, lidhjeve, kwputjeve, midis dickaje qw ngacmon autorin tw fokusohet, rreth dickaje qw rwndom shikohet, rreth dickaje qw bwn sens, pra mer kuptim dhe mw tepwr rreth gjwrave qw na bwjnw tw shpwtojmw nga njw situatw nw njw tjetwr. Kwto janw disa nga gjetjet nw fakt qw provohen nw krijimtarinw e Leon Z. Lekajt. “Eklips” prezanton nw gjuhwn e tij poetike, tensionin qw dergjet nw subjektin e tij, edhe kur ai wshtw njw subject qw pwrshkon anwt e horizontit, edhe kur ai wshtw ndarje, vit i pwrcaktuar, apo dicka tjetwr, apo edhe mw shumw njw detaj subjekti i ‘luftws’ sw brendshme. Autori shkruan pwr subjektin e tij, porn w tw njwjtwn kohw ai wshtw i kujdeshwm nw njohjen e lidhjeve me subjektin e tij. Dhe kwtu natyrshwm duket qartw ajo qw e frymwzon atw. Nw mjaft nga poezitw e tij prova e rezonancws sw lidhjeve poet-subjekt duket e plotw dhe kwsissoj autori kapwrcen nw njw nivel tw prekshwm e tw dwshirueshwm tw poezisw. Kjo e bwn poezinw e tij tw interferojw me lexuesin, qw nw kwtw rast mw krijon njw ndjenjw njohjeje tw hershme me botwn e poetit. Natyrshwm nuk jam mbikwnaqur me kuriozitetin e poezisw as nga kwnaqwsia e anekdotave qw janw shfrytwsuar nw kwto poezi tw vwllimit tw Lekajt, por nga njw mori elemwntwsh tw tjerw qw lidhen me skajoren poetike. Kwtu fjala e analistit Ted Hughes vjen nw ndihmw: “shkrimi poetik rreth gjwrave qw mw sw shumti shqetwsojnw poetin e bwn skajoren poetike, pra pwrzgjedhjen midis gjwrave qw autori shpreh kuriozitetin dhe gjwrave qw janw thellwsisht pjesw e jetws sw tij, mw prekwse”. Autori natyrshwm nuk i shkon kwtyre pwrzgjedhjeve deri nw fund dhe kwshtu ai mjeshtwrisht mwnjanon ato gjwra qw ndodhin nw jetwn e tij, duke i dhwnw mw shumw argument gjwrave qw ndodhin dhe kanw pwr tw ndodhur si pjesw e hapwsirws ku jetojmw. Poezia “Pas njw mungese” wshtw pikwrisht njw lloj monolog i heshtur me hapwsirwn, ku rolin e pemwve e kryen njw vetw e paracaktuar dhe autori nw vetwn e parw vetwm nwnkupton anwt poetike tw fjalws komunikuese.
Poezia e Lekajt nuk wshtw njw pwrshkrim i njw ndodhie. Ai shkruan rreth rrwnies, eklipsit apo edhe diferencws, por kuptohet se ideja e tij wshtw njw magazinim i madh prej vitesh qw e lidh me tw sotmen dhe e gatuan mjeshtwrisht pwr tw ardhmen. Nw fakt duhet thwnw mw shkoqur. Njw ironi nuk wshtw njw poezi. Njw anekdotw nuk wshtw njw krijim poetik. Nuk wshtw poezi njw qw vetwm krijohet e ngjan me poezitw e tjera. Kwshtu tw gjithw ata qw kanw mbushur listat sot dhe derdhin mijwra lekw pwr tw botuar poezi, patjetwr duhet tw kuptojnw nga thelbi i poezisw sw Lekajt, nga motivi i saj.
Poema e Lekajt wshtw njw bashkwbisedim i shkruar me tw gjitha poezitw, dhe nw qoftwse talentwt duan tw kujtojnw atw qw Alberto Manguel ka thwnw pwr kwtw natyrshwm fjala e tij: “njw akaunt perfekt i eksperiencws sekrete tw poetit pwr botwn” duhet kuptuar mw saktw si njw lidhje me botwn poetike tw autorit nw kwrkim tw kesaj perfekte.
Njw lloj imazhi krijohet nw mendjen e lexuesit nw arsyen e leximit tw poezisw sw Lekajt. Poezia e tij krijon njw figurw tw qartw, dhe shpesh nw disa poezi ajo duket e mjaftueshme pwr tw kuptuar rolin e saj. Tek poezia “P E R Ë N D I M” leximi i poezisw wshtw njw lidhje dyfishe e imazheve qw prodhohen e sigurohen nw mendjen tonw nwpwrmjet dizajnit tw fjalws nw imazh:
“U kris pa zhurmë dita
Dhe në prehër të muzgut ra
Zbehur ndriçimit në ikje
Si një e moshuar
Që pret çastin e mbramë
Përtyp copëza hapësire
në piktakime të kuqërremta qiejsh.”

Pas kwsaj po nw tw njwjtwn poezi Lekaj kompozon interferencwn e tij me ndjesinw e brendshme shpirtwrore duke na dhwnw njw mundwsi mw shumw pwr tw fiksuar imazhet si koncept mw vete.

“Jam zemëruar me pafundësinë
si koncept më vete
ndaj shpjegimet ia kërkoj perëndimit
flakëruar ditës që vdes,
që rilind
a ringjallet
në amëshim
për të më lënë jashtë loje
në lojën e pavdekësisë
që sërish
të nesërmen pret.”


Nw mungesw tw karakterit rrethqarkuesja natyrale ndihmon poezinw “PAS NJË MUNGESE” tw realizojw pikwlidhjen diamensionale tw fjalws me imazhin. Kwtu autori vendos pemwt si objekte qw flasin duke sfiduar aprioritetin e komunikimit njeri:

“Pëshpëritën pemët e reja:
-Po vjen një i panjohur.
Thanë fëmijët që luanin rrugës:
-Po vjen një i panjohur.
I tha një gjimnaziste shoqes:
-Po vjen një i panjohur.
E sytë i kthenin të gjithë nga unë.
...veç rrugica e vjetër heshtte.
Siç dukej mendonte.
Të ma falte mungesën...?
Apo të më qortonte.”

Duke pwrfunduar them se leximi dhe kuptimi i poezisw sw Lekajt tw vw nw njw argument qw lejon promovimin e poezisw sw tij. Nw kwtw promovim rruga e hapur prej tij duket e lexueshme. Urime.