Kur shkruan prozë vetë jeta e shkrimtarit

Mbi romanin e ri të shkrimtarit Agim Shehu “Udha për te Vdekja”


Fatmir Terziu


Një nga emrat më të shquar në fushën e medias dhe analizës së saj, Marshall McLuhan shkruan se “fjala e folur është Lulja e Djallit”, ndërsa shton se “fjala e shkruar është një sy për një veshë”. Supozo këto dy thënie në kohë, vend dhe hapësirë tjetër. Imagjino fjalën e folur në ‘kohë satanike’ dhe përkufizo fjalën e shkruar në kohë tejet të lodhur. Në këtë supozim dhe në këtë imagjinatë vjen fjala e folur [dikur dhe sot], në vargun e poetit shqiptar, Agim Shehu dhe fjala e shkruar nga vetë jeta e shkrimtarit Agim Shehu, tashmë në një prozë me damarë të gjallë jetikë dhe me vlerë të jashtëzakonshme. Në rrjedhën e postulatit të McLuhan, kjo duket disi anatemë e kronologjisë së shkruar prej tij në “Kuptimin e Medias”, por në rrjedhën e jetës së Agim Shehut vjen si një leksion i një kohe ku jeta ka magazinuar sfilatën e saj, për tu dëshmuar ashtu në aspekte jetike brezave. Është pikërisht romani i ri i shkrimtarit Agim Shehu, “Udha për te Vdekja”, që vjen në moshën e thinjave dhe duarve të lodhura, për të risjellë atë cast, kur nën ofshamë dhe afijellëk, gatuhej prapaskenëria antinjerëzore, mbi shqiptarin, shkrimtarin dhe mbi të gjitha, njeriun e mirë. Fyroma e prurë nga afshi i nxehtë i “Çelikut të Partisë”, ku digjeshin armiqtë e Partisë siç digjeshin skorjet, sillet në romanin e Shehut, ashtu si një shportë ku struken nën kashtë e mbi kashtë ato vezë që prodhonte koha e “Pulës”, koha e diktimit. Vetë kjo kohë është një çast ndalese në roman. Është një stacion jete aty në fushë të Bradasheshit, aty në krahë të Elbasanit. Dhe ashtu siç vetë autori shprehet “Elbasani është një pikë e përbashkët që na bashkon më kuptueshëm të dyve.” Na bashkon se në fakt autori, atje vuajti nga diktatura dhjetë vjet dënim internimi me kazmë. Dhe atje frymëmarja e jetës, rinisë së tij shkruajti me një frymë perlën në prozë “Udha për te Vdekja”, në fillim me gjak e me djersë e tani me gërma zemre dhe memorjeje. Natyrshëm Shehu sqaron: “Frymëmarja e rinisë m'u trazua sa me shërbyesit cinikë të dhunës aq dhe me njerëzit e mirë të qytetit.” Por “Kumria e Elbasanit këndon nga larg duke iu trazuar zëri me vërshëllimat e plumbave dhe në 'demokraci'.”
Këtë roman Agim Shehu e ka shkruar me një frymë; gati është shkruar vetë, ai vetëm sa lëvizte dorën. Kjo ngaqë është shkruar prej vuajtjeve dikur, e vuajtja është ushqimi më i mirë për artin. “Kujtojmë të kaluarën, e duke pasur mall për vitet e shkuara, kemi mall dhe për vuajtjet tona dikur!”,- shkruan Agim Shehu. Duket e çuditëshme, por dialektika më e çuditshme plot të kundërta, thotë Hegeli, është dialektika e shpirtit të njeriut. Nuk e kupton nga të vjen dhe si të largohet e mira apo e keqja! Agim shehu, shkrimtari i mençur shqiptar, në një shkëmbim mesazhi na thotë: “Kohët e fundit vizitova Metalurgjinë ku kisha vuajtur aq shumë, dhe ndjeva tok me dhimbjen, dhe një mall të pakuptueshëm, si një shtresë e butë hëne sipër reve me shi! Filloi skicimin, tepër natyrshëm, ky roman kujtimesh me dhimbjet si materje.”
Para fillimit, m'u kujtua ngjarja e pianistit brilant polak, Shopen: nisi pa kuptuar një dashuri befasuese me shkrimtaren aristokrate Xhorxh Sand. I lumturuar, e la pianon. Shokët e pyetën: mjeshtër, pse s'po punon tani!? Ai u përgjegj: 'Më jepni një dhimbje, t'ju jap një kryevepër'! Lumtëria e tepërt, artistin e vret, siç vrasin pemën apo kallirin kokrat e tepërta duke e përkulur.
Dhe po natyrshëm ai pikëlidh në dy kohë dhe në vetë të dytë. Ai në fakt është një. Është po ai shpirt poeti, shkrimtari, po ai shpirt njeriu, edhe pse afijet e panë dhe ia thurën në ndërgjegje kallmin e kalbësisë së asaj kohe që gjithmonë të dukej dyshe, të dukej sikur je në vetë të dytë. Ti, pra njeriu dhe hija që të ndiqte pas, hija që edhe në hidhërim të kërkonte konjakun si për borxh, hija që të tregonte dajakun dhe mugëtirën sin ë një drekë, sin ë një kafshatë buke. Në këtë dyfytyrësi sistemi, dyanësi shpirtrash, kalbëzimi ngjitet tek material, tek natyra dhe sfidat e saj. Dhe natyra është si një sistem digital kokrizash që fikson stemat, dekoratat, supën dhe madje edhe menzën e punëtorëve, është si një tablo ku vetë natyralja herë vjen sin ë një festë furnalte e herë si një dremitje të shthurur e tejet të haruar…
Diku është edhe një shpres, një shkëndijë. Është Suzana…

Vazhdon…