KUISJA

FATMIR TERZIU -

(tregim)

Mirinka, mbeti thuajse gruaja më e vjetër e mëhallës. Në rrjedhën e jetës qëndroi duke qesëndisur tekame rastësie, ashtu mes humanizmit të njërëzve dhe jetoi po aq mes harresës dhe kujtesës së dikujt për të. Por një ditë, ah ajo ditë…?! Binte shiu, ashtu siç ia themi ne nga anët tona, me gjyma. Në nëndarjen e parë të rrafshinës së madhe të fjetinës disavjeçare, Mirinka kishte ndezur katër qirinj e ashtu në errësirë diç psherëtiste. E kisha parë edhe të premte të tjera, por atë të premte as vetë s’e di pse u bëra kurreshtar. I dola gati përbri nga pas dritares së paradhomës së ngushtë e të errët dhe e përgjova aq gjatë sa ajo mbaroi së pëshpërituri. Katër qirinjtë e ndezur rrethonin dy kanaçe me kripë e sheqer secila përkatësisht, e që dalloheshin në ato kanaçe të vjetra e gati të ndryshkura vetëm nga ngjyra dhe madhësia e kokrrave. Mirinka në të zeza, me shami në kokë fliste e fliste në një gjuhë të çuditshme. Dinja për të se ishte halla e Markut dhe se ishte me e madhe se ai. Dinja gjithashtu se ishin kristianë dhe ajo s’di pse kishte mbetur e pamartuar. Dhe vetëm kaq. Të gjithë e njihnin në mëhallë si grua të urtë, të sjellshme e të pafjalë, gati-gati të pakontaktueshme me kend. Por, ndërsa unë po afrohesha afër e më afër saj, macja e zezë, të cilën s’e ndante nga vetja , mjaulliu dhe kërceu në krevatin me susta të Mirinkës, që në çast kuiti si një ndjesi të pushtuar nga ndonjë vdekje, aty në atë dhomë të errët e të frikshme. Mirinka lëvizi me shpejtësi dhe mbuloi me një rrobe të vjetër atë fotografinë e djaloshit të panjohur për mua. -E, eee, po më shihje? Po më shihje? - përsëriti ajo, dhe u turr të më kilikoste nën hije. -E, si të thuash, tani të pashë… Po, ti ç’po bëje…, kush ishte në atë fot…?! - pyeta, por pa thënë të plotë fjalën e fundit ngaqë ajo ndryshoi në çast në fytyrë dhe nisi me të njohurat e saj sërish duke më detyruar t’i pushtohem së qeshurës. Kështu ajo me të qeshurën e saj dhe me humorin e njohur si shakaxheshë gati më largoi vëmendjen nga ç’kisha ndërmend të mësoja. Nuk ngulmova më tej. Në darkë fola me nënën. Ajo më pas foli me babanë në dhomën e vet. Dhe babai s’di pse u bë më kurreshtar se kurrë ndonjëherë, teksa më pyeti e më stërpyeti disaherë. I thashë aq sa pashë. Por kurreshtja e tij më bëri më kurreshtarë edhe mua. *** Vetëm pas disa ditësh vendosa të vizitoja Mirinkën. Nëna më dha diçka për të në një çantë dhe unë u nisa. Sa hyra në oborr u dëgjua së pari kuisja e krevatit të saj të vjetër me ato sustat me tela të trashë çeliku, tepër të vjetëruara. Më pas mjaullima e maces. E gjitha kjo s’di pse më zgjoi një tis frike në çast, teksa trupin ma pushtuan mornicat. Marku kishte lënë në mur të varur rrobet e punës dhe dukej që s’ishte në shtëpi nga bastuni që mungonte në hajatin e ngushtë ku zakonisht e varte ai në një gozhdë sa herë kthehej nga jashtë shtëpisë. Sakaq kisha vendosur që këtë të premte të mos i ndahesha përgjimit të saj me detaje. Mbi hatlla hapa me kujdes një fibër gati të kalbur dhe gati shihja si në pasqyrë. Ora e pritur erdhi. Ajo nisi të zhvishej. Bëri gati kazanin me ujë të nxehtë. U fut në banjo dhe nisi të lahej e veshur me një këmishë fanellate gri të veshur në trup, të cilën nuk e hoqi fare gjatë larjes. Unë u habita. Si ka mundësi? – pyesja më vete. Ajo kujt i fshihet? Në shtëpi s’ka kërkend. Të më ketë parë mua?! Më në fund ajo u lâ dhe ashtu mes avullit dallova se ishte lakuriq para derës së banjos. E shihja vetëm nga pas. Ndërroi të gjitha rrobat e për çudi vetëm sentianat nuk i ndërroi. U vesh mirë dhe nxitoi të shihte orën. Filloi rregullimin e gjërave me të shpejtë, si të ishte me vonesë. Krejt nxitimthi ndezi qirinjtë. U ul në gjunjë dhe nga poshtë dyshemesë lëvizi dy dërrasa të mbuluara me një velence leckash të endura në tezgjah. Që andej nxori një qese plastmasi ku kishte vënë fotografinë. E ledhatoi dhe u mbyt në të kollitura. U kollit gjatë e gjatë, gati me lotë në sy. Pasi u qetësua disi nga kolla filloi të bëntë e të psherëtinte ashtu siç e kisha parë edhe herë të tjera në një gjuhë të panjohur për mua. Fliste shumë avash e gati sa nuk dëgjoja plotësisht fjalët. U mërzita. Asgjë s’po kuptoja. S’dinja ç’të bëja më. Shkurt dështova. E me të vërtetë dështova. Mirinka mbaroi punën e vet. Shpejt e shpejt i vuri gjërat në të vetin, e brenda pak sekuencave u duk sikur s’kish lëvizur gjë me dorë. Unë zbrita me kujdes dhe ngadalë trokita në derë. I zgjata çantën që më dha mamaja dhe ajo sërish me shakatë e saj. Por unë nuk qesha më si më parë. -Ç’ke? Të ka humbur rrushi, - më tha ajo. Dhe duke qeshur shtoi, apo t’a ka ngrënë macja ime… Mirë unë që jam e vjetër dhe jam e sëmurë po ti…? -Ah, jo s’kam gjë por do iki shpejt, se më presin shokët, - i thashë. -A, aa, shokët apo shoqet…, cucat thuaj më mirë, dhe qeshi me të sajën e njohur për mua. *** Në darkë bisedën e nënës me babain e kapa pak nga fundi. Edhe ata ndiheshin të shqetësuar nga e fshehta dhe vetmia e tepruar e Mirinkës. Kurrë s’e kisha parë babanë kaq kureshtar. Asgjë s’i kish interesuar atij prej një kohe të gjatë, veç ajo që i përkiste pragut të shtëpisë. Ashtu siç na thoshte vetë ai neve. Madje njëherë më pati shpjeguar pse. Për një pagure uji me shkabën në mes humba babain dhe nënën. E ç’më duhet më. Më 1913 shtëpinë na e dogjën serbët tre herë, dhe gjyshin e therën në mes të fshatit me biçakë… Para ca vitesh or bir më keq akoma nga tanët. Për një fjalë që thashë në radhë për djath i humba tre vjet jetë në biruca. Tani s’më duhet më asgjë. Por për çudi historia dhe misteri i fotografisë së Mirinkës ia ngjalli sërish kuriozitetin. *** Për herë të parë dëgjova atë natë, se Mirinka me Markun ishin të ardhur në Mëhallën tonë. Kishin ardhur që para luftës, të vegjël dhe vendasit u kishin dhënë strehë si jetimë. E gati më pas askush nuk gjurmoi për ta. Fotografia e Mirinkës solli kurreshtjen e parë për ta gati te të gjithë. Më shumë se të tjerët kësaj radhe planin e kishte kurdisur Këshilli i Lagjes. Çdo gjë shkonte për mrekulli. Një komision i sajuar do të kontrollonte shtëpitë e vjetra me pretekstin e pabanueshmërisë dhe kështu… I erdhi radha banesës së tyre. Ishte mëngjes herët. Komisioni trokiti në derën e Mirinkës dhe Markut. Dera u hap menjëherë, por Marku ishte mbytur në vaj… Ajo ka vdekur… Në krevat ndanë kufomës së saj lëvizjet e maces shtonin ato kuisje të frikshme që kisha dëgjuar shpesh. E kthyen në kurriz dhe në gjoks kishte një letër: ”Më falni të gjithë! Unë jam Miriani dhe jo Mirinka. Jetova jetën si një Mirinkë për fajin e prindërve të mi. Ata ishin serbë dhe ata e bënë vrasjen e…”. E ndërsa letra jepte shpjegim për një vrasje të vjetër, njërëzit e pranishëm kthyen kokat të gjenin Markun. Ai nuk ishte më aty. ************************************************** FATMIR TERZIU - SHTUJKA (tregim) Në oborrin e shtëpisë një degë hardhie, prej kohësh s’po jepte as edhe një kokërr. As edhe një llastar nuk dukej në të, prej kohës që duhej të prodhonte. Atë vit nuk e di pse ndodhi aq papritur ndryshe. Hardhia u harbua. Prodhoi aq shumë, sa gati po thyhej e po binte në tokë e gjitha me atë zhvillim të madh që kishte marrë. Im atë, i cili atë vit doli në pension, u bë si të thuash shërbyesi më i madh i hardhisë në oborrin e ngushtë të shtëpisë sonë në qendër të qytetit metalurg. Hardhia na bëri edhe të tjerëve më pas për vete. Gati-gati ç’do ditë fjala e parë dhe e vetme ishte për të. U harruan të gjitha bisedat e pëshpëritjet e tjera. U harrua përzgjedhja e vendit të punës për mua, si të vetmin që më kishin, u harruan nuset, u harruan shëtitjet, …u lanë pas dore edhe të tjera gjëra. E ndërsa hardhia rrezikonte të shembej, babai rrinte e rrinte dhe shtonte se duheshin tela, duhej beton, duheshin kollona për t’a mbajtur atë në këmbë me gjithë atë prodhim që kishte mbi vete. Po ku t’i gjeje, as t’i bleje, as t’i… Të parët e Lagjes e kishin në gojë përditë Plenumin e Partisë për të rrafshuar oborret nga prona private. E ç’pronë private ishte ajo degë hardhie në fakt?! Po ja që komshiu ishte i pari që kishte vënë një sinjal në këshill. Dhe im atë e dinte mirë që kjo gjë ishte një haraç më shumë për fisin tonë të goditur vite më parë nga lufta e klasave. Nejse, ajo kohë, ishte ajo kohë dhe duhej… Një mëngjesi herët s’di ç’i shkrepi sime ëme. Teksa i afroi kafenë e mëngjesit tim eti nën hijen e hardhisë në oborr, i foli për miqtë e fshatit, të afërmit e harruar të babait. - ”Atje mund të kishim gjetur një shtujkë për hardhinë dhe pa u ndier.” - tha ajo. Në këtë rast babai, si gjithmonë që merrte zjarr, gati sa e derdhi kafenë dhe turfulloi. - “Duhen kujtuar miqtë e vjetër. Duhet ndërtuar çesmja e re, por s’duhet harruar e pështyrë e vjetra..! - tha ajo dhe sërish heshti. - “Sikur fole, o grua, sikur the gjësendi prapë…” - ndërhyri im atë. - “Hiç, hiç, e kisha fjalën tek miqtë e vjetër, por edhe tek të afërmit e tu të gjakut, ata të fshatit që i harruam, bre burrë.” - ndërhyri ajo si me më takt dhe me një ton ndikues. - “Po, po. I harruam. Po ti, moj... Ah ti, që s,u gdhende njëherë, që s’u gdhende kurrë, po me këto prapakthesa, po me këto… Ah ti, ti…” - shtoi im atë. - “Unë, unë e kam fajin …Unë jam e keqja. S,ke faj ti kur s’ti shkruaj të tuat që thua. Harrove kur thoje, se për një poç raki që të sjellin të marrin një javë jetë… Ë, e harrove?” - vazhdoi mamaja, por sërrish e qetë. - “Ashtu, ashtu. Ë më të lumtë. Po ata ishin katundarë na thoshe ti moj, ata ishin me …” - filloi të inatosej im atë. Unë ndërhyra. Ej, ej, ej. Mjaft! Mjaft tani… Nuk është vonë për të ndrequr, nuk është. Mos u zini. E rregulloj unë këtë. M’a lini mua në dorë. -2- Të nesërmen ra pak shi në të gdhirë. Por, koha u hap fill pas orës 7. Unë u përshëndeta me prindërit e dola në rrugë. Autobusin urban, ose më saktë të vetmin që të shpinte në afërsi të fshatit të tim eti e zura në kohë. Preva biletën dhe pas disa çastesh ai ia behu në stacion. Thuajse ky ishte udhëtimi im i parë pa prindërit drejt fshatit, që kur isha fëmijë, por veç disa mendimeve në kokë, asgjë tjetër s’më shqetësonte më. Autobusi linte pas fjolla tymi dhe unë isha gati i përhumbur në mendime e debate mes vetes, pa lidhje në atë çast. “Kush do të më presë? A do të më thonë ndonjë gjë? A…” Rruga e fshatit Sakaq një frenim dhe më pas një spostim i menjëhershëm i autobusit, një klithmë dhe një tjetër ulërimë. Të gjithë brofën në këmbë e dolën jashtë. Shoferi rrinte mbi timon, dyll i verdhë dhe s’fliste. E pashë atë në atë gjendje dhe pa i folur dola jashtë. Ç’të shihje! Në mes të rrugës, aty ndanë kthesës së vështirë, një kal që jepte e merrte shpirt në xhade. Më tutje një çantë mushamaje me trëndafila, tre bukë gruri të blera në qytet, një bidon pesëlitërsh me vaj që vazhdonte të derdhej, dy pako makarona spageti të shkrafanjitura dhe një sandale plastike ndanë rrugës. Nuk më kujtohet se ç’pashë më, teksa një britmë më bëri të rend andej nga dëgjohej. - “Është gjallë! Është gjallë!” - “Ja ku është”. - shtoi një zë tjetër. - “Oh, ja, ja mbi atë pemë. E shikoni?” - shtoi një tjetër, pak si më i qartë në atë çka shihte. Nga larg nuk dukej mirë në fakt ajo pamja e saj e plotë mbi pemë në greminë. Vetëm kur u afrova pashë se ishte një vajzë me një fustan tipik basmeje me degëzime lulesh e dekoracionesh në fushën e tij, me flokë gërshetë. Gremina - “E dashka Zoti.” - thashë më vete, teksa shihja pozicionin se si e kishin pritur degët e rrapit, tamam sikur e kishte pritur dikush me dorë. Se poshtë rrapit gurgullima e lumit gati-gati të përpinte edhe aty ku ishe e jo më… Tre burra e zbritën me kujdes, ndërsa gratë, si gratë në të tila rastë kishin vënë kujën. - “Dëgjoni mirë. Nxitoni për tek mjeku, ambulanca, urgjenca e s,është koha për…” - thashë unë dhe fillova t,i fshija vajzës së dëmtuar ca vija gjaku ende në rrjedhë e sipër në të dy duart. Dhe për çudi ambulanca erdhi shpejt. Në të hypëm tre veta, shoqërues. Në këtë rast s’di as vetë pse e bëra ate veprim mirësjelljeje. Unë isha nisur për diku tjetër - fola më vete dhe heshta prapë. -3- Në spital natën e kalova në stolat e korridorit bashkë me dy të tjerët. Ndërsa vajza ishte përmendur pas mesnate dhe te koka i qëndronin dy mjekë dhe një infermiere. - “Është jashtë rrezikut”. - foli një nga bluzat e bardha, që afrohej e afrohej më shumë drejt nesh nga fundi i korridorit të ngushtë e të gjatë të spitalit të zonës. E në çast doja të mësoja për të ditur të paktën diçka për të. Por sa u bëra gati të pyesja, burri pranë meje, njëri prej të dyve që erdhi me vajzën, sikur ma kishte lexuar pyetjen time ende në kokë. - “Paska jetën e gjatë, paska. Më shumë për prindërit e saj. Është vajza e vetme e familjes Xheka, fëmija i tyre i vetëm. U kanë lindur fëmijë të tjerë atyre, por s’u kanë rrojtur. Vetëm këtë kanë, dritën e syve. Ajo s’është dhe…” - fliste e tundte kokën, ndërsa unë ia lashë përgjysëm. - “Çështë the?” - pyeta unë dhe ndërkohë bëra më afër për të dëgjuar më shumë për të. S’di pse më interesonte aq shumë të dija për të atë çast. - “Është farmaciste në zonën tonë. Është vajzë që s’i ndihet zëri, është…” - shtoi ai për të më sqaruar, ndërsa unë seç isha përhumbur më pastaj pas fytyrës së saj nën gypat e serumeve aty pas xhamave të reanimacionit. E shihja dhe më dukej sikur edhe ajo po bënte të njëjtën gjë. Më dukej se edhe ajo po më shihte mua. Mes asaj përhumbjeje një dorë e lehtë mbi shpatullën time të djathtë më detyroi të kthehem. - “Ne jemi prindërit e vajzës” - thanë dhe nisën ritualin e falenderimeve. Në fakt ashtu siç kishin bërë edhe me dy të tjerët pak më parë gjatë përhumbjes sime pas xhamave të reanimacionit mbi fytyrën a vajzës. - “Faleminderit, por unë, u…” - doja të thoja se s’kisha bërë ndonjë gjë të veçantë, ndërsa edhe dy të tjerët po ashtu edhe prindërit e vajzës vazhdonin të thoshin edhe më shumë lëvdata për mua, në një rrëmujë gjërash qe ishin ende lëmsh në kokën time. -5- Me dy burrat që ishin me mua dhe me dy prindërit e vajzës u ndava pas dy orësh. E ndërsa dola nga spitali ende s'kisha ndonjë vendim se duhet të shkoja në fshat, apo të kthehesha në shtëpi. Vendosa më në fund të shkoj në fshat. Ashtu bëra. Me një makinë rasti, nga ato të trupave për sharrat e zonës u gjenda për gati një orë e gjysëm në fshatin e tim eti, aty ku kisha kaluar ditë dhe javë pushimesh gjatë fëmijërisë sime. U ula në një cep të një lapidari dhe po sillja ndërmend kujtimet e fëmijërisë. Në çast dikush m’i ndërpreu ato, teksa më përshëndeti dhe më tha se po më prisnin. Nuk ndodhi si me budallallëqet që kisha paragjykuar. Më pritën aq mirë, aq ngrohtë dhe më respektuan shumë e shumë për aq sa ndejta mes tyre. Nisa të flasë për ardhjen time si të rastësishme e të shpjegoj duke shfajësuar dy prindërit për mosardhje…, por ata s’më mbështesnin. - “E dimë, e dimë. Qyteti ka njëmijë halle. Pastaj edhe punën tuaj e dimë. Ne nuk ju vemë kusure… Fshati fundja e ka një pulë dhe …” - ndërsa s'kishin së sosuri arsyetimet, që në fakt më lehtësuan shumë. Nuk ndejta gjatë në fshat. Pas dy ditëve programova kthimin. Me të mbërritur në shtëpi nisa t’u tregoja prindërve, por im atë më tha se i dinte të gjitha. - “Ishin këtu prindërit e vajzës” - tha më pas mamaja. - “Ata kanë qenë dy herë brenda këtyre ditëve. Herën e dytë sollën atë shtujkën për hardhinë e shikon?” - shpjegoi im atë dhe bëri me dorë për nga hardhia. Unë vështrova shtujkën tek e cila mbështetej e rehatohej hardhia e mbjellur prej meje gati katër vjet më parë, kur unë nisa Universitetin për t’u bërë doktori i preferuar i mamasë, siç më thoshte ajo shpeshherë, por që për fatin e keq ende s’kisha bërë hapat e parë në këtë rrugë, e jo për fajin tim , por se një kushëri ishte arratisur jashtë vendit. E për këtë ende s’më emëronin në detyrë. Ndërsa vështrimi më kishte mbetur tek shtujka, mendja më rrinte tek ata dy sy të jeshiltë atje mes xhamave të reanimacionit. -6- Pas tre muajve lajmin për daljen e vajzës nga spitali na e sollën kushërinjtë e tim eti nga fshati gjiton i vajzës. Dhe kështu të tre, unë, nëna dhe babai vendosëm të vizitonim atë në shtëpinë e saj. Në oborrin e shtëpisë së saj mes një kumbulle dhe një ftoi të mbushur plot me kokrra, ajo la një libër që kishtë në dorë dhe rendi e para drejt nesh. Ende e zverdhur në fytyrë me pak shenja në duar nga plagët rroku së pari mamanë, sikur t’a njihte prej kohësh dhe më pas i dha dorën tim eti e në fund teksa më dha dorën ashtu e qeshur nisi të fliste. - “Unë s’kam vëlla dhe….” - foli ajo, ndërsa mamaja që e shihte drejt e në kokërllëk të syrit nuk u kuptua pse ia la fjalën përgjysëm. Atë ditë nuk na lanë të iknim shpejt. Hëngrëm e pimë e bëmë fotografi. Unë s’di pse doja të rrija më gjatë aty, s’di pse m’u duk kohë e shkurtër…, teksa isha përhumbur i tëri pas saj. Unë isha dashuruar. Po, po. Ajo më kish gllabëruar të tërin. -7- Kthimin në shtëpi e ndjeva shumë. Rrugës disaherë tentova t,i thoja mamasë se kisha rënë në dashuri pas saj, por ajo për çudi kalonte në një temë bisede tjetër e kështu unë… Unë rrija e sillja ndërmend butësinë e duarve të saj, ëmbëlsinë e fytyrës, sytë e saj dhe atë gjoks paksa të ngritur e të lëvizshëm. Isha i mbytur në djersë… Imazhi i saj s'më ndahej. Kisha dremitur, teksa me një ndjenjë turpi dhe frike u drodha aty ku isha. Në ëndërr isha me të. Isha në një lëndinë dhe mes barit të njomë kishim rënë prè e një force, të cilën s’di as vetë se kush ma dha… Unë e dashuroja marrëzisht atë! Nuk kaloi gjatë, kur pas disa ditësh ishte mamaja vetë që më ngacmoi. E si të duket ajo vajza në fshat. A nuk ishte yll? Unë qesha dhe tunda kokën. Përqafova mamanë dhe doja të flisja, por ajo nuk më la. Atë ditë në darkë im atë e dëgjoi propozimin e mamasë dhe gati sa nuk fluturoi. - ”Atë vajzë e dua nuse për djalin” - tha mamaja dhe gati si me urdhërin e peshkut. Pas një jave kërkuam dorën e saj dhe atje nuk ndeshëm kundërshti. Pas gjashtë muajsh, në pranverë bëmë dasmën. Dasmën e bëmë aty në oborr, nën hijen e hardhisë që prehej e qetë mbi kurrizin e fuqishëm të shtujkës…