VIDEO: RREFENJAT E XHA AVRAMIT

RREFENJAT E XHA AVRAMIT
by Fatmir Terziu

e enjte, korrik 19, 2007

RRËFENJAT E XHA AVRAMIT

Nga Fatmir Terziu

Xha Avrami, nuk ishte aq i vjetër në moshë sa të quhej "xhaxha". Por në fakt i madh e i vogël në atë qytet e quante të tillë, xhaxha Avramin, dhe siç thoshin shpesh për të, ata e thonin me gjithë zemër këtë "titull pleqërie", se kishin respekt për të dhe për më tepër sepse fjala e tij ishte e mençur. Atij i dëgjohej dhe i pëlqehej fjala gjithmonë, ndaj ai u bë tregimtari më popullor më pas, jo vetëm në atë qytet, por edhe në tërë vendin. Madje i kaloi edhe kufijtë. Shpeshherë tregimet dhe thëniet e tij i ngatërronin me ato të Nastradinit, por në fakt gjuha dhe logjika e xha Avramit ishte ndonjëherë e tillë, saqë jo më kot quhej "si thikë me dy presa". Kështu rrëfenjat e tij ishin ndryshe. Tregimet e tij janë shumë, por unë do t'ju sjell këtu disa dhe me rradhë. Kini durim dhe mundohuni të vini më shpesh në "bahçen" e larmishme të xha Avramit, ku do të gjeni larmi. Qëndrim të këndshëm!

Nga autori.

RRËFENJA E PARË: DATUAR ATY NGA MESI I VJESHTËS MOTAKE

Xha Avrami do të shkonte të gjuante lepuj në mal. Mori me vete pak bukë, ngjeshi gjerdanin me saçma dhe thiri zagarin. U nis dhe sa arriti deri tek dera e jashtme, u kthye prapë. Kishte harruar fyellin. E mori edhe atë me vete si gjithmonë. Xha Avrami e pëlqente gjuetinë. Ai nuk ishte ndonjë gjuetar i mirë, por kishte një zagar të zoti. "Kam zagar për kokë të zagarit!"- thoshte ai. "M'a sjell lepurin tek këmbët". Një ditë ai më tha troç dhe më shpjegoi gjithshka për gjuetinë, malin, fyellin dhe zagarin...
"Dhe sa zagari turret lartë e poshtë të gjejë gjahun, unë kacafytem me fyellin aty në mal, aty ku qetësia prishet vetëm nga shkurret dhe drurët, nga lehjet dhe cicërimat, nga fëshfërritjet dhe oshëtimat. Por ndonjëherë prishet edhe nga…" – foli xha Avrami, duke tentuar të shpjegohej më qartë e më gjërë.
"Një ditë jam habitur. U tërbova. I pashë me sytë e mi se si dy lepuj sa një qingj kërcyen aq lart dhe aq shumë, saqë u duk sikur gati kapën qiellin me dorë. Por edhe pse i pashë me dy sytë e mi, prapë nuk më besohet as mua. Lepujt ishin pranë një fere. Pranë ferës ishte një plak, gjysëm i ulur dhe diç rrëmonte nën ferë. Lepujt as që ia kishin frikën plakut. Zagari im ndodhej diku më larg. E ndjeja lëvizjen e zagarit tim, diku në pyll, por më shumë ndieja lëvizjet e çuditshme të plakut. Unë isha disi larg dhe nuk shihja mirë se çpo bënte ai në fakt, kur pas pak, ç'të dëgjoje. Një krismë e fortë, si një bubullimë, apo zhurmë e dalë nga ndonjë grykë topi, u dëgjua menjëherë dhe u përhap me jehonë andej pyllit dhe u pasua nga grykat. Dy lepujt gati fluturuan në ajër. Pastaj nuk pashë se ç'ndodhi. Nuk u besoja syve. Hundët gati po më bllokoheshin. Një erë e keqe mbushi grykën. Ç'kishte ndodhur? Iu afrova plakut dhe e pyeta. Ai qeshi dhe me një qetësi të madhe më tha: "Më fal!" "Nuk e dija s'e kishte njeri pranë meje. Dëgjo bir! Plakut mos ia dëgjo kurrë atë të mallkuar, mbylle hundën kur e bën atë, s'e ajo nuk i durohet. Nuk i durohet se i është fryrë nga vitet. Ama, dëgjo këtu mirë: Plakut vetëm atë mos ia dëgjo se të tjerat vëri vath në vesh. Tani shko e merri ato dy lepuj dhe detyrën e ke të mbaruar. Atë zagar që ke mbaje mirë, se qenka i mençur. Ai e kuptoi rrezikun dhe nuk iu afrua atij. Ti e pe vetë apo jo?"- më tha plaku. Ndërsa për fyellin e di ç'më tha plaku? Këtë do t'ua tregojë në rrëfenjën tjetër. Mirë u pafshim deri atëherë!" Ose, po ju lë këto vargje më mirë deri atëherë:

Moçëm e patën thënë troç:
"plakut veç pordhën mos t'i dëgjosh".
Larg dheut tënd, sipas të huajve
Kur mos qëndro prapa kuajve!

Wednesday, 18 July 2007

PJESA E DYTË: RRËFENJAT E XHA AVRAMIT

Nga Fatmir Terziu

Xha Avrami u kthye herët atë ditë nga gjuetia. Nuk ishte një ditë e mbarë për të, si ditët e tjera, se pas një shiu të rrëmbyeshëm dielli që kishte dalë e që gati të përvëlonte, ia kishte prishur shanset e gjuetisë. E megjithatë, Xha Avrami vendosi të shkonte andej nga buzëlumi, pasi mendoi se mund të kishte më shumë fresk, ndoshta mund të gjente edhe ndonjë lepur ndër shelgjishte. Ashtu bëri. Pas kthimit nga buzëlumi e takova si gjithmonë aty në sheshin e qytetit dhe ai më tregoi rrëfenjën e tij të dytë. Unë po jua tregoj juve.

Nga autori.

RRËFENJA E DYTË: NË MES TË DITËS ME DIELL

"E pashë prapë me sytë e mi. Pranë tij ishte një mace, një çantë, një kaçavidë dhe në dorë kishte marrë një sharrë hekuri dhe sharronte drynin e dyqanit të madh në mes të Pazarit, në mes të qytetit. Në mes të ditës me diell përvëlues. E pashë dhe nuk i besova syve. Fshiva sytë dhe e pyeta:
-Ej, ç'po bën? – i thashë.
-Asgjë. – më tha ai.
-Si asgjë, - ia ktheva.
-Hiç, - më tha.
-Si hiç, e pyeta prapë.
-Ja kështu hiç, nuk e sheh, po i bie violinës, - më tha prerë.
-Po muzika ku është?
-Ah muzika? Atë do t'a dëgjosh më vonë, - më tha. Do t'a dëgjosh ndoshta, kur të filloj t'i bie fyellit, dhe më tregoi me dorën tjetër kacavidën. Ja këtij. E sheh, më tha,- duke e tundur në ajër.
Epo mirë i thashë, punë e mbarë të qoftë. Unë do të pres kur të filloj muzika…
Ai la sharën dhe mori kaçavidën, fyellin e tij. Frynte buzët dhe lëvizte duart. Imitonte lojën me fyellin dhe ndërsa sharra bënte zhurmën e saj sharuese në hekur më parë, fyelli nuk lëshonte asnjë zhurmë për çudi. Iu afrova më pranë dhe e pyeta prapë:
-Jam shurdhuar unë, apo ti po tallesh me mua?
-Unë po tallem?! Epo mirë meqenëse ju nuk dëgjoni muzikën e fyellit tim, ja dëgjoni se si kjo macja im e i bie violinës. Macja kaq e pati, kërceu menjëherë, u shtriq, rroku violinën, të cilën e nxori nga çanta pranë tij dhe një muzikë e fuqishme u dëgjua në çast. Muzika e violinës mblodhi aty njërëz e kafshë, mblodhi lopë e kuaj, mace e buaj e ku di unë se ç'kishte mes asaj rrëmuje në shesh... Ç'do gjë ishte për pak sekonda nën pushtetin e violinës e të maces. Qeni po qeshte dhe ashtu i ulur në prapanicë duartrokiste, Lopa kërcente e kërcente në hava. Të tjerët kthyen lugë e pjata në vegla muzikore. Një orkestër që edhe dirigjenti më i mirë i botës do t'ia kishte zilinë. Unë shihja dhe habitesha. Pastaj u largova pa folur. Në ikje e sipër, me vete thashë: "Kur s'u dëgjoka fyelli, muzika paska tjetër rrokje..." Dhe ashtu me inat nxorra fyellin tim nga xhepi dhe fillova t'i bjerë. Melodia e fyellit tim oshëtiu rrugës ku ecja unë, rrugës që nxjerr kryet e kryqëzohet tek sheshi... Atëherë u qetësova. Vetëm atëherë e kuptova përse s'kishte zë fyelli i tij. Atëherë kuptova përse kishte muzikë vetëm violina, madje kur asaj i binte edhe macja..., më saktë kur macja të "sharron" nervat. Ndoshta thashë me vete tani e tutje duhet thënë: Kur macja i bie violinës, "miqtë" e përdorin më lirshëm e më mirë sharën e hekurit, "violinën" e tyre, por ama, ndoshta edhe minjtë vazhdojnë të hedhin vallen...".
- "Eh, tani e dëgjove muzikën, e dëgjove?" - më tha ai, duke u turrur drejt meje. "Ja kjo është muzikë, kur ngatërrohet shapi me sheqerin, kur harrohet e vjetra, tradicionalja, kur harrohet popullorja e krijuar në shekuj. Dhe më së shumti kur asaj i hidhet peliçja e "modernes", duke grabitur populloren, duke e vjedhur në mes të ditës me diell, ashtu si "violina" ime,"- më tha ai. "Kur ndodh kjo, dihet se çfarë muzike mund të dëgjohet!"- shtoi pastaj, duke iu ribashkuar përsëri rrëmujës në shesh.
Xha Avrami donte të tregonte më shumë, por vapa i dha një dremitje të lehtë. Unë vendosa të mos ia prishë dremitjen atij. Dhe derisa ai të zgjohet sërrish ju uroj pushim të këndshëm edhe juve.

Thursday, 19 July 2007

PJESA E TRETË: RRËFENJAT E XHA AVRAMIT

Nga Fatmir Terziu

Xha Avramit i doli gjumi shpejt dhe papandehur atë kohë. Madje as vetë ai s'e mësoi se si u gjend atë çast në një pyll të dendur. Drurë të lartë, degë të gjata e të gjëra që shtriqeshin nën pushtetin e një ere që frynte e frynte papushim. Gjethet si në një korr, herë bashkoheshin nga e majta kokëulur e herë nga e djathta e tij dhe dukej sikur kompozonin një këngë të hershme të dëgjuar nga xha Avrami kohë e kohë më parë. Qielli mezi dukej nga ai vend. Vetja i ngjante sikur ishte në një tunel gjysëm të errët. E në mes të atij tuneli të çuditshëm pemësh një barrangë me dërrasa. Nga të çarat e saj dilnin ca rreze drite të fuqishme e që përfundonin aty ku retina e syve të xha Avramit i strukte si një lente zmadhuese kur mbledh rrezet e diellit në një pikë. Xha Avrami, lëvizi pak, ndoshta një ngacmim i brendshëm e detyroi të lëvizte, të shkonte e të shuante kërshërinë, që iu krijua në mendje sapo pa atë barangë të çuditshme në mes të atij pylli të dendur e drurëfryrë. Ai iu afrua barangës ngadalë, tepër ngadalë. I ra derës dhe priti që dikush t'i thoshte dhe t'a urdhëronte natyrshëm "Hyr brenda!". E ndërsa ai priti këtë urdhëresë të domosdoshme unë po ju tregoj rrëfenjën e tij të cilën m'a tregoi atë ditë fill sapo u gjend prapë në sheshin e Qytetit, aty ku takoheshim gjithmonë.

Nga Autori

RRËFENJA E TRETË: KUR BRAKTISEN VLERAT…

"N ga baranga doli po ai. Po ai plaku që bëri atë "gjëmën" me lepujt në pyll. Po ai që më trazoi nervat me "Violinën" dhe "Fyellin" e tij. Fshiva sytë dhe nuk i besoja vetes. Jo, në fakt se e pashë atë në atë ba rangë, jo se ajo barangë ishte në mes të pyllit, por… Ah, ajo por, ajo stërmundi që më turbulloi në çast sa u hap dera e asaj barange. Rafte plot me libra, blloqe shënimesh, kompjutera, lapsa, stirolapsa, makina llogaritëse, makina shkrimi, printera, skanera e ku e di unë se sa shumë të tjera makineri e paisje të kësaj kategorie ishin aty. Të gjitha në një rregull të plotë. Syri aq më rroku atë çast. E pyeta gati si gjysëm i hutuar dhe ai pasi eci pak mespërmes atij rregulli të çuditshëm, ku ç'do gjë ishte në vendin e vet dhe shkëlqente nga pastërtia, m'u drejtua përsëri duke më buzëqeshur:
-Të gjitha këto që të sheh syri, dikur ishin atje në qytetin tuaj. Të gjitha ishin në duart e njërëzve. Njërëzit mësonin me ato libra dhe ishin të ditur, njërëzit i përdornin këto makineri dhe paisje dhe ndiheshin të lumtur. Por një ditë, një vit e një kohë, ata i braktisën këto dhe shkuan pas disa mjeteve të tjera. Atëherë u bë kasaphanë. U derdh gjak. U dogjën libra, u shkatërruan librari, u dogjën shkolla e institucione të ndryshme kulture, arsimi dhe besimi. Dhe unë pastaj brodha vend e pa vend derisa i gjeta këto dhe i struka këtu që t'ia rikthej prapë qytetit, por deri më sot askush nuk ka pyetur për to. Pyesin vetëm për karrige dhe kolltukë, s'pyesin më për këto vlera, që i bënë me mend e me dije dikur. Vijnë këtu në pyll, sharrojnë drurë e presin trungje dhe kurrë nuk kthejnë këndej. Ndoshta nuk i tërheq kjo baranga ime, e cila krahasuar me vilat e banesat e tyre, e di që bën diferencë. Por kjo është punë tjetër. Tani që erdhe ti dhe e dëgjove këtë të vërtetë, shko e bëj një zë andej nga zyrat e Qytetit dhe thuaju të gjejnë e të rikthejnë librat e moçëm në institucione, të rikthejnë vlerat e humbura duke rendur pas karrigeve. Por më parë bëju dhe një zë vetë njërëzve, thuaju se pa to që i krijuan të parët e tyre zor se do të ekzistojnë brezat që vijnë. Apo jo? Edhe ti e pret një djalë apo jo?"- m'u kthye mua duke më çoroditur më shumë.
"-Unë, unë,..Po unë jam…Unë kam …"- tentova të flisja.
-"E di, e di që ke më se njëzetë vjet që pret një djalë, e di që e pret atë fëmijë, e di që je i kaluar në moshë, por djali edhe dy – tre ditë është në krahët e tua, në krahët e gruas tënde… Dhe mos harro t'i thuash edhe djalit tënd kur të rritet për këto që të thashë e që i pe me sytë e tu. Tani shko, se jot shoqe do ndihmë!" Kaq më tha dhe unë i turbulluar, por me një ndjenjë fluturuese në vetvete ia mora vrapit nëpër pyll."
Sapo Xha Avrami të arrij në shtëpi unë do të ju tregoj rrëfenjën e tij të katërt, të cilën m'a tregoi po në shesh me djalin e tij në krah. Mirë u pafshim deri atëherë.

PJESA E KATËRT: RRËFENJAT E XHA AVRAMIT

Xha Avrami arriti me një frymë në shtëpi. Nuk iu prit të hapte derën e shtëpisë, por menjëherë e në dritaren e pasme të saj. Zgjati kokën dhe ç'të shikonte. Dhjetra gra jepnin e mernin me gruan e tij. Xha Avrami fërkoi sytë dhe pastaj ngriti duart lart dhe kokën më pas me shikimin nga qielli: "Faleminderit o Zot! Faleminderit! Por të lutem o zot më trego a do të kem pak vite jetë të shoh tim bir të rritet, të paktën t'i jap një zanat, të paktën t'i tregoj…". Por xha Avrami nuk arriti të flasë më. Ai kishte ecur vetvetiu derisa u gjend në front të gruas. Ajo ishte mbytur në lot. Pastaj edhe xha Avrami filloi të qajë si me dënesë teksa e qara e tij gati mbyste të qarën e djalit të tij të shumëpritur në vite. Një zhurmë ia ktheu shikimin nga dritarja. Dhe vetëm kaq ishte ajo zhurmë. Pastaj një tjetër. Ai doli në dritare dhe vështroi jashtë. Ai kishte ardhur prapë aty, aty në oborrin e tij. Diçka i bëri me shenjë dhe xha Avrami rendi pas tij… Ai u vonua paksa. U vonua goxha. E shoqja e pamundur të ngrihej, priti gjatë të vinte ai. Atë pasdite ai më tregoi tërë atë vonesë të tij dhe unë po ua rrëfej tani shkurt dhe ngadalë.

Nga Autori

RRËFENJA E KATËRT: QIRRINJTË

"Ajo ishte një shpellë e madhe, pa derë e pa dritare. Hyrjen nuk e mora vesh se nga e kishte në fakt. Ai hyri i pari, pas tij unë. "Mos ki frikë",- më tha. "Qëndro pranë meje dhe vetëm shiko. Dëgjo se ç'farë do të të them unë. Kur u lute dhe falënderove Zotin duke parë në qiell, kërkove të dije se a kishe pak vite jetë të edukoje dhe t'i jepje një zanat djalit. Unë e dëgjova dhe thashë të të ndihmojë me atë që di dhe m'a kanë thënë të tjerët më parë edhe mua. Tani unë jam këtu dhe do të të tregojë të fshehtat e një jete. E sheh atë tavolinë? I sheh ata qirrinj të ndezur, që digjen e digjen e pastaj fap, fiken? Secili nga ato qirrinj në atë tavolinë përfaqëson një jetë njeriu. Ata janë të dimensioneve të ndryshme. Të mëdhenj, të vegjël, të gjatë e të shkurtër, të verdhë, të bardhë, të zinj e të ndryshëm. Ata kanë edhe flakë të ndryshme. Ata pasqyrojnë edhe botën e brendshme të njërëzve, edhe racën dhe sjedhjen e tyre, madje edhe gjininë e tyre."
Unë isha në një botë tjetër. Vetëm dëgjoja. Dëgjoja fjalët e tij dhe vetëm kur ai ndaloi paksa fjalën unë nxitova t'a pyes.
-"Po a mund të më tregosh se kush është qiriu i djalit, gruas dhe i imi?
-"Po!" Ja, ec pas meje…", - më tha ai.
Ai ec dhe unë ec. Tuneli ishte sa i gjërë dhe i gjatë. Tavolina kishte gati po të njëjtat përmasa me tunelin, hiq vetëm rrugën anëve nga mund të kalonin dy njërëz bashkë. Ecëm gjatë. Pastaj ai u ndal dhe më bëri më gisht…Mori pak frymë më thellë, u kollit pak, kruajti kokën me dorën e djathtë dhe sërrish mbeti me shikim andej nga një qiri i hollë dhe i gjatë, ndër më të gjatët në atë cep të tavolinës, që sapo kishte filluar të digjej, por dukej sikur s'po lëshonte flakë.
-"Ja," - më tha. "E sheh atë qiriun atje ku përfundon shikimi, aty thellë poshtë në cepin e majtë të tavolinës? Ai është qiriu i djalit tënd. "Hajde më këndej", - më tha prapë, dhe bëri me gisht nga një tjetër. "Ai atje mes atyre qirrinjve gati të së njëjtës madhësi është i gruas tënde…"
Unë prisja që të më tregonte qiriun tim, por ai më rroku për dore dhe më tha: "Duro! Bëhu i durueshëm. Unë kam shumë gjëra për të të thënë. T'i them ty se ju gjahtarët keni shumë kontakte, keni kontakte me lepuj dhe me arrinj, keni kontakte me zogj që fluturojnë në qiell por edhe me gjarpërrinj që lëvizin tinëz në tokë, keni kontakte me njërëz por keni kontakte edhe kafshë… Prandaj fjalët e mia duhet të shkojnë në veshë të ndryshëm. Veshët janë për të dëgjuar. Ndërsa puna e qirrinjve nuk është as për t'u parë dhe as për t'u treguar. Atë t'a thashë ty, se tashmë je bërë bashkëudhëtari im. Më dëgjove? Tani më lër të pushoj pak. Një ditë do të të them edhe qiriun tënd. Të premtoj…" Ai doli prapë i pari nga ai tunel. Unë pas tij. Dhe sa doli u shtri dhe gjumi e zuri si me sustë. Edhe unë ndjeva lodhje, por gjumi nuk më zinte. U ktheva në shtëpi. Gruaja mezi priste që t'i flisja e t'i tregoja c'do gjë. Unë e nisa me qirrinjtë… Kur mbarova ajo menjëherë kwrceu përpjetë sikur t'a kishte pickuar ndonjë gjë dhe mw tha: "Po pse nuk i the të merrte atë qiriun tim dhe t'ia ngjiste qiriut të djalit?" Unë vetëm e shikoja drejt e në sy. Lotët më kishin tradhëtuar. E ndërsa gjumi më kishte mbërthyer shikoja se si qiriu i djalit rritej e rritej e nuk digjej..."
Gjumë të ëmbël xha Avram!

PJESA E PESTË: RRËFENJAT E XHA AVRAMIT

Xha Avrami harroi për ca ditë miqtë e tij të vjetër, zagarin, çiften dhe fyellin. U gjend në mes të një kllapie që e detyronte të merrej më shumë tani me djalin e tij. Ndoshta edhe të ndihmonte të shoqen, që dukej ende e pamundur tërrësisht. Por në shesh dilte gati çdo ditë, ashtu i qeshur dhe tepër i qetë. Atë ditë ishte gati në të ngrysur dhe një puhizë e lehtë frynte aty në shesh. Puhiza merte diku dhe shpërndante një melodi barritore me fyell cep e më cep të qytetit dhe pastaj si një miniciklon hynte edhe në veshët e tij. Ai u përhumb një çast dhe pastaj nisi të më tregojë. Unë për çudi s'kisha laps atë ditë me vete, e kisha harruar. Më fal i thashë, sa të shkoj të marr një laps, se… Ai m'a ndërpreu fjalën dhe m'a la atë pa e vazhduar më tej. "Edhe ti si puna ime", - më tha, - ke filluar të harrosh lapsin. "Unë kam kohë që kam harruar fyellin." "E di ç'më ndodhi një ditë?"- më tha pastaj. Dhe unë e dëgjova me vëmendje. Pastaj e riprodhova fjalën e tij në darkë, kur u ktheva në shtëpi. A doni t'ua tregoj edhe juve? Nëse ju pëlqejnë rrëfenjat e xha Avramit, atëherë dëgjojeni, lexojeni dhe përhapeni edhe ju këtë rrëfenjë të tij.

Nga autori.
RRËFENJA E PESTË: MERIMANGA DHE FYELLI

"Unë i mbylla sytë atë natë vetëm kur ime shoqe dhe djali kishin rënë në gjumë. Ishte gati mesi i natës. Qetësia kishte rënë kudo. Vetëm ca bulçitës kishin ngritur korrin e tyre, diku aty afër dritares sime e s'më linin të qetë. Unë u ngrita dhe e mbylla me kujdes atë, edhe se bënte pak vapë dhe ishte zagushi atë natë. U shtriva në krevat, se gruaja me tim bir ishin në dhomën tjetër, pikërisht aty ku i kishte zënë gjumi rrastësisht, pas një dite të lodhshme e të gjatë për ta. Djali gati gjthë ditën kishte qarë, ndoshta nga dhimbje barku… Nejse unë tentova të qetësohem. Sa mbylla sytë një zhurmë çarëse, si një e fryrë elefanti në një grykë, një zhurmë e përzier me një të fryrë, që i ngjante një fryme që duket sikur ka dalë nga një tub, më pushtoi veshët. Hapa sytë menjëherë. Veshët më gulçonin. I fërkova dhe i mbylla me gishta. Nuk dëgjoja më zhurmë. Hoqa gishtat dhe prapë zhurma u dëgjua vetëm për një çast dhe pastaj pushoi. Vështrova përqark në dhomë. Shkova edhe në dhomën ku ishte gruaja dhe djali. Asgjë. Ndoshta ishte ndonjë zhurmë kalimtare, thashë me vete, dhe u shtriva prapë. Sa u shtriva, pa i mbyllur sytë mirë e njëjta zhurmë më erdhi prapë në vesh. Ç'të jetë vallë?, - pyesja veten. Pastaj hodha një vështrim poshtë krevatit. Aty ishte fyelli im. Zgjata duart që t'a ngre. Por ç'të shihja? Ai ishte tepër i rrëndë. U ngrita dhe ashtu në gjunjë provova edhe njëherë. M'u duk më i lehtë. E mora e fshiva dhe i fryva me kujdes, se mos zgjoja gruan dhe djalin. Ai nuk lëshonte zhurmë. E ngrita lart nga drita dhe pashë se ai ishte i mbushur me fije të bardha, që më ngjan në çast si fije pambuku. Futa një shufër dhe nisa t'a pastroj. Unë pastro dhe fijet shtohu. Dreq o punë, - thashë me vete. Ç'po ndodh? C'po ndodh këtu në këtë dhomë me mua dhe me fyellin tim? E lashë pranë dritares dhe u shtriva prapë. Prapë zhurmë. E njëjta zhurmë. U ngrita. Nga fyelli kishte dalë një merimangë e zezë, e madhe dhe po thurte e po thurte rrjetën e saj me një shpejtësi marramendëse. Kësaj rradhe rrjeta e saj lidhej edhe me krevatin, tavanin dhe me dritaren. Vetëm unë isha jashtë kësaj rrjete, i rrethuar si në një gardh pambuku. Mora çiften me vrap. Pastaj e lashë përsëri. Do të bëjë zhurmë, - thashë dhe do të trembet gruaja me djalin. Merimanga vazhdonte punën e saj. Rrjeta e saj rritej e rritej. Unë zgjata duart dhe kapa fyellin prapë. E ngrita dhe tentova të godasë merimangën. Ajo u mblodh kruspull dhe fap m'u hodh në fyt. Nuk e shkulja dot. Pastaj nuk e di se si ajo u gjend në tavan. Mora prapë çiften dhe me grykën e saj tentova t'a largoj. Ajo lëshoi shpejt një fije dhe zbriti në një cep të dhomës dhe filloi të dridhej. Ajo dridhej dhe unë dridhesha. Të dy ishim frikësuar nga njëri tjetri? Sidoqoftë mblodha veten. Mora fyellin prapë. Fyelli s'kishte më fije. Merimanga s'ishte më në dhomë. Pashë gjithandej. Ajo s'ishte më aty. Vendosa të flejë. Mbylla sytë. Prapë zhurmë. Tentova të ngrihem, por s'ngrihesha dot. Isha i tëri nën pushtetin e rrjetës së merimangës. Ajo tërhiqte fyellin me fijet e saj drejt krevatit. Pastaj më liroi duart dhe më dha fyellin. Unë fillova t'i bie fyellit. Merimanga filloi të kërcejë. Në dritare kishin dalë dhjetra zogj, në derë gruaja me djalin në krah shikonin herë nga unë, herë nga merimanga e herë nga zogjtë. Pastaj merimanga iku. Iku dhe mori fijet me vete. Unë mora fyellin dhe u shtriva pranë djalit dhe gruas… Nata iku shpejt.

Sunday, July 22, 2007

PJESA E GJASHTË: RRËFENJAT E XHA AVRAMIT

Nga Fatmir Terziu

Në mëngjez Xha Avrami u ngrit sërrish i pari nga shtrati. Lau sytë dhe fytyrën dhe vuri xhezven për kafenë e tij të preferuar të mëngjezit. E shoqja dëgjoi zhurmën e enëve dhe iu drejtua guzhinës. Pasi e pa mirë e mirë xha Avramin nga koka tek këmbët, iu afrua dhe ia zuri kokën me duar. Dëgjo, i tha atij, ai plepi në anë të shtëpisë duhet krasitur, se po ia zë krejt diellin dhe dritën rrushit, dhe vjeshta që po afron do të na lërë pa cep rrushi siç po shihet. Prandaj lëre një ditë gjuetinë dhe bëje këtë punë. Unë, nuk mundem të bëj një hap jashtë, tani me djalin. E shikon? Vetëm qan. Xha Avrami tundi kokën dhe gati në heshtje e miratoi kërkesën e saj. Piu kafen dhe drejt e nga plepi. Mori me vete gjithshka i duhej të krasiste plepin. Ai nisi t’i ngjitej plepit, ndërsa e shoqja nisi t’i tregojë djalit me këngë për bëmat e të atit, kur ai ishte i ri, duke qeshur me vete me atë ngjitje që i bënte plepit në atë moshë…Dhe sa xha Avrami t’i ngjitet plepit unë po ua tregoj rrëfenjën e tij të rradhës.

Nga autori

RRËFENJA E GJASHTË: ATY NGA MAJA E PLEPIT

“Në majë të plepit të duket vetja se je më i larti i dynjasë. Sikur je më i pavaruri, më pranë qiellit, më pranë reve, më pranë diellit, më pranë erës. Fundja je majë plepit. Dhe në majë të plepit s’ka fruta, s’ka asgjë. Plepi është plep. Dru i gjatë, pa shumë bereqet. Po ja që plepi rritet i lartë vetë, pa patur shumë nevojë për shërbimin e njeriut. Ai zgjatet e zgjatet dhe njeriu shumë pak herë i hypën atij. I hypën vetëm në të tilla raste, ose kur hardhia iu ka qafuar atij dhe njeriu do të mbledhë rrushin, bisqet e saj. Meseleja ime me plepin ishte ndryshe. Ai po ia zinte diellin hardhive të mia. Dhe kështu unë isha majë tij për t’i lëshuar hisen e diellit hardhisë sime. I paisur me kosore, hanxharë e me naxhakë, tamam për një pastrim të nevojshëm degësh të plepit, për atë qëllim të cilin e thashë më parë. Por a e di ç’më ngjau? Kur hypa lart tij ndjeva frikë. Plepi më dukej si një thupër. Toka më dukej shumë poshtë dhe qielli shumë afër. Era edhe pse nuk ndihej të frynte më dukej furtunë. Fillova të dridhesha nga frika majë atij plepi. A e di ç’do të thotë të dridhesh në majë të plepit? Shkurt t’ia bësh qejfin erës, puhizës më saktë. Hajde burrë që jam, thashë me veten time. Nxorra kosoren nga brezi dhe tentova të presë degët e gjata të majës së plepit. Por më kot. Nuk isha as të zbrisja e as të hypja. Iu ngjita plepit me vështirësi dhe tani as nuk zbrisja dot. Një zë m’u duk sikur më erdhi në vesh. Me të dyja duart mbahesha fort pas trungut të tij dhe mundohesha të dëgjoja zërin që m’u shfaq në veshë. Por prapë ishte kot. As zë dhe as zhurmë. Askush nuk dinte s’e çfarë ndodhte me mua. Mbeta i gozhduar në majë të plepit. Gati sa nuk më dilnin lotë. Kisha edhe frikë edhe siklet në vetvete. Më mbytën djersët. E ndërsa edhe duart po më tradhëtonin sërrish m’u shfaq një cifël zëri ndër veshë. Zëri kësaj rradhe arriti mirë në hapësirën e shushatur të veshëve të mi.
-“Tundet plepi?”- më pyeti ai zë, që më ngjante se vinte nga ndonjë thellësi pusi.
-“Po”- i thashë.
-“Po nga po lëviz?”
-“Njëherë nga e majta dhe njëherë nga e djathta…”
-“Mos ki frikë”,- më tha, dhe vazhdoi më tej të më shpjegonte më qartë. “Kur plepi lëviz sa nga e majta dhe sa nga e djathta, mos ia ki frikën. Por kur ai qëndron në një vend, atëherë ki kujdes. Kujdes, se ai “mendohet” nga të të hedhë. Tani vazhdo punën dhe mbaroje, se vërtet plepi kur rritet e rritet nuk pyet se ia zë dritën dhe diellin të tjerëve. Drita dhe dielli janë për të gjithë. Aty askush nuk mund të riskojë hisen e tjetrit.”
Unë vazhdova dhe mbarova krasitjen e plepit. Për pak kohë kisha harruar se jam majë tij. Kur zbrita poshtë pashë prapë atë plakun që s’mu nda mua e më mbeti nga pas tash e ca ditë, duke më ndjekur gati kudo. Ai kishte marrë një shat dhe po prashiste hardhinë time. Unë vetëm e shikoja. Pastaj më ftoi në një rrugë të gjatë. Unë ngrita supet instiktivisht dhe ashtu në heshtje pranova ofertën e tij. Ai vetëm buzëqeshi. Unë ndjehesha ende sikur isha në majë të plepit. Ah, se desh harrova. Më tha vetëm kaq: “në majë të plepit nuk hypet vetëm. Dikush duhet të të vështrojë nga poshtë. Se kur i ngjitesh plepit, nuk sheh dot poshtë dhe është vështirë të zbresësh lehtë…” Kur të kthehem do të të tregojë se për çfarë ishte rrugëtimi ynë”.
Derisa të kthehet xha Avrami edhe unë po ia fus një sy gjumë. Ju mos u mërzitni se do të jem shumë shpejt pranë jush.


* "Ka nje stil te kendshem Fatmiri ne rrefimet teper interesante.Rrefenjat e xha Avramit jane pjese letrare qe mund te zgjidhen dhe qe ne kujtese ruhen gjate."

GEZIM LLOJDIA

"...ta them se kjo qenka akoma me kompakte... vazhdo keshtu te lutem, keto te dy pjeset si per nga mesazhi, si per nga ndertimi i paske forcuar edhe me shume... me pelqen thjeshtesia dhe qasja... kur s'ka perplasje e pompozitet "narrativ", pikerisht kjo gje me ka pelqyer fort, pra kur rrefyesi eshte i relaksuar, kur nuk sforcon asgje, kur nuk eshte ne ajri por i shkujdesur, lehtas, lehtas "pretendon ta mahnit" boten..."

SENAD GURAZIU

(vazhdon...)

(vazhdon...)

Shqiptari që i mbijetoi mbytjes së Titanikut

Quhej Ilo Kovi, një emigrant nga Vithkuqi në Boston. Në vitin 1999 në gazetën "Shekulli" është botuar një shkrim i Kujtim Boriçit për të njëjtën temë, ndërsa para 4 vitesh një temë e tillë ka zënë vend edhe në faqet e "Gazeta Shqiptare". Në të gjitha rastet askush nuk pati fatin të gjente një fotografi të protagonistit Ilo Kovi.

Ngjarja bëri botën të fërkojë sytë e të zgjohet… bota e sotme u zgjua më 15 prill 1912… Shkruante pas asaj që ndodhi një i mbijetuar i mbytjes së anijes më të famshme të botës, "Titanikut". Diku midis Anglisë dhe Nju-Jorkut, 93 vjet të shkuara, në errësirë, u realizua një nga historitë më tragjike të njerëzimit. Ngjarja e përmasave të pazakonta përkujtohet çdo vit në mes të prillit në shtetet më të qytetëruara të botës. Televizionet dhe mediat në të njëjtën periudhë, veç risjelljes, mundohen t'i shtojnë ndonjë detaj të ri historisë së madhe. Ndërsa në Shqipëri pak të interesuar e dinë se natën e frikshme, fare pranë anglishtfolësve e të tjerëve, mes britmave të tmerrit, panoramës tronditëse të zhytjes nën ujë të gjigantit më të madh të detrave, përpjekjeve të shpirtrave për mbijetesë, ka patur edhe diçka shqiptare. Një frymë njeriu, një zë, që mbase nuk ka shqiptuar asnjë fjalë në gjuhën e nënës, por që thuhet se ka klithur me gjuhën e dhimbjeve. "Ilua u kap pas një varke të mbushur vetëm me gra, që fatkeqësisht nuk kishte lopata. Askush nuk do të kishte mbijetuar, nëse ai nuk do përpiqej. Vorbulla e shkaktuar nga mbytja e anijes do të thithte, duke marrë pas vetes, atë varkë pa drejtim. Ilua ishte i ri dhe i fuqishëm. Duke përdorur këmbët si lopata, ai arriti ta largonte varkën nga Titaniku që fundosej… Më pas këmbët, për shkak të ujit të akullt, i'u gangrenizuan dhe doktorët i'a prenë njëra pas tjetrës. Njërën i'a preu doktor Polena, i njohur në Korçë…". Kjo është një pjesë e rrëfimeve për Ilo Detin, shqiptarin e vetëm që udhëtoi në anijen "Titanik" dhe që i mbijetoi tragjedisë. Histori e denjë për një hero.

Kokëforti

Nga ujërat e ftohta në veri të Atlantikut, ngjarja që drithëroi mbarë botën, zbret në Vithkuq të Korçës dhe mblidhet rreth një kurbetliu. "Ndërsa i kishte këmbët të prera, ai e kishte zakon të ulej në shesh pranë lëmenjve të grurit para shtëpisë së vet, që gjendej në lagjen 'Grekas' të Vithkuqit, ku qarkohej nga kureshtarët, që e lusnin t'u rrëfente për 'Titanikun". Historinë e tregon, pas 93 vitesh, i biri, në shtëpinë e vet, ku soba me dru, që në pjesën e sipërme ka një sipërfaqe tejet të lëmuar dhe brendësia e një dhome të ngrohtë të katit të parë, thonë se banon në Korçë. Quhet Dhimitër Deti, 80-vjeçar, me një shëndet mrekulli dhe një dorë të fortë si darë. Pranë i rrinë e shoqja, Parashqevia, dhe e bija, Donika, të cilat plotësojnë momentet në rrëfim, kur plaku nuk është i sigurt.
"Në listën e të mbijetuarve të 'Titanikut' nuk ka ndonjë person të quajtur Ilo Deti…".
"Im atë quhej Ilo Kovi, pasi i ati i tij, pra gjyshi im, quhej Kovi".
"Po… nuk ka asnjë emër të tillë të ngjashëm në listë…".
"Ilon në Amerikë e thërrisnin 'Lui'. Ka edhe një tjetër korçar, që ka jetuar në Amerikë, të cilin edhe sot e kësaj dite në Korçë e thërrasin 'Lui'. Edhe ai emrin e vërtetë e ka Ilo. Pra amerikanët të gjithë emrat 'Ilo' i kthenin në 'Lui'. Ndërsa mbiemri që mund të ketë përdorur, duhet të jetë 'Jakovi'. Kur erdhën grekët në Vithkuq, në vitin 1941, kujtoj se tim atë e thërrisnin me mbiemrin 'Jakovi".
"Si u gjend në anijen më të famshme të të gjitha kohërave vithkuqari Ilo Kovi? U nis nga këtu?".
"Jo. U nis nga Amerika. Ishte vetëm 22 vjeçar. Gjendej në kurbet, në Boston, dhe me të dëgjuar për anijen gjigante, u nis për në Angli. Por për të gjithë ne, të themi të vërtetën, kjo pikë mbetet e paqartë. Më shumë ka të ngjarë të jetë nisur vetëm, sepse ishte kurioz të shihte anijen e famshme. Dikush përmend një variant, sipas të cilit u nis me dy miq të vet nga Anglia, të merrte pjesë si i ftuar në dasmën e njërit prej tyre. Përsëris që këtë moment askush nga ne nuk e di të saktë. Di vetëm të them se ishte një njeri shumë kokëfortë dhe se i shkonte në fund gjithçkaje të nisur. Kujtoj nënën, Efigjeninë, gruan e Ilos, e cila kur isha i vogël dhe bëja ndonjë prapësi, më sulej duke më thënë se i ngjaja tim eti. Historinë e tij babai nuk na e tregonte neve të vegjëlve. Shumicën e atyre që dimë e kemi nga nëna, si dhe nga miq e shokë të tij".

Amerika

Në fakt, historia e rrallë e shqiptarit Ilo Kovi nuk është e izoluar. Atë e kanë njohur dhe bërë objekt bisedash të gjithë kurbetlinjtë vithkuqarë apo edhe korçarë të Bostonit. Sipas rrëfimeve, ishin të njëjtët njerëz që i mblidhte kokë më kokë shoqata e famshme "Vatra" e Bostonit, e cila më pas u konvertua në "Vllazëria Vithkuqare", sekretar i së cilës, të paktën në një rast, sipas të birit, ka qenë Ilo Kovi, shqiptari i "Titanikut". Ilua kishte mërguar në Boston rreth 6-7 vjet para tragjedisë së "Titanikut". Në Amerikë vithkuqarët shkonin nëpërmjet Greqisë. Futeshin klandestinë në anije, të fshehur me javë të tëra në hambarë. Thuaj po deshe që historia nuk përsëritet pas gati njëqind vjetësh! Në Boston, Ilua, bashkë me shumë vithkuqarë, ishte punësuar në një fabrikë syzesh. Miq të tij kanë qenë Tasi Moni, Koli Rënxa, Vasil Kolaci, ky shok i ngushtë, Koli Shorja, të gjithë nga Vithkuqi. Të gjithë këta kanë rrëfyer e mbjellë aventurën e Ilo Kovit në anijen "Titanik", duke filluar nga Bostoni i Shteteve të Bashkuara deri në Vithkuq e Korçë. "Na kanë thënë se një kishë në Southbridge të Bostonit ka në regjistrat e saj të dhëna tepër të sakta për vithkuqarët e asaj kohe në Boston", shton djali i njeriut të "Titanikut". Sipas të njëjtit, deri para pak vitesh nuk kishte patur asnjë fotografi të Ilo Kovit, të cilit i ishin mbaruar ditët e jetës në vitin 1949. Në fillim të viteve '90, një vithkuqar, i quajtur Pandi Rrapo, kishte mundur t'i sillte fotot e Ilo Kovit nga Bostoni, me qëllimin e vetëm që të vërtetën e shqiptarit të "Titanikut" ta materializonte në historikun e Vithkuqit. Porse vdekja e kishte marrë përpara se.

Kthimi

Duke mbajtur në duar një foto të të atit, që nga pas shkruan "C2324, George M.Cushing, PHOTOGRAPHY-Boston, 306 NEWBURY Str. 536-4750". Dhimitër Deti e përshkruan si një burrë të fortë fizikisht, jo shumë të gjatë, autoritar e kokëfortë. "Në Shqipëri Ilon e solli e ëma, Vasilika. Gruaja plakë kishte dëgjuar për historinë e tij në 'Titanik', kishte mësuar se i biri kishte vuajtur shumë dhe donte ta shihte të gjallë", rrëfen Dhimitri. Në fakt, Ilo Kovit në të njëjtën kohë i kishte vdekur gruaja e parë që kishte lënë në Shqipëri, dhe shkaku i kthimit në vitin 1915, më shumë sesa lutjet e së ëmës, duket ka qenë ky. Sipas rrëfimeve, edhe djali i vetëm i kishte vdekur, pothuaj menjëherë pas së shoqes. Pak vjet më pas Ilo Kovi ishte rimartuar. "Mori për grua nënën tonë, Efigjeninë, dhe patën katër fëmijë. Djali i madh, që tashmë nuk jeton, quhej Ropi, i vitlindjes 1923. Më tej në vitin 1925 kam lindur unë, pas meje njëra nga motrat, Dhora, që tashmë jeton në Greqi, dhe e fundit, në vitin 1932, Emilia që jeton në Vithkuq", rrëfen plaku. I njëjti shton se të atit, që pas mbërritjes nga Amerika, i dhimbte shumë njëra këmbë, për shkak të një plage të marrë gjatë mbytjes së "Titanikut". Sipas Dhimitrit, në vitin 1918 plaga ishte gangrenizuar. Por duke i shkuar deri në fund kokëfortësisë së vet, i ati i kishte injoruar këshillat e mjekëve të zonës. Pak muaj më pas doktorëve të Selanikut u ishte dashur t'i prisnin këmbën poshtë gjurit. "Më 1930 iu sëmur këmba tjetër, po nga gangrena. Në vitin 1932, sërish në Selanik, e preu dy herë atë, poshtë gjurit, dhe së dyti në rrëzë të kofshës", flet duke reflektuar një kujtesë të saktë Dhimitër Deti. Plaku nuk harron të shtojë se nëpër spitalet e Selanikut shkuan të gjitha kursimet e njeriut që kishte punuar në Amerikë, madje u shitën edhe disa parcela toke. Më tej njeriun me këmbë të prera e kujtojnë edhe të tjerë dwshmitarë. Sipas njërës prej dëshmive, Ilo Kovi, i mbartur nga një karrocë, shkonte shpesh në livadhet e fshatit Leshnje, ku kishte blerë një copë tokë. I pëlqenin natyra, aroma e barit dhe bisedat me bashkëmoshatarët, të cilët shpesh i kërkonin mend për çështje të ndryshme. "E çoja unë me një kalë të kuq", hidhet në bisedë i biri, Dhimitri, i cili nuk ia fal vetes që në ato kohëra nuk i kishte ndenjur më pranë të atit, të fiksonte mirë në mendje historinë e "Titanikut", por e kishte pasur mendjen të bridhte livadheve pas rabeckave.

Një histori shqiptare

Në fakt, historia e shqiptarit të vetëm që e përshkoi tragjedinë e "Titanikut" duke dalë i gjallë prej saj, ka diçka të përbashkët me fatin historik të bashkëkombësve të tij. Një e vërtetë e dhimbshme, edhe pse larg të qenit brilante apo heroike. Ja ngjarja, e rrëfyer nga i biri, që betohet se përsërit fjalët e së ëmës, duke thënë variantin më të besueshëm. "Në momentet që anija gjigante, pas përplasjes me ajsbergun, kishte filluar të mbushej me ujë e marinarët po zbrisnin barkat e para me gra dhe fëmijë, kryesisht të klasit të parë, Ilua kishte ndihmuar të sistemohej në varkë një familje. Në çastin që varka po ulej, Ilua ishte kapur pas njërit prej litarëve të saj të lëshimit. Në këtë kohë ai është qëlluar me lopata e sende të tjera të forta nga marinarët, duke rënë në det. Me të rënë në kontakt me ujin e ftohtë, ai arrin të kapet pas barkës së sapolëshuar. Pak çaste më vonë tenton të hipë në varkë, por marinarët e qëllojnë me lopata ku të munden. Ata kishin urdhër që të mos rrezikohej mbytja e varkave, qoftë nga mbipesha, qoftë nga shkaqe të tjera. Ilon e kanë goditur disa herë me lopatat e drunjta pa mëshirë në këmbët në momentet kur kapej dhe tentonte të shalonte anën e varkës për t'u futur në brendësi të saj. Porse në çastet që marinarët arrinin ta prapsnin duke e hedhur sërish në det, barka anohej dhe tronditej. Babai ka rrëfyer se e kishin gjakosur duke e goditur, pasi ai ishte përpjekur disa herë radhazi të hipte, pa i shkëputur duart nga varka. Dikur njëra nga gratë, pikërisht ajo që Ilua e ndihmoi të sistemohej në barkë, këmbëngul ta merrnin edhe atë, duke protestuar e thënë se ai kishte rrezik t'i mbyste të gjithë", përfundon plaku i rënë në mendime, pikërisht në momentin kur mbijetesës së shqiptarit të vetëm të "Titanikut" i ishte thënë "po". Më 15 prill 1912, 1523 shpirtra njerëzish u lëshuan në formën e avujve në drejtim të qiellit dhe vetëm 705 vazhduan të ngrohnin të njëjtët trupa. Mes tyre edhe të një shqiptari. Ishte ora kur njerëzimi duhet të paguante shtrenjtë për historinë e tij.

93 vjetori i tragjedisë dhe shkrimet për shqiptarin e Titanikut

Pak ditë më parë, më 15 prill, ishte 93 vjetori i mbytjes së Titanikut. Për fat të keq pothuaj asnjë stacion televiziv shqiptar nuk u kujtua të paktën të shfaqte një film kushtuar kësaj ngjarjeje. Një përkujtim që mund të ishte bërë, jo për faktin se në atë anije të famshme ka patur edhe një shqiptar, pasi kjo dihet vetëm nga një pakicë të interesuarish. Për herë të parë historinë e shqiptarit të "Titanikut" e ka shkruar në vitin 1992 pas një pune disajavore në Korçë, Kristaq Laka, ish-kryeredaktori i gazetës "Pasqyra".

Në vitin 1999 në gazetën "Shekulli" është botuar një shkrim i Kujtim Boriçit për të njëjtën temë, ndërsa para 4 vitesh një temë e tillë ka zënë vend edhe në faqet e "Gazeta Shqiptare". Në të gjitha rastet askush nuk pati fatin të gjente një fotografi të protagonistit Ilo Kovi.

Ndërkohë që edhe pjesët e shkruara, përjashtuar variantin e Kristaq Lakës, ishin rrëfime të personave që nuk ishin lidhje familjare të Ilo Kovit, e që dinin pak hollësi të së vërtetës. Një tjetër problem ka mbetur edhe dokumentimi i pranisë së një shqiptari në Titanik nga studiuesit botërorë të kësaj tragjedie. Është fakt se në vitin 1912 Shqipëria ka qenë nën Turqinë dhe ka të ngjarë që Ilo Kovi, pas zbritjes nga anija "Carpathia" të jetë konsideruar e regjistruar si turk. Nuk është çudi që i njëjti pas tragjedisë e zbritjes në Amerikë të ketë thënë se ishte amerikan duke shqiptuar emrin e vet të ngjashëm apo të ndryshëm nga ai që kishte.

Titaniku, gjigandi i deteve dhe historia e parashkruar

Titaniku ishte anija më e madhe e kohës së vet. U deshën pothuaj 5 vite për ta ndërtuar. Ajo nisi udhëtimin e saj të parë më 10 prill 1912 nga Southampton i Anglisë, me 2 228 njerëz në bord, përfshirë ekuipazhin, por nuk shkoi kurrë në destinacion, që ishte Nju Jorku. Titaniku u përplas me një ajsberg në afërsi të Newfoundland pesë ditë më pas më 14 prill. Përplasja ndodhi në mesnatë në orën 11.40, ndërkohë që anija u fundos 2 orë e 40 minuta më pas në orën 02.20 të datës 15 prill. U mbytën dhe humbën 1 523 njerëz dhe mbijetuan vetëm 705. Një orë e dhjetë minuta më pas në vendin e tragjedisë u afrua anija greke "Carpathia" që mblodhi të mbijetuarit. Intersant është fakti se 14 vite më parë, më 1898, një shkrimtar amerikan i quajtur Morgan Robertson kishte publikuar një roman profetik duke parashikuar saktësisht tragjedinë e Titanikut. Sipas historisë së Robertson, anija e tij imagjinare që quhej "Titan" u nis në prill duke patur në bord 3 000 pasagjerë. Fatkeqësisht ajo ndeshi një ajsberg dhe u mbyt. Humbën jetën më shumë se 1000 njerëz.

DASHURIA, FJALA E MUNGUAR E VITIT NE IKJE

Nga Fatmir Terziu

Më kujtohet një bisedë e dy intelektualëve Elbasanas në kohën e Pluralizmit. Dy profesorët Thanas Meksi dhe Bulent Tela kishin shqetësimin për dashurinë që na mungon; dashurinë për njëri-tjetrin.

‘Dashuria s’ka nevoj për përkthim, ajo kuptohet në ç’do lloj gjuhe’, - thoshin ata, aty në mes të korridorit të ngushtë të Bashkisë së Elbasanit, ato ditë kur më shumë se kurrë duhej dashuria dhe fjala e ëmbël për njëri-tjetrin…

Pas kaq vitesh, edhe viti që po lëmë pas nuk ndryshoi asgjë në raportin e këtij shqetësimi intelektual. Ai mbeti i tillë mes nesh,… i tillë mes politikës. Politika?! Më mirë mos t’ju lodh me të. Le t’a shpreh në veten e parë idenë time…
Në qoftë se unë do të flasë me fjalën dashuri, edhe në ndonjë gjuhë të huaj, Perëndimore apo Lindore, nga ato që di t’i shkruajë e të flasë në këtë jetë, qoftë edhe në Parajsë edhe në Tokë, por nuk dashuroj të tjerët, nuk shpreh dashuri për ta, unë kam bërë vetëm një zhurmë të pakuptueshme, ose një oshëtimë gongu. Në se unë kam një dhuratë të profecisë së të fshehtës për të ardhmen, dhe në qoftë se unë njoh çdo gjë rreth asaj, por nuk njoh të tjerët, çfarë të mire mund të ketë ajo e fjetur në një mendje? Dhe në qoftë se unë kam një dhuratë besimi që të flas me malet dhe mund t’i bëj ata të lëvizin, pa dashuri, unë jam i padobishëm tek asnjeri. Në se unë jap çdo gjë që kam për të varfërit dhe në qoftë se edhe shkrij e sakrifikoj trupin tim, unë vetëm mburrem për atë; por në qoftë se unë nuk dua të tjerët, unë do të kem asnjë vlerë përsëri. Dashuria është durim dhe vyrtyt. Dashuria nuk është xhelozi, mburje, krenari ose nervozizëm. Dashuria nuk ka kurs tjetër në rrugën e saj. Dashuria nuk është irrituese, dhe nuk mban mërri për atë që t’i ke shprehur e bërë gabim, për veprimin tënd të gabuar. Të duash është Ndryshe, është thjesht dashuri për të tjerët. Ajo kurrë nuk është e kënaqur me padrejtësitë, por gjithmonë mirraton në heshtje çfarëdolloj fitore të së vërtetës. Dashuria kurrë nuk premton, kurrë nuk humb besimin e saj, është gjithmonë shpresëdhënëse, dhe përfundon fitimtare drejt çdo lloj rrethane. Edhe ju ndoshta gjithmonë e eksperimentoni këtë lloj dashurie për të tjerët. Dashuria për të tjerët është dashuria për Zotin, ajo që na ka humbur prej kohësh dhe që ende jetojmë në këtë përhumbje si të ‘pafajshëm’…

NJERIU KA HARRUAR ZOTIN

...Shekulli që po jetojmë është pushtuar më shumë nga një lloj ateizmi tjetër, ndoshta më i kamufluar se ai i Kohës së Kuqe, që rrënoi Kisha e Kulte fetare. Edhe pse ky shekull po ndërton dhe filloi të ‘respektojë’ diçka, më duket se po thellon hendekun e ateizmit me një gjuhë tjetër që lidhet me vetë-shkatërrimin (self-destruction). Kjo shpullë njërëzore e vete njeriut për njeriun, ka aspektin e vet që duket i rrënjosur në sistemin politik, por edhe në atë ekonomik dhe zhvillimin kulturor, pse jo edhe në nocionin Kombëtar dhe ato që lidhen me këtë variant të ri të quajtur [dis] integrim...

Kur unë fillova shkollën tetëvjeçare, gati e gjithë rruga nga shtëpia deri tek shkolla, që mbante emrin e njërit prej rilindasve të shquar të Shqipërisë, përshkruhej nga parrulla ateiste dhe gati në çdo cep do të gjeje vullnetarë të të ashtuquajturve ‘Militantë Ateistë’ që kishin dalë nga brigadat e aksioneve ose nga grupet komuniste nëpër fabrika apo ndërmarje bujqësore e industriale. Në të njëjtën kohë mbaj mend kur e nxorrën para shkollës një bashkëmoshatarin tim nga Lagja “Haxhias” sepse kishte shoqëruar nënën e tij në Kishë, në një nga ditët e fundit të hapjes së saj. Mbaj mend se si drejtori, një mesoburrë, ia shkuli kryqin atij vogëlushi të pafajshëm, të cilin e mbante përreth qafës së tij. Më vonë unë dëgjoja të moshuar të flisnin kokë më kokë me njërin-tjetrin, që kjo lidhej me një fatkeqësi të madhe që kishte përfshirë këtë vend të vogël, që komandohej nga njërëz që iu ishin errur sytë nga dhjamosja dhe që s’donin t’ia dinin më për popullin e varfër dhe njërëzit që silleshin si bagëti nën urdhërrat e tyre të verbëra. Ata shpesh thoshin me zë të ulët: “Njeriu shqiptar harroi Zotin; prandaj po ndodhin këto gjëra!” Profesori Richard Swinburne ka formuluar ateizmin si teory të shpjegojë faktin (24 Korrik 2007). Kjo përcipërisht vë në kontrast me një shikim teologjik për të zbuluar të vërtetën. Ky fakt vecanërisht shihet me respekt dhe me interes anembanë mesit të studiuesve. Ateizmi tani mund të analizohet si teory.
Që nga ajo kohë unë jetova në një situatë të tillë për vite e dekada të tëra, si gjithë moshatarët e mi, që pas mësimeve shkonim të zinim gardelina, apo të mblidhnim ndonjë kavanoz apo shishe të vjetër, që të paguanim fletoret e shumta që duhet të ishin patjetër me një vijë të trashë të kuqe anash, si gjithë veprat, librat dhe historinë që na mësonin dhe na tregonin asaj kohe. Herë pas here mblidhnim edhe letra, por ato t’i shisje duhej të kishe mik shitësen se kishte thuajse një ushtri të madhe që mblidhnin letra në atë qytet. Pastaj dhe paratë që merrte shitësja nga Komunalja ishin një grusht dhe shpesh ajo ngrinte supet dhe thoshte: ‘javës tjetër, mbaruan lekët’. Dhe ne me thesin me letra në krah dhe kaq e kishte, s’kishte as ku t’i vendosje pastaj. Detyroheshe t’ia lije shitëses për një gurabije ose për një aranxhata, që në atë kohë dukeshin si një ëndërr dhe dhuratë për fëmijën e moshës sime në atë kohë. Dikush edhe kullundriste mirë, por ato ishin të ardhur në atë qytet dhe prindërit e tyre, ishin njërëz me pozitë dhe i mernin dhe i sillnin me makinat ‘BÇ’ të asaj kohe.
Që nga ajo kohë unë kam shpenzuar vite duke shfletuar në historinë e Shqipërisë dhe Revolucionin të Kuq që ndikoi vendin tim të bukur. Në këtë process unë kam lexuar qindra libra, kam seleksionuar me dhjetra dokumente të rradha të mbajtura për një kohë të gjatë në raftet e Librarive Britanike, kam mbajtur në memorjen time fakte dhe dëshmi të shkruara e të pashkruara të asaj kohe dhe të atyre që pasuan atë kohë, dhe kam kontribuar vazhdimisht që nga vitet tetëdhjetë e këtej me penën time në të gjitha faqet e shtypit shqiptare për të thënë qoftë edhe me një fjali atë që unë tani tentoj t’a shpie në një ‘dhomë të mbuluar nga drita’, ndërsa ka jetuar gjatë në një errësirë, që pakkush ka tentuar t’a ndriçojë
Në këtë ‘dhomë’ kanë hyrë nga e majta, e djathta, qendra dhe madje edhe nga dritaret e saj dhjetra vizitorë me pena e me sqeparë në duar, me kazma e me heshta; dhe rezultati: thuajse asgjë. Në qoftë se ne pyesim sot pse ka ndodhur dhe ndodh ende kështu me atë ‘dhomë’; përgjigja është e prerë: “Komunizmi, E Majta, Revolucioni…”
Komunizmi, e majta dhe revolucioni janë një gjellë e gatshme, një menu që ngatërroi dhe trazoi rreth 60 milionë të Rusisë, dhe unë nuk dua të përsëris ato që janë thënë dhe stërthënë për këtë, të cilat janë lidhur edhe me fatin e vendit tim të vogël që nuk arriti të shpëtojë nga këto lukuni të ftohta siberiane. Por ajo që më shqetëson është populli im dhe fati i tij. Fati i tij ende përcaktohet nga fate të prira në një gjendje jo stabile, nga gjendje mendjesh jo të përqëndruara, që janë dhe faktori determinant në të gjitha krimet e mëdha të dy shekujve të fundit.
Shkrimtari i Madh rus, Dostojevski kohë më parë kishte paralajmëruar se gjërat e mëdha do të vijnë pas nesh dhe do të na kapin intelektualisht të papregatitur. Kjo është saktësisht çfarë ndodhi dhe po ndodh në vendin tim…

Zootekniku me maskën e gradës shkencore (të marrë në Perëndim) këshillon arsimin, arsimtari me kategori parashkollore drejton policinë, bujku i kualifikuar shëndetësinë, ish-shitësi pa shkollë tetëvjeçare ende zgjidhet Kryetar Komune...

Shekulli që po jetojmë është pushtuar më shumë nga një lloj ateizmi tjetër, ndoshta më i kamufluar se ai i Kohës së Kuqe, që rrënoi Kisha e Kulte fetare. Edhe pse ky shekull po ndërton dhe filloi të ‘respektojë’ diçka, më duket se po thellon hendekun e ateizmit me një gjuhë tjetër që lidhet me vetë-shkatërrimin (self-destruction). Kjo shpullë njërëzore e vete njeriut për njeriun, ka aspektin e vet që duket i rrënjosur në sistemin politik, por edhe në atë ekonomik dhe zhvillimin kulturor, pse jo edhe në nocionin Kombëtar dhe ato që lidhet me këtë variant të ri të quajtur [dis] integrim.
Ishte sërrish Dostojevski që theksoi njëherë e mirë edhe për Revolucionin Francez dhe urrejtjen e tij për kultet se “Revolucioni patjetër duhet të fillojë me ateizmin” Kjo është absolutisht e vërtëtë. E vërtetë është edhe kur termat ndërrojnë rrasa në lakimet gjuhësorë edhe kur fjala revolucion shkëmbehet me fjalët ‘reforma’ apo ‘reformat’ në shumës të integruar ose të [dis] integruar. Por bota e këtyre lakimeve institucionale kurrë nuk ka sjedh ndërmend se ulja e besimi tek Zoti dhe tejçimi i këtij spontaneiteti është vetëm një organizim, militarizim që është foshnjërisht i mavijosur në praktikat e Marksizmit.
Me filozofinë e ‘Fillit të Kuq’, sistemit të Marksit e të Leninit, urrejtja e Zotit ishte forca e tyre kryesore lëvizëse, që ushqeu militantët ateistë dhe ata që iu ‘qepën kodrave e Maleve t’i bënin ato pjellore si dhe fushat’ duke i lënë qytetet pa ‘mushkëri të gjelbra’ pa ajër; dhe pa ajër dihet rezultati…
Sot në një mënyrë disi të kamufluar, ndoshta ende të pakuptuar qartë po ndodh e njëjta gjë në Shqipëri. Pallate të mëdha, disakatëshe zgjaten dhe ‘zbukurojnë’ vendin anëmbanë, nga jugu në Tiranë, nga veriu prapë në Tiranë, nga lindja në Tiranë dhe prapë nga Perëndimi në Tiranë, pse jo edhe në Durrës?! Diku nga shtëpitë e bukura e të mrekullueshme Tiranase, duket se thirja e poetit të mirrënjohur Adem Istrefi e thotë qartë me ‘Lëshoma Hisen e Diellit’. Dje ajrin sot diellin. Dje me Revolucion, sot me Reforma! Instalim i një rrugëtimi të stisur, në një rrugë, që askush s’e di se ku ka për të bitisur…
Tani në Shqipëri ku Kishat, Xhamiat, Manastiret ishin rrënuar ose mbyllur, ishin kyçur ose ishin kthyer në Shtëpi Kulture apo magazina, në vendin e vogël ku lulëzoi ateizmi, askush nuk është i mangët të thotë: “Hapi sytë mirë e sheh, ja ku i ke ato që munguan, ja ku i ke!” Ja dhe ngjyrat që ka Tirana. A nuk ngjajnë se ne jemi përsëri aty ku ishim? Jo! Kjo nuk duhet besuar, ne nuk jemi në atë stad, ne nuk fshihemi pas bojrave të fasadave, ne kemi kohë që kemi nevojë të kuptojmë këto fasada… Perëndimi ka kohë që e ka përcaktuar ‘rrugën e fasadave’ e cila është drejt një termi të kuptueshëm qartë e mirë: “Besimi është i lirë!” Po kujt t’i besojmë tani? Perëndimi nuk e shikon zhvillimin dhe lirinë e fjalës tek interesi material, shpëtim i njeriut në Perëndimin e hershëm të besimit nuk e garanton zhvillimin në profuzionin e të mirës materiale as në përfitimet bazuar në besimin e njërëzve tek Zoti. T’i besojmë fasadave politike apo fasadave me bojra? Është koha të jemi pregatitur intelektualisht, që Dostojevski të mos na gjejë më në tulatje me paralajmërimin e tij.
Kur unë shkruajta artikullin tim, poeti Robert Martiko më shkruante: “Janë mjaft prekëse të gjitha ato që shkruani... Më kujtojnë një emision në RAI aty rreth viteve gjashtëdhjetë... Prifti quhej padre Virgilio Rotondi dhe ju drejtohej njerëzve me fjalët:
''Ascolta, si fa sera...'' që do të thotë: ''Dëgjo, bie nata...'' Kjo është ekuivalente, pikërisht me atë që shkruani ju... Njeriu është aq i papërgjegjshëm, kudo në botë, sa që dita ditës shkon drejt përplasjes me planetin e tij...(ROBERT MARTIKO: roberto@ker.forthnet.gr)